در خلال سال ۲۰۲۰ به عنوان سالی که سرنوشت دور دوم ریاست جمهوری ایالات متحده در آن رقم خواهد خورد، رقابت بین دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات و اصطکاک بین شخص «دونالد ترامپ» با رقیب انتخاباتی وی «جو بایدن» پررنگ تر شده است.  

اغلب، جو بایدن، به عنوان ادامه دهنده راه باراک اوباما تلقی می‌شود در حالیکه این باور وجود دارد که دونالد ترامپ مصمم است همه دستاوردهای باراک اوباما را محو و از تاریخ آمریکا بزداید! جو بایدن، تجلّی اراده سیاسی دموکرات‌های آمریکا در برابر دونالد ترامپ به عنوان نماد جمهوری‌خواهان، تقریبا در کلیه امور مربوط به اداره بهینه کشور اختلاف دارند. همین خط تفکیک در سیاست‌ها به درجات بالایی در میان سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان آمریکا نیز دیده می‌شود. تقریباً در کلیه مسایل جهانی نظر بایدن به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری ۱۸۰ درجه در جهت معکوس دونالد ترامپ قرار دارد. در زمینه سیاست خارجی، موضوع ایران یک از مهمترین اقلام مورد اختلاف بین دو نفر است. 

دولت ترامپ پس از خروج از توافقنامه اتمی (برجام) به سرعت به فشارها علیه ایران افزود و اکنون تحریم‌های آمریکا تمام ارکان اجتماعی اقتصادی کشور را زمین‌گیر کرده است. بنا براین مهم‌ترین سوال در صورت جابجایی قدرت بین جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها این خواهد بود که آیا دموکرات‌ها به برجام بر می‌گردند؟ آیا دموکرات‌ها پس از پیروزی، تاکتیک های انتخاباتی را تبدیل به عمل سیاسی خواهند کرد و در چنان شرایطی جمهوری‌خواهان چه وضعیتی خواهند داشت؟  

جمهوری‌خواهان بر علیه دموکرات‌ها – اوایل سپتامبر ۲۰۱۹ وقتی فشارها و ترغیب های اولیه دولت دونالد ترامپ برای وادار کردن  جمهوری اسلامی به نتیجه نرسید، ترامپ، جان کری وزیر امور خارجه دولت اوباما را متهم کرد که با زیر پا نهادن قانون موسوم به «لوگان» با مقامات ایرانی گفتگو داشته و آنها را ترغیب کرده است که تا انتخابات ماه نوامبر ۲۰۲۰ صبر کنند چرا که ترامپ دوباره انتخاب نخواهد شد و آنها با یک دولت دموکرات که قبلا هم توافق برجام را امضا کرده بهتر می‌توانند معامله کنند.  

ترامپ، جان کری را متهم کرد که ملاقات‌ها و مذاکرات تلفنی متعددی با ایرانی‌ها داشته است. در مقابل سخنگوی جان کری به نشریه پولیتیکو(۵/۹/۲۰۱۹) در یک عبارت کوتاه گفت: «آنچه پرزیدنت ترامپ گفته است صرفاً نادرست است، پایان داستان.» در سال ۲۰۱۸ نیز بین وزیر خارجه، ترامپ مایک پمپئو و جان کری برسر ملاقات با مقامات ایرانی مجادله لفظی صورت گرفته بود. کری در آن‌زمان گفت که در مورد این گفتگو به شخص پمپئو گزارش داده و این اتهامات بی اساس هستند. فراتر از این قضیه و تا زمان رسمیت یافتن نامزدی جو بایدن، دموکرات‌ها در برابر جمهوری‌خواهان اختلاف عمده دیگری در مورد ایران نداشتند.  

دموکرات‌ها علیه جمهوری‌خواهان - پس از قطعی تر شدن نامزدی «بایدن» بحث‌های بیشتری مطرح شد. از جمله می‌توان به مقاله متیو پِتی در نشریه منافع ملی (نشنال اینترست - ماه مه ۲۰۲۰) اشاره کرد که به نقل از آنتونی بلینکن معاون وزیر خارجه، و مشاور سابق امنیت ملی که در حال حاضر مشاور سیاستگذاری جو بایدن و رئیس کمپین انتخاباتی او است می‌نویسد: «دولت آینده جو بایدن به توافق ۲۰۱۵ برجام بر می‌گردد».  

