آیا معمر قذافی، رهبر سابق لیبی، می‌خواست با چهره‌های اخوان‌المسلمین در جزیره‌العرب دسیسه کند تا پادشاهی عربستان سعودی را سرنگون کند؟

این گمانه‌ای است که پس از انتشار آخرین سلسله از نوارهای صوتی قذافی مطرح شده است. قذافی در این نوارها با دو نماینده سابق مجلس کویت صحبت می‌کند: مبارک الدویله از حامیان اخوان‌المسلمین؛ و فایز حامد الرشیدی، دیگر نماینده سابق مجلس سابقه حضور در ارتش کویت را هم دارد.

در این نوار گفت‌وگو می‌شنویم که قذافی از «جنبش اصلاحات سعد الفقیه» صحبت می‌کند و می‌گوید این حرکت «زلزله بزرگی در عربستان سعودی» به وجود آورده. الفقیه از مخالفان مقیم لندن حکومت ریاض است و بارها خواهان سرنگونی سلطنت عربستان سعودی شده است. این جراح سابق رهبر جریانی به نام «جنبش اصطلاحات اسلامی در جزیرةالعرب» است و وزارت خزانه‌‌داری آمریکا در سال ۲۰۰۴ او را به ارتباط با سازمان تروریستی القاعده متهم کرد. گزارش‌های شبکه پنج بی‌بی‌سی در دهه ۱۹۹۰ خبر از ارتباط او با اسامه بن لادن می‌داد.

قذافی در این مکالمه از «ضعف» حکومت عربستان می‌گوید و در مورد الفقیه می‌گوید: «او شبکه‌های بصری متعددی درست کرده که آل سعود و حکومت‌شان را لعنت می‌کنند و مردم را به شورش و نافرمانی فرامی‌خوانند.»

چنان‌ که از این نوارها بر می‌آید دو طرف کویتی قذافی در موافقت با او هستند و حرف‌های «اخ القائد» (برادر رهبر) را تایید می‌کنند.

الدویله عضو «جنبش مشروطه‌خواه اسلامی» در کویت است که خود را نماینده اخوان‌المسلمین می‌داند. او از سال ۱۹۸۵ چهار دوره نمانیده مجلس کویت بود. کویت نسبت به عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از آزادی رسانه‌ای بیشتری برخوردار است و الدویله در گفت‌وگوهای رسانه‌ای متعدد علنا از اخوان‌المسلمین دفاع کرده است. او اخیرا بارها از ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان که می‌توان آن‌را اصلی‌ترین دولت مدافع اخوان در منطقه دانست نیز دفاع کرده است و در دعوای آنکارا با حکومت مصر تحت رهبری عبدالفتاح سیسی و متحدش، امارات متحده عربی، طرف اردوغان را گرفته. همین است که در سال ۲۰۱۵ دادگاهی در امارات او را غیابا به پنج سال زندان محکوم کرد. ابوظبی و قاهره هر دو اخوان‌المسلمین را سازمانی تروریستی می‌دانند.

الدویله حدود دو هفته پیش در گفت‌وگویی تلویزیونی با محمد طلال السعید صحت نوارهای منتشرشده را تایید کرد و سپس در توئیتر توضیحاتی درباره‌شان ارائه داد. این فعال سیاسی گفت او و البغیلی به لیبی رفته بودند تا از قذافی بخواهند به وصول صلح بین دولت سودان و گروه مسلح «شیران آزاد بنی رشید» در شرق سودان کمک کند. بنی رشید از طوایف بزرگ عرب‌های بادیه‌نشین است که اصالتش به منطقه حجاز عربستان سعودی برمی‌گردد و اما در سراسر منطقه و از جمله سودان حضور دارد. گروه «شیران آزاد» در سال ۲۰۰۶ توافقی با خارطوم امضا کرد و بنابراین گفت‌وگوی مذکور احتمالا به حوالی آن سال برگردد.

این طرفدار کویتی اخوان‌المسلمین در ضمن گفت همان موقع محتوای گفت‌وگویش با قذافی را به گوش امیر کویت رسانده و از او خواسته ماجرا را به ریاض اطلاع دهد. اما دیوان امیر کویت این ادعا را قویا رد کرد. آژانس امنیت دولتی کویت آقای الدویله را برای توضیحات در این مورد فراخوانده است.

