در ساعات نخستین صبح روز پنجشنبه ۳۰ خرداد ۱۳۹۸، یک فروند پهپاد شناسایی و جاسوسی گلوبال هاک نیروی دریایی آمریکا در حریم هوایی بین‌المللی، در حالی که مشغول شناسایی و رصد فعالیت نیروی دریایی سپاه پاسداران در خلیج عمان بود، توسط یک سامانه پدافند موشکی میانبرد سوم خرداد نیروی هوافضای سپاه پاسداران، مستقر در منطقه کوه مبارک استان هرمزگان، سرنگون شد. در این مقاله به بررسی این پهپاد گران‌بهاو دلیل سرنگون شدنش می‌پردازیم.
آشنایی با پهپاد سرنگون شده
در تاریخ ۱ خرداد ۱۳۹۲ (۲۲ مه ۲۰۱۳) نخستین پیش‌نمونه جدیدترین عضو خانواده پهپادهای شناسایی و جاسوسی گلوبال هاک ساخت کمپانی نورتروپ گرومن، موسوم به «ترایتون» اولین پرواز خود را در محل کارخانه و تاسیسات نورتروپ گرومن در پالم دیل، کالیفرنیا انجام داد. این پهپاد جاسوسی به عنوان یک مکمل برای هواپیمای گشت دریایی بوئینگ طراحی و ساخته شد تا در هشتاد درصد از ۲۴ ساعت شبانه روز و هفت روز هفته، برفراز یا در نزدیکی مناطقی که در آنها به جمع‌آوری اطلاعات دشمن نیاز هست، پرواز کنند و به جمع‌آوری اطلاعات شناورهای سطحی دشمن، تسلیحات و تجهیزات زمینی آن در مناطق خشکی و دریا اقدام کند و اطلاعات را به‌طور زنده ارسال کند.
در مجموع، دو فروند پیش‌نمونه ترایتون ساخته شد که برای استفاده در آزمون‌های پروازی پیش از آغاز تولید انبوه این پهپاد، مورد بهره‌برداری قرار گرفتند. حدود شش سال پیش از تحویل نخستین پیش‌نمونه‌های ترایتون، نیروی دریایی آمریکا دو فروند پهپاد قدیمی نیروی هوایی ایالات متحده را تحویل گرفت تا برای آزمایش سامانه‌هایی که قرار بود در پهپاد ترایتون نصب شوند، به‌کار روند. یکی از آن دو پهپاد در تاریخ ۱۱ ژوئن ۲۰۱۲ دچار سانحه شد و از رده پروازی بیرون گذاشته شد. اما فروند دوم در سالهای پس از آن سانحه به خدمت خود ادامه داد و به‌طور کامل به تمامی سامانه‌های شناسایی و جاسوسی که ترایتون نصب شده است، مجهز شد تا این سامانه‌ها را پیش از ورود به خدمت کامل ترایتون آزمایش کند. در این راستا، این پهپاد در دو مورد در منطقه خلیج فارس در سالهای ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ تحت آزمایش قرار گرفت.
اعزام به منطقه پنجم دریایی
در پی متهم شدن نیروی دریایی سپاه پاسداران به حمله به نفت‌کش‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس و آب‌های بین‌المللی، و در نهایت، طرح اتهام مین‌گذاری و آسیب رساندن به دو نفت‌کش در پنجم خرداد سال جاری، نیروی دریایی ایالات متحده تصمیم به اعزام یک فروند پهپاد شناسایی سنگین جهت تسهیل در امر شناسایی و رصد فعالیت‌های نیروی دریایی سپاه پاسداران در منطقه خلیج عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس گرفت، و متعاقبا به علت آماده نبودن ترایتون‌ها برای اعزام به منطقه پنجم دریایی، یک فروند گلوبال هاک۲۰ خرداد ۱۳۹۸، از ایالت مریلند به پایگاه هوایی الظفره در امارات متحده عربی اعزام شد.
پنج روز پس از اعزام به الظفره، این پهپاد پروازهای شناسایی خود را برفراز آب‌های دریای عمان، خلیج فارس و تنگه هرمز آغاز کرد و در جریان این پروازها، با استفاده از رادار و سنسور پیشرفته خود، به بررسی دقیق فعالیت‌های شناورهای سطحی و زیر سطحی سپاه پاسداران در منطقه پرداخت. این پهپاد همچنین با استفاده از سامانه‌های جاسوسی رادیویی و الکترونیکی خود، به جمع‌آوری اطلاعات رادارهای شناسایی دریایی، پدافندی و هشدار زودهنگام هوابرد و مخابره آنها به ایستگاه زمینی خود در ایالات متحده، و نیز هواپیمای گشت دریایی پی-۸ نیروی دریایی آمریکا (که از بحرین به پرواز درمی‌آمد) پرداخت. در بسیاری از موارد نیز این اطلاعات به ناو هواپیمابر یو اس اس آبراهام لینکلن و ناوشکن‌های همراه و محافظ آن در دریای عرب ارسال می‌شد.
رادارهای پدافندی و هشدار زودهنگام هوابرد نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به رصد و شناسایی فعالیت های جاسوسی آن پهپاد برفراز منطقه اقدام کردند و در نهایت، تصمیم بر آن گرفته شد تا این تنها چشم تیزبین نیروی دریایی آمریکا، با استفاده از یک سامانه پدافندی بومی «سوم خرداد»که هم در اختیار پداجا (پدافند ارتش ایران) و هم نیروی هوافضای سپاه پاسداران بود، سرنگون شود. سرنگون کردن آن پهپاد، با دستور آیت‌الله خامنه‌ای و در ساعت چهار و پنج دقیقه بامداد به وقت تهران در روز ۳۰ خرداد، انجام گرفت.
این تنها پرنده جاسوسی آمریکا در منطقه نبود
گرچه سرنگون کردن این پهپاد کارایی نسبی سامانه پدافندی بومی سوم خرداد و موشک‌های زمین به هوای صیاد را اثبات می‌کند، اما این رخ‌داد به معنای جلوگیری کامل از پروازهای جاسوسی پهپادهای آمریکا و کشورهای متحد آن در اطراف حریم هوایی ایران نیست. پیش‌تر، سپاه کوشیده بود تا موشک صیاد را در یمن بر ضد جنگنده‌های عربستان سعودی آزمایش کند، اما از ارسال پرتاب‌گرهای آن به این کشور عاجز بود، و حتی یک تیر موشک صیاد ارسالی سپاه به یمن نیز توسط ارتش عربستان سعودی به غنیمت گرفته شد.
در حال حاضر، نیروی هوایی آمریکا دو فروند پهپاد گلوبال هاک و سه فروند هواپیمای جاسوسی مستقر در پایگاه هوایی الظفره امارات دارد که همه روزه به جمع‌آوری اطلاعات در رابطه با فعالیت‌های سپاه پاسداران در جزایر ایرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز و همچنین در سواحل ایران در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان و تنگه هرمز می‌پردازند، اما به علت مجهز نبودن آن به راداری که در گلوبال هاک سرنگون شده نصب شده بود، توانایی رصد فعالیت‌های ایذایی نیروی دریایی سپاه پاسداران را ندارند. احتمال دارد که به علت سرنگون شدن پهپاد گلوبال هاک، نیروی دریایی آمریکا اقدام به اعزام پهپاد پیش‌نمونه ترایتون به الظفره امارات نماید و تا موعد آماده شدن پهپادهای ترایتون برای اعزام به مناطق عملیاتی، از آنها برای ماموریت‌های شناسایی دریایی در منطقه استفاده کند.
