صبح روز یکشنبه ۱۹ مردادماه، تخریب مجسمه عقاب در ورودی پایگاه چهارم شکاری تاکتیکی وحدتی واقع در دزفول نه‌تنها قلب خلبانان جنگنده و سایر پرسنل این پایگاه را به درد آورد بلکه باعث ناراحتی مردم محلی شد، مردمی که این عقاب را نه‌تنها نماد این پایگاه بلکه نماد شهر دزفول می‌دانستند.

در پاسخ به سؤال روزنامه‌نگاران، روابط عمومی نیروی هوایی ارتش ادعا کرد که تخریب این عقاب به علت غیرایمن بودن آن صورت گرفته بوده است و تصمیم به نصب نماد جدید به‌جای آن گرفته شده است.

دو روز پس از آن، تصاویری به دست نگارنده رسید که نشان می‌دهد تخریب مجسمه‌های عقاب و سایر نمادهای نیروی هوایی ارتش در ورودی پایگاه‌هایش و همچنین درون آن‌ها در حال صورت گرفتن است.

نماد عقاب نیروی هوایی ارتش از کجا می‌آید؟

به دنبال کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و به قدرت رسیدن رضاشاه، ورود ایران به همه عرصه‌ها از ‌جمله صنعت هوایی آغاز شد و متعاقباً در سال ۱۳۰۱ به دنبال توجه ایشان به این صنعت، دفتر هواپیمایی در دایره عملیات ارکان حرب کل قشون برای بررسی ایجاد هواپیمایی نظامی در ایران تشکیل شد.

یک سال پس از آن، نخستین دسته از افسران ایرانی جهت تحصیل در رشته هواپیمایی و فراگرفتن فن خلبانی به فرانسه و گروه ده نفره دیگر پس از تشکیل «صنف هواپیمایی نظامی ایران» به دستور رضاشاه فقید در خردادماه ۱۳۰۳ به روسیه اعزام شدند.

با پایان آموزش این افسران و بازگشتشان به ایران، تشکیلات جنگی هوایی ایران به سازمان هواپیمایی نظامی در سال ۱۳۰۴ تغییر نام یافت. از همان نخستین سال‌های پیدایش هواپیمایی نظامی در ایران، افسران معدود این سازمان از فرم لباس افسران نیروی زمینی متداول در آن زمان استفاده می‌کردند و فقط یک قطعه نشان فلزی به رنگ زرد که عبارت بود از یک عقاب و تاج، جلوی کلاهشان نصب می‌کردند.

در آن سال‌های آغازین پیدایش هواپیمایی نظامی در ایران، افسران خلبان، نشان ویژه‌ای را در سمت چپ سینه خود بر روی یونیفرم نیروی زمینی نصب می‌کردند. این نشان متشکل بود از برگ بلوطی به شکل دایره که یک ستاره پنج پر در بالا و یک عقاب فلزی زردرنگ در وسط خود داشت.

نشان کلاه افسران قوای هوایی دو بار در سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۲ تغییر کرد، و بلوط جایش را به نواری پیچیده شده در اطراف عقاب داد.

عقاب در همه کشورهای جهان به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت و پرواز تلقی می‌شد و به همین دلیل در طرح علائم هواپیمایی به‌ویژه نیروی هوایی بسیاری از کشورها از ایده عقاب استفاده شده بود. بیش از دو دهه بعد در نهایت نشان رسمی نیروی هوایی ارتش یک عقاب طلایی نشسته با پرهای نقره‌ای‌رنگ شد که یک برگ بلوط و یک شاخه گندم در طرفین آن را احاطه می‌کرد. پایین‌تر از عقاب، نماد دایره به رنگ پرچم سه رنگ ایران و بر فراز عقاب، یک تاج پادشاهی قرار داشت. در زیر این نشان نیز عبارت «بلند آسمان جایگاه من است»، نوشته شده بود.