ماجراجویی‌های قذافی

در تاریخ قرن بیستم شاید هیچ رهبری به اندازه معمر قذافی، رهبر سابق لیبی، از جنبش‌ها و احزاب خارج از کشور خودش حمایت نکرده باشد. قذافی در سال ۱۹۶۹ در کودتایی انقلابی سر کار آمد و تا سال ۲۰۱۱ که در خیزشی مردمی سرنگون و کشته شد به عنوان «برادر رهبر و مرشد انقلاب» بر سر کار بود. او در این ۴۲ سال از پول نفت سرشار کشور کم‌جمعیتش استفاده کرد تا به نیروهای مختلفی در سراسر جهان کمک برساند. در ایران حمایتش از محمد منتظری و هم‌فکران او مشهور بود. منتظری و شرکا قذافی را رهبر انقلاب جهانی می‌دانستند و در ابتدای انقلاب خیلی کوشیدند تهران و طرابلس را به هم نزدیک کنند که البته به دو دلیل کاملا موفق نشدند: یکی ناپدیدن شدن امام موسی صدر، رهبر ایرانی‌الاصل شیعیان لبنان، که از اقوام سببی آیت‌الله خمینی هم محسوب می‌شد، چند ماه مانده به انقلاب ایران در لیبی؛ و دیگری خودسری منتظری که باعث شده بود در سپاه پاسدارانی که خود از موسسانش هم بود با مخالفت‌های بسیار روبه‌رو شود. نهایتا تلاش‌های منتظری برای به ایران آوردن قذافی نتیجه نداد، گرچه نفر دوم حکومتش، عبدالسلام جلود، چند بار به تهران آمد و با خمینی دیدار کرد.

ایران اما استثنا نبود. کمتر گوشه دنیا بود که قذافی به گروهی در آن کمک نرسانده باشد. در آمریکا او هم به گروه مارکسیستی «حزب پلنگان سیاه» کمک می‌کرد و هم به گروه نفرت‌پراکنِ «ملت اسلام» که نوعی اسلامی‌گرایی مخصوص سیاهان آمریکا را تبلیغ می‌کرد (مالکوم ایکس از چهره‌های شاخص این گروه بود که در اواخر عمر از آن جدا شد و برخی‌ها حتی آن‌ را عامل دست داشتن در ترور مالکوم می‌دانند.) در آمریکای لاتین قذافی به گروه‌های چریکی چپ‌گرای مختلف کمک می‌کرد: از توپاماروهای اروگوئه تا جنبش ۱۹ آوریل کلمبیا تا ساندنیست‌های نیکاراگوئه. در آفریقای جنوبی او هم مثل خیلی دولت‌های دنیا، از شوروی تا سوئدِ سوسیال دموکرات، به کنگره ملی آفریقا و نلسون ماندلا کمک مالی می‌کرد. در اروپا، تروتسکیست‌های بریتانیا به رهبری گری هیلی، برخی انشعابات ارتش جمهوری‌خواه ایرلند، جدایی‌طلبان باسک اسپانیا، بریگادهای سرخ ایتالیا، گروه بادر ماینهوف آلمان و آکسیون دیرکتِ فرانسه از حمایت مالی قذافی برخوردار بودند. او همچنین به آسالا (ارتش سری ارمنستان) که اقدامات مسلحانه علیه مقامات دولت ترکیه انجام می‌داد کمک می‌کرد و به «ارتش سرخ ژاپن» و جنبش‌های جدایی‌طلب در آچه اندونزی و مناطق مسلمان‌نشین فیلیپین.

بنابراین در این‌ که قذافی در سال‌های آخر در منطقه خودش با اخوان‌المسلمین همکاری کرده باشد و خواهان سرنگونی حکومت عربستان سعودی باشد جای تعجب ندارد. قذافی خود را پیرو جمال عبدالناصر می‌دانست؛ رئیس‌ جمهور سوسیالیست مصر در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ که خواهان اتحاد جهان عرب بود و درگیر نوعی جنگ سرد با عربستان سعودی. در فایل‌های صوتی اخیر می‌بینیم که قذافی به ناصر و تم‌های مورد علاقه او (مثلا این که پول نفت عربستان باید برای همه عرب‌ها خرج شود) اشاره می‌کند. طرفه آن‌جا که ناصر را به دشمنی با اخوان‌المسلمین و شکنجه و اعدام برخی رهبران گروه آن می‌شناسند.

فایل‌های صوتی اخیر را خالد الهیل منتشر کرده، از مخالفان مقیم لندن حکومت قطر و بنیانگذار گروهی به نام «حزب دموکراتیک ملی قطر.» الهیل این فایل‌ها را معمولا اول در توئیتر منتشر می‌کند اما نشریات عربستان سعودی همچون تلویزیون العربیه و روزنامه عکاظ جده در پخش آن‌ها نقشی محوری داشته‌اند.

نمونه‌های قبلی

در چند سال اخیر نوارهای متعددی از صحبت‌های قذافی با مهمانانش منتشر شده است و این ماجرا ظاهرا ادامه دارد. برخی از این نوارها متعلق به لیبی هستند و برخی دیگر به صحبت‌هایی که در چادر قذافی هنگام سفرهایش صورت گرفته‌اند. رهبر لیبیایی عادت داشت حتی هنگام سفر به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در شهر چادر بزند و دیدارهایش را در چادر انجام دهد.

