وزیر فرهنگ بریتانیا و سرمایه‌گذار سعودی «ایندپندنت»

در بریتانیا کمتر هفته‌ای هست که در آن روزنامه‌ای تعطیل نشود. بخش‌های عظیمی از جمعیت امروز هیچ‌گونه روزنامه محلی ندارند.

این صنعت اسیر سقوطی بی‌پایان شده. لندن، شهر پایتخت و مرکز اقتصاد و حیات سیاسی و فرهنگی کشور هم در امان نیست. روزنامه «ایونینگ استاندارد» تحت مدیریت صاحبان قبلی خود در آستانه تعطیلی قرار گرفته بود که یوگنی لبدف نجاتش داد. اما اینترنت همچنان به فروش آن لطمه زد و در این هنگام بود که تنها روزنامه عصر لندن الگوی سنتی‌‌اش که طبق آن به بهای روی جلد فروخته می‌شد کنار گذاشت و رایگان شد. اما حیات این روزنامه همچنان در خطر بود.

این‌جا بود که خبر خوش از راه رسید: همان شهروند سعودی که پول‌هایش را به دیگر روزنامه لبدف، «ایندپندنت» تزریق کرده بود در ازای دریافت سهام ۳۰ درصدی قبول کرد در «ایونینگ استاندارد» هم سرمایه‌گذاری کند. سلطان محمد ابوالجدایل ۳۰ درصد سهام روزنامه لندنی را به قمیت ۲۵ میلیون پوند خریده و عملا آينده‌ای به آن اعطا کرده.

حالا جرمی رایت، وزیر فرهنگ، می‌خواهد سهام‌دار سعودی را به «اداره رقابت و بازارها» ارجاع دهد تا تعیین کند آیا این نقل و انتقال بر پوشش محتوایی روزنامه تاثیر گذاشته یا نه. «ایندپندنت» دیگر به صورت کاغذی چاپ نمی‌شود و اینترنتی است. «ایونینگ استاندارد» که از چندین ضربه جان سالم به در برده دوباره با عدم قطعیت روبرو است.

این‌بار اما از منشایی بعید. این‌بار غول‌های دیجیتال جهانی یا رقبا نیستند که به جان «ایونینگ استاندارد» افتاده‌اند. نه، این بار دولتی که طرفدار بازار آزاد است (و آدم فکر می‌کند خواست آن حفظ خدمات عمومی این روزنامه محلی است) بودجه آینده «ایونینگ استاندارد» را به خطر انداخته.

ظاهرا نگرانی موجود این است که آقای ابوالجدایل روابط نزدیکی با حکام سعودی دارد و آن‌ها از «ایونینگ استاندارد» و «ایندپندنت» برای تشویق سیاست‌ها، برنامه و منافع‌شان استفاده می‌کنند.

رایت اما به یک حقیقت حیاتی بی‌توجه است: ابوالجدایل سهام‌دار اقلیت است. او تنها صاحب ۳۰ درصد است؛ کنترل هیچ چیز دستش نیست؛ در هیات مدیره شرکت‌های صاحب «ایونینگ استاندارد» و «ایندپندنت» اکثریت ندارد؛ نه خودش و نه همکارانش نمی‌توانند محتوای روزنامه را هدایت کنند یا بر آن تاثیر بگذارند.

منتقدینِ رابطه بین لبدف و سرمایه‌گذار جدید به این امر بی‌توجهند. آن‌ها می‌گویند ابوالجدایل و سعودی‌هایی که با آن‌ها رابطه دارد حتما قدرت کنترل محتوا دارند. اما استقلال این روزنامه‌ها از سرمایه‌گذارانشان در توافق‌های سهام‌داری‌ آمده.

من در زمان لبدف سردبیر «ایندپندنت» بودم و چندین سال به عنوان یکی از دبیران ارشد برای سایر روزنامه‌های او از جمله «ایونینگ استاندارد» کار کردم. همین است که باور این استدلال برایم دشوار است.