مجسمه‌های عقاب در پایگاه‌های هوایی ارتش

در سال‌های دهه ۱۳۳۰ شمسی، افسران هنرمند شاغل در فرماندهی لجستیکی هوایی (در حال حاضر فرماندهی آماد و پشتیبانی) نیروی هوایی شاهنشاهی اقدام به ساخت مجسمه‌های عقاب در ابعاد مختلف کردند، مجسمه‌هایی که نه‌تنها در دفاتر فرماندهان قرار می‌گرفت بلکه در میادین اصلی پایگاه‌ها و ورودی پایگاه‌ها نصب شد.

به دنبال آغاز بهره‌برداری نیروی هوایی ارتش از پایگاه دوم شکاری (در حال حاضر چهارم شکاری تاکتیکی) در سال ۱۳۳۸ شمسی که به یاد دو خلبان و برادر جان‌باخته نیروی هوایی وحدتی نام گذاشته شده بود، یک مجسمه عقاب نیز در محل ورودی آن نصب شد.

به دنبال تأسیس پایگاه‌های شکاری دیگر از جمله سوم شکاری تاکتیکی شاهرخی در نزدیکی همدان در سال ۱۳۴۴، مجسمه‌های عقاب در سردر پایگاه و همچنین میدان اصلی ورودی آن نصب شد.

نیروی هوایی همچون سایر نیروهای سه‌گانه ارتش شاهنشاهی نیز از گزند آنچه سردمداران نظام اسلامی «پاک‌سازی فرهنگی» می‌نامیدند، در امان نماند و از همان ابتدای انقلاب با حذف نشانه‌های تاریخی و هر آنچه هویت فرهنگی آن را تشکیل می‌داد مواجه شد.

این کار در ابتدا توسط همافران و درجه‌داران عضو انجمن‌های اسلامی که خود از حامیان شخص آیت‌الله خمینی در طول انقلاب اسلامی بودند صورت گرفت و در ادامه پس از تشکیل سازمان عقیدتی و سیاسی ارتش ادامه یافت.

از نخستین اقدامات اسلام‌گرایان حذف نماد عقاب از نشان نیروی هوایی ارتش و همچنین تخریب و یا انبار کردن مجسمه‌های عقاب در پایگاه‌های شکاری بود.

به علت ناآگاهی و فقدان سواد کافی این افراد، تصور می‌شد که نماد عقاب در نیروی هوایی شاهنشاهی به دلیل آمریکایی و امپریالیستی بودن آن استفاده می‌شده است در حالی که قدمت این نشان به سال ۱۳۰۴ شمسی زمانی که نظام پهلوی هیچ مراوده نظامی با ایالات‌متحده نداشت باز می‌گشت!

احیای نشان‌های نیروی هوایی

در سال ۱۳۸۸، سرهنگ نادر یعقوبی فرمانده پایگاه چهارم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش موفق شد تا فرماندهان این نیرو را برای ساختن یک مجسمه عقاب جدید در ورودی اصلی پایگاه مجاب کند. مجسمه‌ای به‌مراتب بزرگ‌تر از آنچه در بهمن ۱۳۵۷ توسط همافران و افسران رده پایین پایگاه به پایین کشیده و تخریب شده بود.

او همچنین دستور داد تا یک نقاش از شهر دزفول استخدام شود و نشان عقاب و ببر را در طرفین سکان عمودی ده فروند از ۳۴ فروند جنگنده متعلق به گردان‌های ۴۱ و ۴۲ شکاری این پایگاه نقاشی شود. این ده فروند جنگنده در مسابقات تیراندازی هوا به سطح موسوم به «گانری» نیروی هوایی ارتش که در تابستان ۱۳۸۸ در دزفول برگزار شد، شرکت کردند.

به‌تدریج نماد عقاب به سایر پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی بازگشت. مجسمه عقاب واقع در میدان اصلی مقابل ورودی پایگاه سوم شکاری تاکتیکی در روستای کبودرآهنگ واقع در نزدیکی همدان نیز مرمت و رنگ‌آمیزی شد.

