سرنوشت تلخ برآوناو، یک شهر کوچکِ ۱۶ هزارنفری در مرز آلمان و اتریش با سرگذشت بزرگ‌ترین جنایت‌کار تاریخ معاصر که جهانی را به خاک و خون کشید، تا ابد پیوند خورده است.
تنها به دلیل آن که «پیشوای» آلمان نازی در ۲۰ آوریل ۱۸۸۹ در آپارتمانی به آدرس «حومه زالتسبورگ ۱۵» در برآوناو به‌دنیا آمده و تا سه سالگی در آن زندگی کرده است.
چندی است که این پیوند نامیمون در رابطه با بحث تخریب یا تغییر محل تولد پیشوا، جنجال‌برانگیز شده است. دلیل: دولت اتریش قصد دارد، آپارتمان خانواده هیتلر را به مرکز فرماندهی و بازرسی پلیس شهر بدل کند؛ مرکزی که قرار است در جهت حمایت از دموکراسی، احقاق حقوق بشر و تحکیم ثبات و امنیت گام بردارد.
پرونده سیاسی‌حقوقی
بحث بر سر تغییر یا انهدام محل تولد هیتلر و پیامدهای آن، دست کم دو دهه است که در رسانه‌های آلمانی‌زبان جریان دارد و هر از گاهی با ارائه طرح یا پیشنهادی جدید، اوج می‌گیرد و پس از به پایان رسیدن جنگ قلمی مخالفان و موافقان، فروکش می‌کند. ظاهرا این بار اما، قرار است با آغاز مرحله اجرایی مصوبه دولت، پرونده این کشمکش سیاسی‌حقوقی نیز بسته و به بایگانی تاریخ سپرده شود.
دولت اتریش امیدوار است که اقدام جدید، زمینه‌ای فراهم آورد تا حافظه جمعی، کمتر به تاریخ معاصر این شهر ۷۵۰ ساله بپردازد و بیشتر زیبایی طبیعتِ بکر و ارزش‌های ادبی آن را به یاد بیاورد: مثلا این که لئو تولستوی، نویسنده روسی، برآوناو را در رمان ماندنی خود «جنگ و صلح»، به عنوان محل اسکان ارتش روسیه در سال ۱۸۰۵ جاودانه کرده است. کارشناسان امور گردش‌گری، ولی به این پرسش که آیا برجسته‌کردن حضور و نقش برآوناو در متن‌های ادبی کلاسیک، اشتهار منفی این شهر را کم‌رنگ می‌کند، پاسخ منفی می‌دهند.
آپارتمان سابق خانواده هیتلر، در عمارتی واقع است که مدیریت آن از سال ۱۹۷۲ به دولت اتریش تعلق دارد. مالک اصلی این چهاردیواری، گرترود پومر نام داشت. یوزف پومر، پدر گرترود، این خانه را در دوران حکومت نازی‌ها در اتریش (۱۹۳۸- ۱۹۵۴) خریده بود و در طبقه هم‌کف بنا، با رستوران‌داری امرار معاش می‌کرد.
نزدیک به پنج دهه است که وزات کشور اتریش، مدیریت بنا را به عهده دارد و تا سال ۲۰۱۷، اجرای هر گونه طرح و پیشنهاد، بدون توافق طرفین (دولت اتریش و گرترود پومر) ناممکن بود. محدودیت‌های قانونی و رعایت افکار همگانی در رابطه با هویت سیاسی شهر نیز، از جمله مواردی بود که تصمیم دربارهی آینده محل تولد هیتلر را تاکنون، با دشواری روبه‌رو کرده است.
حلقه گمشده روایت آلمانی‌بودن هیتلر
در این میان، رسانه‌ها هم همواره مسائل مربوط به آپارتمانِ واقع در «حومه زالتسبورگ ۱۵» را از جنبه‌های تاریخی، سیاسی و شهرت جهانی برآوناو به بحث روز تبدیل می‌کردند و برخی، برای زدودن لکه ننگ «نازی‌پروری» منتسب به شهر، به تئوری مشکوک «آلمانی‌بودن هیتلر» متوسل می‌شدند. این رسانه‌ها اغلب برای اثبات ادعای خود، روایت تولد رهبر نازی‌ها را از کتاب «راه هیتلر به نورنبرگ» نوشته ایگون فاین، تاریخ‌پژوه آلمانی، شاهد می‌آوردند.