وی  به نقل از بایدن می‌گوید اگر ایران به توافق‌نامه عمل كند ، بله؛ ما هم همین كار را می‌کنیم. اما ما از این به عنوان یك بستر استفاده کرده، تلاش می‌کنیم با همکاران خود توافق‌نامه قوی‌تر و طولانی‌تری ایجاد كنیم.  مصاحبه کننده تلویزیون سی بی اس مجدّداً از آنتونی بلینکن سوال می کند: شما می‌گویید« اگر ایران به توافق نامه سال ۲۰۱۵ باز گردد، ایالات متحده به نوبه خود به اجرای برجام باز خواهد گشت». آیا منظورتان این است تحریم های آمریکا سرجایش خواهد ماند تا ایران به شرایط جدید تن بدهد؟ 

و در ادامه این گفتگو است که آنتونی بلینکن همان ترجیع بند همیشگی ایالات متحده در مورد اقدامات مخرب منطقه‌ای ایران در سوریه و عراق و همچنین علیه شهروندان آمریکا را تکرار کرده و تاکید می‌کند به نظر او آمریکا شانس خوبی برای همکاری با شرکای خود خواهد داشت تا توافقی ماندگارتر و محکم‌تر درقبال ایران به دست آید. این نقل‌قول از یک گفتگوی تلویزیونی نسبتا طولانی پیاده شده که مطالعه متن کامل آن می‌تواند تصویر واقع گرایانه‌ای از استراتژی دموکرات‌ها ارائه کند.  

آیا طرح دموکرات‌ها عملی است؟ - اغلب کسانی که به بازگشت آمریکا به برجام امیدوارند و یا آن را به عنوان یک  «تز» محتمل می‌دانند بیشتر بر عبارت کلی نقل شده توسط نشنال اینترست یعنی «دولت آینده جو بایدن به توافق ۲۰۱۵ برجام بر می‌گردد» تکیه می‌کنند که فقط عصاره‌ای از یک مصاحبه طولانی‌تر است. 

هدف جو بایدن و مشاور او از بیان این موضوع به شکلی که مطرح شده این بوده که اولاً به وجود تضاد و تقابل در سیاست‌گذاری و اجرای آن بین دو دولت اشاره کند و ثانیاً بگویند بر خلاف دونالد ترامپ، جو بایدن پس از بازگشت به برجام قادر خواهد بود از حمایت دوستان و متحدین برخوردار شده، آن را تبدیل به اهرم فشاری برای رسیدن به اهداف سیاسی کند -در حالیکه ترامپ نتوانسته است از حمایت متحدان اروپایی برخوردار شود.  

تاکید بایدن و مشاوران او که « اگر ایران به توافق نامه سال ۲۰۱۵ باز گردد» نشان می‌دهد که حتی در همین مرحله آنها به پایبندی ایران نسبت به برجام تردید دارند. عدول گام به گام ایران از برجام عامل اصلی این بی اعتمادی است. برای اینکه آمریکا در دوران ریاست جمهوری دموکرات‌ها با ایران به توافق برسد وجود دو اصل ضروری است:  

- اول اینکه عقب‌نشینی مرحله به مرحله‌ای ایران از اصول برجام موجب فروپاشی اصل توافق نشود تا هم ایران و هم دموکرات‌های آمریکا، بستر معتبری برای چانه زنی و گفتگو داشته باشند. این تصور باطل است که ایران هم بتواند گام به گام عقب بنشیند و هم از حمایت ضمنی و یا تمایل پنهان دموکرات‌ها برای مذاکره بهره‌مند شود.  

- دوم اینکه علاوه بر حفظ چارچوب برجام، جمهوری اسلامی باید مراقب باشد در عرصه جهانی و به ویژه در خاورمیانه منافع آمریکا و متّحدان آمریکا را تهدید نکند.  

 در قریب به چهار سالی که از ریاست جمهوری ترامپ می‌گذرد، دموکرات‌ها (و حتی در مواردی با حمایت جمهوری‌خواهان) کوشیده‌اند قدرت ترامپ را با مصوبه‌های قانونی محدود کنند. از آن‌جمله می‌توان به مصوبه ۱۳ فوریه ۲۰۲۰ سناتورها برای محدود کردن توان آغاز جنگ علیه ایران اشاره کرد. اما واضح است که علی‌رغم این‌گونه تعارضات داخلی هر دو حزب در مواردی مانند حقوق بشر و مخالفت با دستیابی ایران به توان هسته‌ای نظامی در یک خط قرار می‌گیرند.   