در پایگاه ششم شکاری تاکتیکی «شهید یاسینی» در بوشهر، سرهنگ علی‌اکبر طالب‌زاده، فرمانده وقت گردان ۶۱ شکاری تاکتیکی (در حال حاضر فرمانده کل پایگاه) توانست موافقت مقامات جهت نقاشی کردن دهان کوسه که نماد کوسه‌های خلیج‌فارس بود را روی جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۴ئی فانتوم دو گردان خود کسب کند.

در پایگاه یکم شکاری تاکتیکی «شهید لشکری» در فرودگاه مهرآباد تهران نیز، فرمانده گردان ۱۱ شکاری تاکتیکی موفق شد تا اجازه درج نشان شاهین بر روی سکان عمودی جنگنده ره‌گیرهای  میگ ۲۹بی و جت آموزشی میگ ۲۹ یو بی کسب کند.

تلاش جمهوری اسلامی برای هویت‌زدایی در ارتش

به‌دنبال اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶ و تابستان ۱۳۹۷ و همراهی بدنه نیروهای چهارگانه ارتش با آن‌ها، سران جمهوری اسلامی تصمیم گرفتند تا یک انقلاب فرهنگی در ارتش آغاز نموده و به مقابله با ملی‌گرایی در میان ارتشیان پرداخته و از پیوستن آن‌ها به مردم معترض جلوگیری کنند.

متعاقباً سازمان عقیدتی-سیاسی ارتش اقدام به اجرای طرح‌های ۱۲ گانه مصباح بر اساس دستور فرمانده کل قوا (علی خامنه‌ای) در قالب برنامه‌های دینی و فرهنگی مربوط به سربازان، درجه‌داران، افسران، خانواده‌ها، همسران، هیئت‌های مذهبی، بسیجیان، کتاب‌خوانی به‌ویژه ترویج فرهنگ نهج‌البلاغه و استفاده از فضای مجازی نمود. برنامه‌هایی که در اسفند ۱۳۹۶ طراحی شده و از مهر ۱۳۹۷ اجرا و پیشرفت آن‌ها به‌طور ماهیانه به فرمانده ارتش اعلام می‌شد.

به بیان ساده، هدف اصلی طرح‌های مصباح، شست‌و‌شوی مغزی پرسنل و به عبارت تخصصی، افزایش باورپذیری و سرسپردگی آن‌ها به رژیم جمهوری اسلامی است.

در راستای طرح‌های مصباح، حذف نشانه‌هایی که می‌تواند باعث ایجاد حس ملی‌گرایی و وطن‌پرستی در میان پرسنل ارتش بخصوص در نیروی هوایی شود در دست اجرا قرار داشته و دارد. حذف مجسمه‌ها و نمادهای تاریخی نیروی هوایی از میادین اصلی درون پایگاه‌ها و ورودی آن‌ها با تأیید علی خامنه‌ای در این راستا است. علاوه بر تخریب نماد عقاب پایگاه چهارم شکاری تاکتیکی، در روز ۱۹ مرداد روز گذشته، نماد عقاب در ورودی قدیم پایگاه سوم شکاری با بولدوزر تخریب شد. که تصاویر آن برای نگارنده ارسال شد.

سابقه تخریب مجسمه‌های تاریخی در جمهوری اسلامی

وجه تمایز اسلام‌گرایان افراطی تلاششان برای از بین بردن آثار باستانی، فرهنگی و به‌خصوص مجسمه‌ها جهت زدودن تاریخ و فرهنگ پیش از به قدرت رسیدنشان در یک منطقه و یک بازه زمانی خاص است.