به عنوان مثال روزنامه «دی پرسه»، چاپ وین، در جریان بحث‌های داغ «تخریب یا تغییر» ساختمان زادگاه پیشوای نازی‌ها، این روایتِ غیرقابلِ استنادِ مندرج در کتاب فاین را منتشر کرد: فاین در کتاب خود که در سال ۲۰۰۲ منتشر شد، از زبان یک کشیش کاتولیک فرقه کاپونسینر می‌نویسد که بعدازظهر روز ۲۰ آوریل ۱۸۸۹ (روز تولد پیشوا) مادر هیتلر که او را ۹ ماهه باردار بوده، بقچه غذای همسرش را برمی‌دارد و راهی اداره گمرک شهر، محل کار او می‌شود. گمرک برآوناو، در مرز میان اتریش و آلمان، کنار رود «این» قرار دارد. چند دقیقه پس از آن که مادر هیتلر مخفیانه برای گردشی کوتاه از مرز گذشته و پا به خاک آلمان می‌گذارد، ناگهان درد شدیدی به سراغش می‌آید و ناگزیر می‌شود، در جا سومین فرزند خود را در کشور همسایه به دنیا بیاورد. ایگون فاین در کتاب خود به چگونگی تولد و وضعیت مادر و نوزاد، نمی‌پردازد. تنها شرح می‌دهد که زن و شوهر، از بیم ماموران انتظامی‌آلمان، بلافاصله اثرات زایمان را از میان می‌برند و نوزاد تازه به دنیا آمده را «زیر بغل می‌زنند و به سرعت خود را به خاک اتریش می‌رسانند».
فاین که خود این روایت را «ماجراجویانه» توصیف می‌کند، سندی در رابطه با صّحت قصّه یا به قولی، شایعه مندرج در کتابش ارائه نمی‌دهد. تنها یادآور می‌شود که کشیش فرقه کاپونسینر (منبع اصلی روایت) داستان را به نوبه خود، از زبان کشیش دیگری که در منطقه «ماریا آلم نزدیکی زالزبورگ» انجام وظیفه می‌کرده، شنیده است و او نیز از قول شخص سومی که ... و رشته روایت سر دراز پیدا می‌کند. کوتاه: تاکنون حلقه گمشده روایت زایمان مادر هیتلر در خاک آلمان، مفقود باقی مانده است. از آن گذشته، ایگون فاین در میان تاریخ‌نگاران، به عنوان پژوهش‌گری که «برای سرگرمی به گذشته می‌پردازد»، شهرت دارد.
عکس یادگاری هیتلر در شهر
انبوه اسناد و مدارکی که ثابت می‌کنند پیشوای نازی‌ها، اتریشی و اهل برآوناو بوده، کم نیستند. از جمله عکس سیاه و سفید یادگاری که او پس از حمله ارتش آلمان به اتریش در ۱۲ مارس ۱۹۳۸ در زادگاه خود، پشت به کلیسای معروف شهر برداشته است.
البته تاریخ‌نویسانی نیز هستند که اصولا اهمیتی برای مقابله با بدنامی شهر به عنوان «نازی‌پرور بودن» نمی‌دهند و از به کارگیری روش‌های غیرقابل‌استناد، انتقاد می‌کنند. آندریاس مایسلینگر، یکی از تاریخ‌پژوهان به‌نام اتریشی که در نزدیکی برآوناو زندگی می‌کند، به عنوان مثال می‌گوید: «بله، شهر ما زادگاه هیتلر بوده. ما نباید آن را کتمان کنیم، بلکه باید به بهترین وجهی سعی کنیم با این واقعیت کنار بیاییم. با این افسانه که هیتلر اصلا این‌جا به دنیا نیامده که موضوع حل نمی‌شود.»
تخریب محل تولد هیتلر؟
دولت اتریش سال‌ها است که این واقعیت تلخ را پذیرفته و گزینه تکذیب و تخریب را از ابتدای دهه دوم سده کنونی به کلی کنار گذاشته است: به‌طور مشخص از سال ۲۰۱۳ که یوهانس وایدباخر، شهردار وقت، پیشنهاد کرد که عمارت محل تولد هیتلر، به یک مجتمع مسکونی بدل شود. دلیل: هزینه سرسام‌آور نگهداری ساختمان، که بخش عظیمی از بودجه اداره حفاظت شهر را می‌بلعید.
