کنفرانس خبری روز چهارشنبه رئیس‌جمهور آمریکا، برای آنهایی که به دنبال تعریف یک «توافق خوب» از نظر دونالد ترامپ هستند، حرف‌های تازه‌ای داشت.

دونالد ترامپ توافق اخیر امارات متحده عربی و اسرائیل که با پادرمیانی دولت او شکل گرفت را نمونه موفق سیاست خارجی خود توصیف کرد. این توافق ضمن عادی‌سازی روابط امارات و اسرائیل و حفظ منافع ایالات‌متحده در منطقه، زمینه را برای همکاری‌های دوجانبه در طیف وسیعی از موضوعات فراهم می‌آورد و در عین حال چشم‌انداز گام برداشتن دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در این مسیر را روشن‌تر می‌کند.

برای دونالد ترامپ که همواره بر لزوم خروج نیروهای آمریکایی از جنگ‌های بی‌پایان منطقه تاکید دارد و ورود آمریکا به خاورمیانه را یکی از بدترین تصمیم‌های ایالا‌ت‌متحده می‌داند،؛ «توافق ابراهیم» یک «توافق خوب» است و «برجام» یک «توافق بد».

رئیس‌جمهور آمریکا با اشاره به پیوستن دیگر کشورهای منطقه به روند صلح اسرائیل و امارات متحده عربی گفت که به این ترتیب «صلح» در خاورمیانه ایجاد خواهد شد و این چیزی است که با توافق «مضحک» هسته‌ای امکان‌پذیر نبود. توافقی که از نگاه او در ازای «هیچ مطلق»، ۱۵۰ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران را آزاد کرد و یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار پول نقد به جمهوری اسلامی تحویل داد. منابعی که به ادعای رئیس‌جمهور آمریکا صرف دامن زدن به آشفتگی‌ها و تنش‌ها در منطقه می‌شود.

دغدغه‌های امنیتی کشورهای منطقه، حلقه مفقوده برنامه جامع اقدام مشترک بود که شتابزدگی دولت باراک اوباما در به نتیجه رساندن مذاکرات پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری او، آن را حل نشده باقی گذاشت. این نقطه ضعف آشکار در ترکیب با دیگر عوامل، سرانجام خروج دولت ترامپ از این توافق و شکست برجام را رقم زد.

امروز (پنجشنبه)، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا با دستور ترامپ از واشینگتن به نیویورک،‌ مقر سازمان ملل می‌رود تا با طرح شکایت از جمهوری اسلامی ایران، روند بازگشت به مرحله‌ای که مذاکرات با ایران متوقف شد را فعال کند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در گفت‌و‌گوی تلفنی ۱۵دقیقه‌ای با اوباما پیش از آغاز مذاکرات علنی، گفته بود: «پس از توافق هسته‌ای به سراغ موضوعات دیگر می‌رویم.»

موضوعاتی که به طور حتم نگرانی‌های امنیتی در منطقه یکی از موارد آن بود و بعدا در سرفصل‌های مذاکره‌ای دوازده‌گانه پومپئو عیان شد. اما تهران هیچگاه به ادامه مذاکرات تن نداد.

ترامپ در کنفرانس خبری روز گذشته لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در ۲۷مهرماه سال جاری را شکست سیاست خارجی اوباما و بایدن و نخستین مرحله زوال قراردادی توصیف کرد که قرار بود از حجم تهدید‌ها در منطقه بکاهد.

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام ضمیمه آن است، پنج سال پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک، تحریم سلاح‌های سبک برداشته می‌شود و تا سه سال دیگر محدودیت‌های خرید و فروش سلاح‌‌های سنگین برای جمهوری اسلامی ایران از بین می‌رود. روحانی یکی از اولویت‌های ایران در باقی‌ماندن در برجام را «تجارت اسلحه» عنوان کرده است.

ورود به بازار جهانی سلاح با توجه به مهر تایید دبیر کل سازمان ملل بر «منشاء ایرانی»، سلاح‌های استفاده شده در حمله به عربستان سعودی و نوع مناسبات تهران با کشورهای حوزه خلیج فارس و اسرائیل، می‌تواند عامل نگرانی کشورهای منطقه باشد.

مقامات در تهران گزارش آنتونیو گوترش را رد کرده و نامه شورای همکاری خلیج فارس به شورای امنیت برای پرهیز از لغو تحریم‌های تسلیحاتی را بی‌اساس می‌دانند. آنها تاکید می‌کنند که به دنبال روابط خوب با همه همسایگان هستند، اما همزمان «توافق ابراهیم» را «خیانت به آرمان‌های فلسطینی‌ها و امت اسلامی» توصیف کرده و تهدید می‌کنند که امارات متحده عربی باید منتظر «واکنش‌»‌ها باشد. 

دونالد ترامپ روز چهارشنبه بار دیگر ادعا کرد که اگر دوباره رئیس‌جمهور آمریکا شود، «ایرانی‌ها در مدت کوتاهی» به سراغ او خواهند آمد، چرا که «شرایط آنها خیلی بد» است.

مبنای این ادعای ترامپ؛ قمار تهران روی نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی از آغاز مذاکره با آمریکا را «سم» و مذاکره با ترامپ را «سم مضاعف» خوانده بود و از همین رو پیشنهادهای مکرر برای آغاز مذاکرات جامع‌تر،‌ مورد استقبال تهران قرار نگرفت.

تصور رایج بین برخی مقامات جمهوری اسلامی این است که در صورت روی کار آمدن دمکرات‌ها، تجربه دوران اوباما تکرار می‌شود. گفته می‌شود برخی چهره‌های دمکرات نیز به تهران توصیه کرده‌اند تا پس از انتخابات دست به اقدامی نزند. به این معنی که احتمالا در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه نیز پیشنهادهایی مانند طرح مجلس برای خروج خودکار از برجام،‌ دست‌کم تا پس از روشن شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا عملی نخواهد شد.

اما در شرایطی که «مساله ایران» مانند یک کاتالیزور در روند بهبود روابط اسرائیل و کشورهای عربی عمل می‌کند و موضوعاتی مانند ادامه تحریم‌های تسلیحاتی از حمایت دوحزبی در مجلس نمایندگان آمریکا برخوردار است، امید بستن به دمکرات‌ها برای بازگشت به توافقی «صرفا هسته‌ای»، چشم‌انداز قابل اتکایی به‌شمار نمی‌رود. چرا که حتی با بازگشت به این توافق، نگرانی‌های به حاشیه رانده شده و حل نشده، دوباره آن را به زیر خواهند کشید.

با تسلیم شکایت آمریکا از ایران به شورای امنیت، هفته‌های باقی‌مانده تا موعد لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران و انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در اواسط آبان‌ماه، پرتنش و پرهیاهو خواهد بود. به ویژه اینکه شکایت از عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی کشوری مطرح می‌شود که خود از برجام خارج شده است. 

اما نتیجه این بحث‌های پیچیده حقوقی و انتخابات آمریکا هر چه باشد؛ تجربه دستیابی به توافق بین اسرائیل و امارات متحده عربی، از هم‌اکنون نگاه‌ها را نسبت به مشخصات یک «توافق خوب» با ایران متحول کرده است.