کاهش رتبه علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ایران در سطح جهانی در آخرین رتبه‌بندی «سایمگو» (SCImago) ۲۰۲۵ نیز ادامه داشته است. سایمگو یکی از سه رتبه‌بندی است که شاخص شناسایی جایگاه علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی کشورهای مختلف به شمار می‌آیند.
هدف این رتبه‌بندی بررسی عملکرد علمی دانشگاه‌ها در زمینه پژوهش، نوآوری و ارتباطات بین‌المللی است که براساس تعداد مقالات منتشرشده، استنادات علمی، همکاری‌های پژوهشی بین‌المللی و اثرگذاری مقالات سنجیده می‌شود.
در آخرین فهرست اعلام‌شده سایمگو، روند نزولی دانشگاه‌های ایران طی چهار سال گذشته تشدید شده است. از ۲۰ دانشگاه برتر ایران، دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران تنها مجموعه آموزشی بوده که ارتقای محدودی داشته است، و سایر دانشگاه‌ها با افت رتبه مواجه شده‌اند.
دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱,۰۱۹ پله، دانشگاه شیراز با ۹۲۳ پله، دانشگاه تربیت مدرس با ۷۳۷ پله، دانشگاه علم و صنعت با ۵۸۲ پله و دانشگاه صنعتی شریف با ۵۲۴ پله، بیشترین نزول را تجربه کرده‌اند.
بررسی موردی دانشگاه‌های شاخص و قدیمی ایران، که نماد ساختار آموزش عالی شناخته می‌شوند، سیر نگران‌کننده تنزل جایگاه علمی ایران را نمایان می‌سازد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سقوط آزاد در رتبه‌بندی جهانی
دانشگاه تهران که در سال ۲۰۲۲ در جایگاه ۷۳۵ جهانی قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۷۳۹، در سال ۲۰۲۴ به رتبه ۸۲۷ و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۱۰۳۰ سقوط کرده است. دانشگاه تربیت مدرس در سال ۲۰۲۲ رتبه ۱,۵۴۵ جهانی، در سال ۲۰۲۳ رتبه ۱,۷۹۵، در سال ۲۰۲۴ رتبه ۲,۰۱۵ و در سال ۲۰۲۵ با سقوط مجدد به رتبه ۲,۷۵۲ تنزل یافته است.
دانشگاه صنعتی شریف، که یکی از دانشگاه‌های پرورش‌دهنده نخبگان ایرانی شناخته می‌شود، طی چهار سال گذشته با سقوط جایگاه مواجه شده است و از رتبه ۲,۱۴۶ در سال ۲۰۲۲، به رتبه ۲,۵۴۲ در سال ۲۰۲۳ سقوط کرد. در سال ۲۰۲۵ سقوط ناگهانی جایگاه این دانشگاه به قرار گرفتن در رتبه ۳,۶۱۴ منجر شد.
دانشگاه صنعتی امیرکبیر که در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۲,۳۰۱ قرار داشت، در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۲,۸۲۳ رسیده است. دانشگاه شهید بهشتی نیز از رتبه ۳,۹۵۳ در سال ۲۰۲۲ به رتبه ۴,۷۳۲ در سال ۲۰۲۵ سقوط کرده است.
به باور کارشناسان، مهم‌ترین عوامل سقوط جایگاه موسسات آموزشی ایران در سطح جهانی خروج نخبگان و دانشجویان از کشور، کاهش بودجه‌های پژوهشی، کاهش سطح تعاملات بین‌المللی با دیگر مراکز آموزشی معتبر جهانی، نبود ثبات مدیریتی و نگاه غیرعلمی به انتصابات حوزه مدیریت آموزشی کشور است.
این عوامل در کنار نبود سیاست‌گذاری منسجم برای توسعه علمی و پژوهشی موجب شده است که دانشگاه‌های ایران نتوانند با مراکز معتبر جهانی رقابت کنند.
یوسف حجت، سرپرست دانشگاه تربیت مدرس، با اشاره به افت رتبه علمی همه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های مختلف جهانی در آذرماه ۱۴۰۳، دلیل این رخداد را میزان کم اعتباری دانسته بود که در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد.