این پیشنهاد نه تنها افکار همگانی اتریش را برانگیخت، بلکه اغلب رسانه‌ها و مسؤولان دولتی کشورهای عضو نیروهای متفقین را هم که در نابودی ارتش هیتلری و سقوط پیشوا نقش تعیین‌کننده‌ای بازی کردند، به اعتراض واداشت. از جمله دولت روسیه که همواره بحث بر سر سرنوشت و آینده خانه زادگاهِ رهبرِ نازی‌ها را دنبال می‌کرد، موضوع را در دوما به رأی گذاشت. فرانتس کلنژویچ، یکی از نمایندگان پارلمان، نتیجه رای‌زنی با هم‌تایان خود را این گونه اعلام کرد: گردآوری دو میلیون یورو کمک مالی برای خرید ملک از مالک و تخریب غیرقابل بازسازی آن.
این گزینه می‌توانست احتمالا برای دولت اتریش، بهترین راه حل باشد. زیرا با یک حرکت، هم از زیر بار هزینه سنگین نگهداری بنا و هم از شرّ شهرت بدنام‌کننده «نازی‌پروری» شهر، رها می‌شد. ولی ویران‌کردن عمارت، امکان‌پذیر نبود: ساختمان یادشده که در قرن ۱۸ میلادی بنا شده است، از نظر نوع معماری و تقسیمات منطقه‌ای، به بخشی از «شهر قدیمی» برآوناو تعلق دارد و طبق قانون باید به عنوان میراث فرهنگی شایسته حفاظت تا ابد برجا بماند.
ده سال بدون استفاده و خالی از سکنه
محل تولد هیتلر، از بهار ۱۹۳۸ که با اشغال اتریش از سوی ارتش آلمان نازی به این شهرت نامیمون دست یافت، تاکنون، مرکز فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و تبلیغاتی بسیاری بوده است: این بنا در دوران حکومت حزب نازی در اتریش، به افتخار «پیشوا» نوسازی شد و به عنوان کانون فرهنگی با گالری‌های متعدد و کتاب‌خانه‌ای مجلل و مجهز، در راه خدمت به ترویج جهان‌بینی انسان‌کُش نازیسم، عمل کرد.
پس از جنگ، نیروهای آمریکایی برای مدت کوتاهی از بنای یادشده به عنوان یادبود‌گاهِ قربانیان جنگ استفاده کردند. پس از چند ماه، یک کتاب‌خانه و یک مدرسه هم به بخش‌های آن افزوده شد. پس از آن، کل عمارت به مدت ۳۰ سال به عنوان کارگاهی برای آموزش حرفه‌ای به ناتوانان جسمی، در اختیار یک مرکز آموزشی دولتی قرار گرفت که تا ۲۰۱۱ به فعالیت خود ادامه داد. بنای یادشده، از این سال به بعد به دلیل نوسازی تخلیه شد و تا سال ۲۰۱۷ خالی ماند. دلیل: عدم توافق مالک (گرترود پومر) و موجر (دولت اتریش) بر سر مستاجر.
مالک آپارتمان، خانم پومر، همواره با پیشنهادهای دولت مبنی بر دایر کردن مرکزی با وظیفه روشن‌گری درباره جنایات نازی‌ها در جنگ جهانی دوم، مخالفت می‌کرد: از جمله با طرح راه‌اندازی یادبود قربانیان هولوکاست، یا موزه‌ای برای نمایش جنایت‌ها و پیامدهای ویران‌گر لشکرکشی‌های ارتش نازی برای تسخیر جهان یا دایرکردن نمایشگاهی دائمی در مورد نسل‌کشی سینتی و روما، یا ایجاد سالن تفکر و دگراندیشی و پیشنهادهایی از این قبیل. به دلیل همین مخالفت‌ها دولت اتریش توانست در ۲۰۱۷، پس از سال‌ها مذاکره با گرترود پومر، از او سلب مالکیت کند و سرانجام راه را برای نوسازی، تغییر و تبدیل بنا به پاسگاه مرکزی پلیس برآوناو، فراهم آورد.
قرار است اجرای این طرح که موافق تخمین کارشناسان، نزدیک به دو میلیون یورو هزینه برمی‌دارد، تا پایان ماه دسامبر ۲۰۲۰ به پایان برسد.
