در حالی که به خاطر کاهش قیمت جهانی نفت و گاز، شرکت‌های بزرگ نفت و گاز جهان در حال تعدیل نیرو و تعطیلی موقت برخی پروژه‌ها هستند و برای شروع پروژه‌های جدید بسیار حساب شده در حال حرکت هستند، دریای مدتیرانه شاهد افزایش تنش بین کشورهای ساحلی برای بهره گیری از منابع انرژی این دریا و تعیین محدوده مناطق منحصر تجاری است. ناوگان نظامی کشورهای ساحلی در دریای مدتیرانه فعال‌اند و کشتی‌های تحقیقاتی را اسکورت می‌کنند. در این بین ناوگان قدرت‌های فرامنطقه‌ای نیز در دریای مدیترانه حضور دارند.
افزیش تنش در منطقه و تداوم اختلاف ترکیه با یونان هم باعث شد تا فرانسه اقدام به اعزام دو فروند جنگنده رافال و کشتی جنگی لافایت به مدیترانه شرقی کند؛ هر چند امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه حضور این جنگده‌ها و ناو جنگی را در این منطقه موقتی اعلام کرده است اما انتظار نمی‌رود با توجه به حضور ناوگان بقیه قدرت‌های بزرگ، حضور فرانسه در منطقه موقتی باشد. باید خاطرنشان کرد که شرکت‌های انرژی فرانسه نیز در منطقه حضور دارند.
دلیل اختلاف ترکیه و یونان در دریای مدتیرانه
ریشه اختلافات ترکیه با یونان به دوران عثمانی بر می‌گردد. این اختلاف در سال ۱۸۱۴ میلادی با شورش «مورا» شروع شد و سال‌ها بعد منجر به جدا شدن یونان از امپراطوری عثمانی شد. در سال‌های اخیر هم روابط دو کشور همواره با تنش همراه بوده است منابع انرژی دریای مدتیرانه و مساله قبرس نیز جز مواردی است که همیشه باعث تنش در روابط دو کشور بوده است. با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه انتطار می‌رفت که اختلافات با کشورهای همسایه با گفت‌وگو و مذاکره تا حد زیادی کاهش یابد.
دیپلماسی فعال انرژی قبرس
قبرس از سال ۲۰۰۳ شروع به عقد تفاهم‌نامه با کشورهای ساحلی دریای مدیترانه نمود تا با مشخص شدن مناظق منحصر اقتصادی، فعالیت‌های اکتشافی در این مناطق شروع شود. در این راستا قبرس با لبنان، مصر و اسراییل قراردادهای دوجانبه‌ای امضا کرد و به تدریچ عملیات اکتشافی در مناطق ساحلی این کشورها شروع شد. دولت ترکیه در آن زمان نسبت به این قراردادها عکس‌العمل خاصی نشان نداد. با توجه به اهمیت ژئوپلتیکی منابع این دریا، ترکیه هم بعد از همه کشورهای ساحلی برنامه خویش را برای اکتشاف منابع دریای مدیترانه در سواحل خویش و نزدیکی بخش ترک‌نشین قبرس شروع کرد. یونان به همراه اتحادیه اروپا (و به ویژه فرانسه و آلمان) همواره از مواضع قبرس در مورد منابع انرژی دریای مدیترانه حمایت کرده‌اند. آنکارا بارها از قبرس خواست تا منابع انرژی در سواحل قبرس به صورت مساوی بین بخش یونانی‌نشین و ترک‌نشین این جزیزه تقسیم شود. ترکیه برای دور نماندن از معادلات انرژی دریای مدیترانه، اواخر نوامبر سال گذشته با دولت وفاق ملی لیبی درباره مرزهای دریایی در مدیترانه توافق‌نامه‌ای به امضا رسانید.
افزایش تنش‌ها در منطقه
ترکیه در ماه ژوییه در بخشی از آب‌های ساحلی که نزدیک منطقه ساحلی یونان و جزیره کرت است، انجام تحقیقات لرزه‌نگاری موسوم به «ناوتکس» را رسما اعلام کرد. اواخر ماه قبل ترکیه به درخواست آنگلا مرکل عملیات «ناوتکس» را موقتا تعطیل نمود. تا این که پس از امضای توافق‌نامه تعیین حریم اختیارات دریایی بین مصر و یونان در هفته گذشته آنکارا «ناوتکس» جدیدی اعلام نمود و این هفته دو کشتی تحقیقاتی «اوروج رییس» و «یاووز» با اسکورت ناوگان نیروی دریایی ترکیه اقدام به شروع عملیات اکتشافی در دریای مدیترانه و در بخش منطقه منحصر اقنصادی خویش نمود.
