تاثیرات شیوع ویروس کرونا و کمبود بودجه تبعات خود را در جامعه ایران بیشتر و بیشتر نشان می‌دهد؛ به خصوص در زمینه هنر و نهادهای هنری که تقریبا در چند مدت اخیر بیشترین آسیب را از آن ناحیه دیده‌اند.

تعطیلی و توقف کلیه فعالیت‌های هنری در سطح کشور، برگزار نشدن کنسرت‌ها، تعطیلی سینماها و سالن‌های تئاتر، توقف برگزاری نشست‌های عمومی هنری، نمایشگاه‌ها و… سبب شده است تا عملا اقتصاد هنر با یکی از تلخ‌ترین دوران حیات خود در تاریخ معاصر ایران روبه‌رو شود.

گزارشی که ایرج راد، ‌رئیس خانه تئاتر از وضعیت هنرمندان تئاتر و پشت صحنه آن داده است، از سطح گسترده این بحران خبر می‌دهد. به خصوص که در ایران عموم هنرمندان شغل آزاد دارند و از امکانات پشتیبانی مانند کارکنان دولت یا دیگر نهادهای خصوصی برخوردار نیستند. به گفته آقای راد در گفت‌وگو با روزنامه‌ اعتماد ۱۳ شهریور، «حدود ۲۴۵ کار نمایشی در تهران و بیش از ۵۰۰ کار در دیگر نقاط کشور یا در حال اجرا بودند یا آماده می‌شدند که روی صحنه بروند و همه اینها متوقف شد.»

در برخی کشورهای دیگر به دلیل امکانات و بودجه‌هایی که برای چنین لحظاتی در نظر گرفته شده است، فعالان این عرصه از امکانات حمایتی برخوردار می‌شوند. اما در ایران در طی این مدت تنها خبری که از اختصاص رقم ویژه‌ای برای حمایت از وضعیت کنونی ناشی از کرونا علنی شد، اختصاص یک میلیارد تومان از صندوق ذخیره ارزی برای این موضوع بود که مشخص نیست برای نمونه آیا رقمی از این پول به همان افرادی که در حال آماده کردن نمایش‌ها بودند پرداخت شده است یا نه.

دولت البته اعلام کرد که به هنرمندان کمک می‌کند، اما پرسش این است که این کمک‌ها کجاست؟ تمامی نهادهای خصوصی و حتی نیمه‌خصوصی عرصه هنر درخواست کمک را ثبت ‌کرده‌اند، اما تاکنون و بنا به اظهار خود آنان حتی یک ریال کمک به آنها تعلق نگرفته است، نه به صورت بلاعوض و نه حتی به صورت وام.

در چنین شرایطی، شنیدن خبر وضعیت بحرانی خانه هنرمندان ایران نفتی است که بر آتش شرایط کرونایی اقتصاد و فرهنگ ایران ریخته می‌شود.

به نظر می‌رسد مذاکرات پشت پرده دست‌اندرکاران خانه هنرمندان با مسئولان شهرداری و وزارت ارشاد برای دریافت بودجه، نتیجه‌بخش نبوده است که دست‌اندرکاران این نهاد خبر را رسانه‌ای کردند تا بحران را از سطح درون‌سازمانی به بیرون انتقال دهند تا شاید فرجی حاصل شود.

ماجرا از کجا آغاز شد؟

خانه هنرمندان ایران نهادی است که بیش از ۲۰ سال قبل کارش را آغاز کرد و قرار بود به مدنی‌سازی فعالیت‌های هنری در سطح شهر تهران بینجامد. این تصمیمی بود که در نخستین شورای شهر تهران گرفته شد و محوطه‌ای نسبتا بزرگ در مرکز شهر در خیابان ایرانشهر را به عنوان مکان فیزیکی این کار اختصاص دادند. قرار بر این بود که نمایندگان تمامی تشکل‌های صنفی هنری از سینما، تئاتر، موسیقی، تجسمی و…، در هیئت شورای عالی خانه هنرمندان، ریاست این نهاد را تعیین کنند. اما جز دوره اول، در بقیه دوره‌ها تعیین رئیس و ساختار مدیریتی آن با دستور شهردار انجام می‌شد و شورای عالی عملا اختیار چندانی نداشت.

اما با این همه، چرخ فعالیت‌های هنری این نهاد می‌گشت و با ایجاد چند رستوران و نیز اجاره ‌دادن فضاهای موجود، منبع درآمدی هم برای خانه هنرمندان ایجاد شده بود. در دوره شهرداری قالیباف نیز با اختصاص فضای کناری تحت مالکیت ارتش به خانه هنرمندان، چند سالن نمایش هم اضافه شد تا امکانات آن گسترش بیشتری یابد. اما تمامی این تحرکات سبب نشد تا خانه هنرمندان از نظر بودجه‌ استقلال خود را به دست آورد و به بودجه و امکانات شهرداری وابسته نماند.