در چند هفته اخیر نوارهای صحبت قذافی با یک چهره کویتی دیگر به نام حاکم المطیری نیز منتشر شده بود. المطیری رهبر حزب امتِ کویت است و سابقه فعالیت سلفی و نزدیکی به القاعده دارد. اما شواهدی هست که نشان می‌دهد او در دوران اخیر با جناح اخوان‌المسلمین نیز رابطه داشت.

المطیری در صحبت با قذافی صحبت از تشویق نارضایتی علیه حکومت‌های عربستان سعودی و کویت می‌کند. او در رابطه با خاندان‌های سلطنتی این دو کشور می‌گوید:‌ «اگر هم نمی‌توانیم آن‌ها را سرنگون کنیم باید قدرت‌شان را جوری کاهش دهیم که بشوند مثل خانواده سلطنتی بریتانیا یعنی خاندانی باشند که حکومت نمی‌کنند. چون لیاقت حکومت ندارند.»

قذافی در پاسخ می‌گوید: «ما خانواده شما هستیم و پشتیبان شما. روی ما برای هر جور کمک حساب کنید. هر چه از ما بخواهید و توان تدارک و عمل کردن به آن داشته باشید بهتان می‌دهیم.»

در سال ۲۰۱۷ که عربستان سعودی به همراه امارات، مصر و بحرین دست به تحریم و حصر قطر زد نام ۵۹ فرد و نهاد را به عنوان آن‌ها که از قطر برای فعالیت‌های تروریستی پول می‌گیرند اعلام کرد. نام المطیری در این فهرست به چشم می‌خورد.

طبق اسنادی که نهاد «دیدبان اسکاندیناوی» منتشر کرده است آقای المطیری در سال‌های جنگ داخلی سوریه مورد حمایت شخص اردوغان و دفتر ریاست‌ جمهوری ترکیه نیز بوده است. در سپتامبر ۲۰۱۶، ساعت ۷:۳۲ شب، حسن دوغان، رئیس دفتر اردوغان، در تماسی تلفنی با اسامه قطب، برادرزاده سید قطب، از چهره‌های تاریخی اخوان‌المسلمین که به دست حکومت عبدالناصر اعدام شد، در مورد آقای المطیری صحبت کردند. آقای قطب خواهان این شد که به این چهره کویتی اجازه ورود به ترکیه داده شود.

در نوارهای دیگری که از صحبت قذافی با یوسف بن علوی، وزیر خارجه سابق عمان، منتشر شده است، از این می‌شنویم که رهبر لیبی به طرف عمانی می‌گوید که به آمریکایی‌ها گفته کار عربستانی‌ها تمام شده. او در این نوار (که مقامات عمان صحتش را رد کردند) می‌گوید ارتش آمریکا نباید وارد عربستان سعودی یا عراق شود، اما می‌افزاید: «اگر از استقلال مردمان جزیرةالعرب همان‌طور حمایت کنید که از مردم شوروی و یوگسلاوی و چکسلواکی ما پشتیبان شما هستیم.»

قذافی در آن صحبت به وزیر عمانی گفته بود باید بین «دشمن استراتژیک» که «آمریکایی‌ها، یهودیان و مسیحیان» هستند و «دشمن لحظه» که آل سعود است تفاوت قائل شد. او می‌گوید: «حالا که دشمن استراتژیک حاضر است کنار ما علیه دشمن لحظه بایستد، چرا نپذیریم؟» قذافی از احتمال استفاده از قبیله شمر در عربستان صحبت می‌کند که در زمان بنیانگذاری عربستان سعودی معاصر مخالف آن بود. جالب این‌جا است که وزیر عمانی می‌گوید تحریک علیه عربستان سعودی می‌تواند «در چهار یا پنج سال آینده از تهران» بیاید اما قذافی می‌گوید تغییری که کار ایرانی‌ها باشد به نفع عرب‌ها نیست.

در ۹ سالی که از سقوط قذافی می‌گذرد نوارهای این‌چنینی کم منتشر نشده‌اند. دیگر نوارها خبر از مکالمات قذافی با حمد بن آل ثانی، امیر سابق قطر و جاسم بن حمد، نخست‌ وزیر او می‌دهند. آقای جاسم صحت این نوارها را تایید کرده است و اما گفته قطری‌ها به پیشنهادهای قذافی برای سرنگونی آل سعود گوش می‌کردند و اما آن‌ را جدی نمی‌گرفتند. او گفته: «ما به او می‌خندیدیم.» چند سال پیش نواری منتشر شد که در آن امیر وقت قطر در صحبت با قذافی به شدت به رئیس‌ جمهور وقت آمریکا، باراک اوباما، حمله می‌کند و با استفاده از یک واژه عربی توهین‌آمیز که معمولا در مورد سیاه‌پوست‌ها به کار می‌رود او را «برده» می‌خواند.