عملیات اکتشافی ترکیه با اعتراض شدید یونان روبه‌رو شد. با توجه به افزایش تنش‌ها در دریای مدتیرانه شرقی، فرانسه ضمن دعوت طرفین برای شروع گفت‌وگو و مذاکره برای حل مشکلات بین ترکیه و یونان اقدام به اعزام دو فروند جنگنده رافال و کشتی جنگی لافایت نمود تا بار دیگر حمایت خود را از موضع یونان و قبرس در دریای مدیترانه اعلام کند. ترکیه و فرانسه در برخی مسائل منطقه‌ای منافع متضادی را دنبال می‌کنند. در بحران سوریه حمایت فرانسه از گروه‌های کرد سوریه خوشایند ترکیه نبوده است این دو کشور در ناتو هم در برخی مسائل منطقه‌ای موضع مختلفی اتخاذ کرده‌اند. تشدید تنش بین یونان و ترکیه فرصت مناسبی برای فرانسه برای حضور بیشتر در دریای مدیترانه فراهم آورد. در اطلاعیه کاخ الیزه در مورد اعزام ناوگان فرانسه به دریای مدیترانه شرقی ضمن دعوت از طرفین برای تبعیت و احترام به قوانین بین‌اللملی چنین عنوان شده است: «به منظور درک بهتر این منطقه از دریای مدیترانه و وجود اراده برای احترام به قوانین بین‌المللی، رئیس جمهوری با همکاری شرکای اروپایی از جمله یونان، تصمیم به تقویت حضور نظامی فرانسه در دریای مدیترانه شرقی در روزهای آینده گرفته است.»
پیش‌بینی و برآورد اثر شرکت‌های انرژی و آژانس بین‌المللی انرژی در مورد میزان منابع گاز در بستر دریای مدتیرانه این مورد را نشان می‌دهد که منابع این دریا نمی‌تواند تغییر زیادی در ژئوپلتیک جهانی انرژی ایجاد کند اما در امنیت انرژی کشورهای ساحلی نقش حیاتی دارد و در میان‌مدت هم می‌تواند در امنیت انرژی اتحادیه اروپا به عنوان بازار هدف منابع این دریا ایفای نقش کند.
هر دو کشور یونان و ترکیه ناوگان مجهز دریایی دارند. تعداد ناو و ناوچه‌های جنگی یونان ۸۴ فروند و تعداد ناو و ناوچه‌های جنگی ترکیه در منطقه ۱۱۵ فروند است. تعداد نیروهای مسلح ترکیه با یونان قابل قیاس نیست اما دو کشور عضو ناتو به هیج وجه مایل به برخورد نظامی در منطقه نیستند. اقتصاد هر دو کشور از شیوع ویروس کرونا صدمه دیده است. رجب اردوغان اوایل هفته جاری از کشورهای ساحلی دریای مدیترانه و به ویژه یونان خواست تا راه مذاکره و گفت‌وگو را برای حل مشکلات موچود در پیش گیرند. اما در عین حال آمادگی کامل ترکیه را برای دفاع از منافع ملی خویش در منطقه ابزار کرد.
نقشه‌ای که روزهای قبل در رسانه‌های ترکیه منتشر شد نشان می‌دهد که توافق‌نامه تعیین حریم اختیارات دریایی بین مصر و یونان بخشی از منطقه منحصر اقتصادی ترکیه در دریای مدتیرانه را نیز شامل می‌شود. این امر باعث اعتراض رسمی دولت ترکیه شد مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه توافق دریایی یونان و مصر را ناقض حقوق ترکیه و لیبی اعلام کرد. به گفته چاووش اوغلو توافق‌نامه یونان و مصر درباره تعیین حریم اختیارات دریایی، ناقض حقوق ترکیه و لیبی بوده و از نظر اتحادیه اروپا نیز بسیار مایوس‌کننده است. این درحالی است که یونان و مصر ضمن اعلام حمایت از این توافق‌نامه تصمیم جدی خود را برای اجرایی کردن آن بارها اعلام کرده‌اند.
با توجه به شرایط، کشورهای منطقه به جز مذاکره و دیپلماسی راه دیگری برای حل مشکلات موجود در منطقه ندارند. شاید برخوردی با ماهیگیران ترک و یونانی از سوی گارد ساحلی هر دو کشور به صورت جزیی صورت گیرد اما امکان درگیری جدی نظامی در منظقه بعید به نظر می‌رسد. منابع دریا بدون وجود صلح و امنیت استخراج نخواهد شد و به بازار مصرف نخواهد رسید.
آنکارا نیازمند حل مشکلات خویش به ویژه با مصر و اسراییل است نباید انتظار داشت اختلافات دویست ساله یونان و ترکیه در کوتاه‌مدت حل شود اما دو کشور می‌توانند با توجه به قوانین بین‌المللی و با رعایت منافع ملی خویش بر سر فرمولی که مشکلات موجود در منطقه را در بازه زمانی مشخص حل کند و یا از افزایش تنش‌ها جلوگیری کند، به توفق برسند. آنکارا با بازنگری در سیاست خارجی خود می‌تواند با تل‌آویو و قاهره تا حد زیادی مشکلات موجود را حل نماید. حل مشکلات موجود می‌تواند شرایط را برای انتقال منابع انرژی این دریا از مسیر ترکیه فراهم نماید. تغییر در سیاست خارجی با حفظ منافع ملی ترکیه می‌تواند به ترکیه یاری کند تا از معادلات انرژی منطقه دور نباشد.