شخصا می‌توانم شهادت دهم که در زمان من، آقای لبدف یک‌بار هم دستور نداد موضع خاصی بگیرم و نکوشید روزنامه‌نگاری‌مان را هدایت کند. بله اغلب پیش آمد که عکس‌های لبدف را کار کنیم اما معمولا در رابطه با فعالیت‌های خیریه یا تلاش او برای تشویق آرمانی شایسته.

رویکرد او نسبت به سایر صاحبان رسانه‌ها تازه و متفاوت بود. این روزنامه‌ها مدام پول از دست می‌دادند اما لبدف و خانواده‌اش بیش از ۱۰۰ میلیون پوند به آن‌ها تزریق کردند تا به کارشان ادامه دهند و نکوشیدند از آن‌ها برای مصارف تجاری یا سیاسی خود استفاده کنند.

البته که همین الان هم در این بازار دشوار و درآمدهای رو به زوال، صاحب روزنامه بودن مزایایی دارد. صاحب یک روزنامه مهم بودن با خودش شهرت و مقام می‌آورد. اما با لبدف که حرف می‌زدی همیشه روشن بود که او و خانواده‌اش احترام خاصی برای روزنامه‌نگاری مستقل قائلند و این‌که از اتحاد شوروی می‌آیند (جایی که دولت محدودیت‌های شدید برای رسانه‌ها ایجاد می‌کرد) باعث می‌شود ارزش عظیمی برای آزادی مطبوعات قائل باشند.

در ضمن آدم‌های عمل‌گرایی بودند. خوب می‌دانستند که صاحب دو روزنامه بودن که نام یکی‌شان هست «ایندپندنت» (یعنی مستقل) و دیگری «ایونینگ استاندارد» که نشریه لندن است، شهری مشهور در تمام جهان به آزادی و مدارا، مسئولیت‌های بیشتری با خود می‌آورد — عمل نکردن به این مسئولیت‌ها هم برند روزنامه‌ها را نابود می‌کرد و هم شهرت شخصی صاحبان را.

از زمانی که ابوالجدایل پولش را تزریق کرده هیچ اتفاقی نیافتاده که نشان دهد او یا آن‌ها که گفته می‌شود پشت او ایستاده‌اند قدرت یا امتیار خاصی در کنترل محتوا داشته‌اند. «ایندپندنت» و «ایونینگ استاندارد» همچنان به عربستان سعودی توجه می‌کنند و هر جا که درست می‌بینند دست به انتقاد از این کشور می‌زنند و به نظر در این زمینه کوتاهی نمی‌کنند.

حرکت آقای رایت ناپایدار است. دولت ایشان اعلام می‌کند که بریتانیا «رویی گشاده به کسب و کار» دارد و خواهان افزایش سرمایه‌گذاری خارجی است. اما حالا که یک خارجی آمده و در دو محصول بریتانیا که در تمام جهان معروفند سرمایه‌گذاری کرده تا بقایشان را تضمین کند چنین برخوردی با او می‌شود.

لبدف خودش هم خارجی است. او که به عنوان شهروند روسیه کنترل اکثریت این دو روزنامه را در اختیار گرفت چنین رفتاری با او نشد. ابوالجدایل سعودی است و لابد این ظن هست که احساسات ضدسعودی انگیزه آن‌هایی است که رایت را به عمل وا می‌دارند.  اما این هم توجیهی نیست: بریتانیا همچنان از شرکای تجاری نزدیک عربستان سعودی است؛ داد و ستد با این کشور تحت هیچ‌گونه تحریمی نیست.

آقای رایت با این کارش دارد پیغام اشتباهی می‌دهد. او سایه‌ای از ظن بر سر روزنامه‌هایی انداخته که واقعا شایسته‌ا‌ش نیستند — بخصوص «ایونینگ استاندارد» که تنها منبع درآمدی‌اش تبلیغات است. او تابلویی بلند کرده که به شرکت‌های خارجی می‌گوید «ازتان استقبال نمی‌کنیم» و نشان داده که اصلا درکی از چگونگی کارکرد شرکت‌ها ندارد و جوری دنبال سهام‌دار اقلیت افتاده که انگار اکثریت است. او باید همین الان این کارش را متوقف کند.