از تخریب مجسمه‌های بودای بامیان توسط طالبان در سال ۱۳۷۹ تا آثار باستانی من‌جمله مجسمه‌های تاریخی عراق و سوریه توسط داعش در سال ۱۳۹۳ نمونه‌های بارز و شناخته‌شده تلاش‌های گروه‌های تروریستی در مقابله با آثار باستانی است.

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و روی کار آمدن حکومت جمهوری اسلامی، روحانیون و اسلام‌گرایان افراطی مجال یافتند نه‌تنها عزم خود را جهت از میان برداشتن آثار پیشرفت و قدرت نظام شاهنشاهی پهلوی ایران جزم کردند بلکه مجال یافتند تا به زدودن آثار باستانی، فرهنگی و هنری من‌جمله مجسمه‌های تاریخی در اقصی نقاط ایران بپردازند.

اوج تخریب و حذف مجسمه‌های تاریخی در اقصی نقاط کشور در سال ۱۳۸۹ و به دستور فرماندهان سپاه و برخی روحانیون به دلیل غیرشرعی بودن آن‌ها صورت گرفت.

در حدفاصل اسفند ۱۳۸۸ الی اردیبهشت ۱۳۸۹ مجموعاً ۱۲ مجسمه در شهر تهران ربوده شد شامل مجسمه‌های ستارخان و باقرخان.

بر اساس یک گزارش منتشرشده توسط تابناک در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹ که بعداً به دستور مقامات از وب‌سایت این خبرگزاری حذف گردید، سارقان مجسمه‌ها با لباس‌های فرم نیروهای نظامی در مقابل دوربین‌های مداربسته اقدام به حذف مجسمه‌ها نمودند.

مدتی بعد چهار عدد از مجسمه‌ها در انبارهای شهرداری پیدا شدند و ادعا شد که برای مرمت از محل اصلی‌شان حذف شده بودند در حالی که این ارگان دولتی هفته‌ها مدعی دزدیده شدنشان بود! شماری دیگر نیز به دستور شهرداری توسط خالقان اصلی آن‌ها ساخته و دوباره در محل‌های قبلی نصب شدند.

در تیرماه ۱۳۹۰، ۱۶۰ مجسمه اسب و سربازان کالسکه‌ران دوره‌های اشکانی، ساسانی، هخامنشی و سلوکی که ۵۴ سال پیش از آن در ایتالیا ساخته و به ایران حمل شده بودند تا به‌عنوان یادآور رشادت‌های سربازان ایرانی در طول تاریخ در میدان اصلی شهر ساری نصب شوند به دستور مقامات تخریب شدند و مجسمه‌ها به زباله‌دانی فرستاده شدند.

در همان سال به دنبال افتتاح میدان آریوبرزن در یاسوج و نصب مجسمه این سردار ایران در این میدان، سرتیپ عوض شهابی‌فر، فرمانده سپاه فتح استان کهگیلویه و بویر‌احمد خواستار تخریب این مجسمه و جایگزینی آن با یک نماد اسلامی شد.

در یک اتفاق نادر، اعضای شورای شهر یاسوج با حمایت دادستان این شهر موفق شدند تا جلوی این کار را بگیرند. آریوبرزن نام سرداری ایرانی است که در سال ۳۳۱ پیش از میلاد مسیح، در یکی از نقاط کهگیلویه و بویراحمد در برابر حمله اسکندر مقدونی به ایران، به مقابله با او پرداخت و در این راه جان باخت.

گرچه از تخریب این مجسمه جلوگیری به عمل آمد، اما در آذرماه ۱۳۹۷، فردی تلاش کرد آن را آتش بزند.

جدیدترین مورد تخریب مجسمه‌های تاریخی در ایران در حال حاضر در پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش در حال رخ دادن است، بر اساس گزارش‌های واصله و تصاویر موجود، حداقل دو مجسمه به‌طور کامل تخریب شده است. ادعای روابط عمومی نیروی هوایی ارتش مبنی بر مرمت آن‌ها به علت تخریبشان نمی‌تواند درست باشد.