در سال ۲۰۱۶، تحت ریاست جمهوری باراک اوباما و به دنبال آزمایش موشک بالیستیک در ایران که در فاصله چند هفته‌ای پس از اجرایی شدن توافق برجام رخ داد، کمیته روابط خارجی سنا به ریاست سناتور جمهوریخواه، باب کورکر، مجموعه ای از تحریم‌ها را پیشنهاد کرد تا از توسعه موشک بالیستیک ایران جلوگیری کند. همزمان سناتور دموکرات باب منندز نیز صحبت از یک مجموعه تحریمی برای تنبیه ایران را عرضه کرد. منندز به همراه سه سناتور دموکرات دیگر در کنار مجموعه سناتورهای جمهوریخواه خواهان مهار جاه طلبی‌های هسته‌ای و موشکی ایران بودند. 

در سالهای اخیر به دفعات تظاهرات اعتراضی در ایران انجام شده و دست کم در آخرین مورد آن جمهوری اسلامی علاوه بر قطع اینترنت هزاران نفر تظاهر کننده را بازداشت و تعداد نامعلومی را کشته است. و هنوز در همین روزها اخبار مربوط به اجرای حکم اعدام برخی دیگر از بازداشت شدگان در رأس خبر ها قرار دارد.  مجلس نمایندگان آمریکا که در اکثریت دموکرات‌ها است با گذراندن مصوبه‌ای (۲۸ ژانویه ۲۰۲۰) اقدامات جمهوری اسلامی را محکوم کرد. این مصوبه خواستار شد که رئیس جمهور و وزیر خارجه آمریکا در جهت حمایت از مردم ایران با جامعه بین المللی همکاری کرده زیر پا گذاشتن حقوق بشر در جمهوری اسلامی را در نشست‌های رسمی و غیر رسمی بین المللی مورد بحث و گفتگو قرار داده و رژیم جمهوری اسلامی را در سطح بین المللی محکوم کنند. 

هرچند دونالد ترامپ در آخرین مصاحبه خود با فاکس نیوز (۴ شنبه ۵ آگوست) همچنان نزدیکی انتخابات را مانع ورود ایران، چین و کره شمالی به مذاکره با خود می داند ولی منطق و محاسبه هر سه کشور می‌تواند متفاوت باشد. این احتمال وجود دارد که دست به دست شدن قدرت بین دو حزب در ایالات متحده موجب اشتباه محاسبه ایران شود و بازگشت آمریکا به برجام را امری قطعی و حتمی در نظر بگیرد. به عقیده نگارنده این محاسبه فاقد مبنای درست و کاملاً خلاف عقلانیت سیاسی است. اگر انتخابات ماه نوامبر موجب جایگزین شدن جو بایدن با دونالد ترامپ شود، تازه بحث بازگشت به برجام از مرحله تبلیغات انتخاباتی فعلی خارج و وارد محاسبات استراتژیک شده و ابعاد هزینه/فایده آن مورد بررسی عمیق قرار می‌گیرد. در چنان شرایطی، بار دیگر بخش هایی از شرایط دوازده گانه مایک پمپئو (البته در پوششی جدید) مطرح و در لیست خواسته‌های دولت دموکرات‌ها قرار خواهد گرفت. مهمترین اقلام مورد توجه آمریکا می‌تواند شامل موارد زیر باشد: 

- اینکه ایران تعهد دراز مدت بدهد که در جهت تسلیحات اتمی و توسعه موشک های بالیسیتیک گام بر ندارد. 

- اینکه ایران متعهد شود در رفتار منطقه‌ای خود با دوستان و متحدان منطقه‌ای آمریکا چالش نداشته باشد و امنیت منطقه را تهدید نکند.

- اینکه ایران به آزادی های مدنی تصریح شده در کنوانسیون بین المللی حقوق بشر احترام بگذارد و از سرکوب سیستماتیک گروههای نژادی، جنسیتی، مذهبی اجتناب کند.  

مشخص است که تز برداشتن تحریم به عنوان میان‌بُر شروع مذاکره کار نخواهد کرد. فراموش نکنیم که با تغییر رئیس جمهور اهرم تحریم‌ها در دست حزب دموکرات می‌افتد و این اهرمی نیست که بدون گرفتن امتیاز از ایران به سادگی کنار گذاشته شود.  

جلیل روشندل – استاد علوم سیاسی و امنیت بین المللی در دانشگاه کارولینای شمالی