به گفته حجت، کمبود بودجه برای خرید تجهیزات آزمایشی و پیش‌نیازهای حوزه پژوهشی در مقایسه با سه دهه گذشته مشهود است. او می‌گوید: «متاسفانه امروزه تمام بودجه دانشگاه‌ها صرف یک سری فعالیت‌های روزمره همانند حقوق، دستمزد، خوابگاه و غذا می‌شود و ما نمی‌توانیم این فعالیت‌ها را متوقف کنیم. بنابراین اعتباراتی که برای پژوهش باقی می‌ماند در مقایسه با آنچه در سال‌های گذشته باقی می‌ماند کمتر است.»
یکی دیگر از عواملی که کارشناسان حوزه آموزشی آن را در سقوط جایگاه علمی موثر می‌دانند روند افزایشی مهاجرت نخبگان، دانشجویان و اساتید دانشگاهی طی یک دهه گذشته است، که سطح پژوهشی و علمی مراکز آموزشی ایران را با افت فاحش مواجه ساخته است.
نارضایتی سیاسی از جمهوری اسلامی، نبود حمایت‌های لازم برای حفظ نخبگان، ضعف در ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت‌های پژوهشی، دسترسی محدود به منابع مالی و فناوری‌های روز، جملگی به خروج استعدادها از کشور دامن زده است.
وضعیت مهاجرت دانشجویان نخبه در ایران
براساس آخرین داده‌ها در سال ۲۰۲۴، تعداد دانشجویان ایرانی در ۱۰ مقصد اصلی به رقم ۱۱۰ هزار نفر رسیده است. این آمار در مقایسه با تراز ۶۰ هزار نفر دانشجوی ایرانی ساکن خارج از کشور در سال ۲۰۲۰، نشانگر رشد ۸۲ درصدی است. یکی دیگر از آمارهایی که تنزل جایگاه علمی ایران را در سطح جهانی مشخص می‌کند، نرخ مهاجرت رتبه‌های برتر کنکور در دو دهه اخیر است.
براساس یک پژوهش انجام‌شده در ایران درباره میزان مهاجرت رتبه‌های برتر رشته ریاضی و فیزیک در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵، مشخص شده است که حدود ۸۰ درصد دانشجویانی که رتبه‌های برتر را کسب کرده‌اند، طی سال‌های اخیر مهاجرت کرده‌اند. همچنین، تمامی دارندگان ۱۰ رتبه برتر کنکور سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ در رشته‌های ریاضی و فیزیک از ایران مهاجرت کرده‌اند.
کاهش سطح تولید و انتشار متون علمی و پژوهشی، که یکی از شاخص‌های تعیین رتبه‌بندی مراکز آموزشی در سطح جهانی است، نیز از سقوط رتبه ایران در این شاخص خبر می‌دهد. نبود دسترسی به منابع علمی معتبر، نبود زیرساخت‌های لازم برای انجام تحقیقات پیشرفته و ضعف در شبکه‌های علمی بین‌المللی از دیگر دلایلی است که سبب این تنزل شده است.
کارشناسان حوزه آموزشی معتقدند تقویت همکاری‌های بین‌المللی، ایجاد مشوق‌های لازم برای ماندن نخبگان و دانشجویان در کشور، ارتقای کیفیت تحقیقات، توجه به رشته‌های نوین و فناوری‌های جدید، همسویی بیشتر مراکز آموزشی داخلی با معیارهای رتبه‌بندی جهانی، بهبود شاخص نسبت استاد به دانشجو، افزایش سهم بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها و ارتقای سطح کیفی هیئت‌های علمی دانشگاه‌ها پیش‌نیازهای لازم برای توقف روند نزول جایگاه علمی ایران در میان مراکز آموزشی جهان است.
از طرفی این موضوع زمانی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد که کارشناسان تایید می‌کنند در بررسی دلایل مهاجرت جامعه دانشجویی کشور، عواملی چون شیوه حکمرانی، فساد نهادینه‌شده، عدم دستیابی به رفاه و امنیت بیشتر، وجود تبعیض‌های حرفه‌ای و اجتماعی، کیفیت زندگی بهتر در خارج از کشور، نوسان قیمت ارز، تورم، شرایط اقتصادی، تحریم‌ها، سطح حقوق و دستمزد از دلایل اصلی میل به مهاجرت اعلام شده‌اند.