در اوایل شیوع بیماری کرونا در حدود ۱۸۰ روز قبل، خانه هنرمندان با ۴ نمایش در دو تالار سمندریان و ناظرزاده فعالیت داشت و به گفته محمد رجبی معمار (رئیس خانه هنرمندان) با برگزاری نمایشگاه‌های جانبی و نیز درآمد‌های ناشی از اجاره تا حدودی تامین بودجه می‌شد. او در گفت‌وگویی با همشهری ۱۹ شهریور از فعالیت ۶۰ نیروی اداری در این مجموعه سخن گفت و اشاره کرد که هزینه‌های ماهانه حقوق و دستمزد این افراد  ۲۸۰ میلیون تومان می‌شود. او گفت که سالانه ۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان هزینه کل خانه هنرمندان می‌شود که ۴ میلیارد آن حقوق پرسنل است. اکنون اما تمامی آن منابع درآمدی بسته شده و عملا مگس هم در خانه هنرمندان پر نمی‌زند. لذا این نهاد حتی در تامین و پرداخت هزینه‌‌های جاری خود عاجز مانده است و به دلیل تحقق نیافتن درآمد‌های پیش‌بینی شده در سال ۹۹ به نظر می‌رسد اگر فکری به حال آن نشود، یا باید نیروهای پرسنلی‌اش را اخراج کند، یا آنها را تعدیل کند و به نصف کاهش دهد و تدابیری از این دست، تا بتواند سرپا بماند.

بودجه شهرداری و نقش وزارت ارشاد

از بدو تاسیس خانه هنرمندان ایران، دو نهاد به خانه کمک مالی می‌کردند؛ شهرداری و وزارت ارشاد. به گفته آقای رجبی معمار، «شهرداری در سال گذشته سه میلیارد تومان به خانه هنرمندان ایران کمک کرد و از قرار، این کمک سالانه در ردیف بودجه شهرداری نیز قرار دارد. اما امسال و تا این لحظه حتی نیمه اول کمک‌های خود را انجام نداده‌اند.» 

او پیش از این در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد ۱۳ شهریور گفته بود که بودجه شهرداری تنها یک پنجم هزینه‌های این نهاد را پوشش می‌دهد که اگر چنین باشد، هزینه سالانه این نهاد ۱۵ میلیارد تومان است که با رقم بیان شده او در مصاحبه با روزنامه‌ همشهری اختلاف دارد. در مقابل، وزارت ارشاد چند سالی است که اصولا کمکی به خانه هنرمندان ایران نمی‌کند و همین موضوع اعتراض یکی دیگر از اعضای شورای عالی خانه هنرمندان را به دنبال داشته است. 

حمیدرضا نوربخش به عنوان مدیرعامل خانه موسیقی و عضو شورای عالی خانه هنرمندان، در یادداشتی که بر خروجی سایت خانه موسیقی آمده است، از این که چند سالی است وزارت ارشاد اصولا کمکی به خانه هنرمندان ایران نمی‌کند، گله‌ کرد. در حالی که رجبی معمار در همان گفت‌وگو با روزنامه اعتماد از کمک پنجاه میلیون تومانی سالانه ارشاد خبر داده است که رقم آن به گفته او هزینه یک تئاتر درجه سه هم نمی‌شود. 

چنان که بهروز غریب‌پور، نخستین مدیرعامل خانه هنرمندان، در گفت‌وگو با روزنامه‌ همشهری ۱۹ شهریور بیان کرده است، در دوره حضور او در خانه هنرمندان و با کمک اهالی هنر در مجلس و در ردیف بودجه سالانه بندی به تصویب رسید که بر اساس آن یک درصد از فعالیت‌های عمرانی کشور صرف فعالیت‌های فرهنگی و هنری شود. این بند بعدها به نیم درصد تنزل یافت، اما همان رقم هم به جای آن که به فعالیت‌های فرهنگی اختصاص یابد، منحصر شد به خرید تابلوهای هنری و صرفا آثار تجسمی، که عملا نیت اولیه از چنین کاری را به حاشیه برد و پای دلالان هنری را برای بلعیدن این بودجه به وزارتخانه‌ها باز کرد. در حالی که به نظر می‌رسید بخشی مهم از این بودجه می‌‌توانست درآمد پایداری را برای پوشش هزینه‌هایی چون اداره خانه هنرمندان تامین کند.

تکاپوی شهرداری و شورای شهر

علنی‌ شدن شرایط بحرانی خانه هنرمندان ایران این حسن را داشت که اعضای شورای شهر تهران هم وادار به واکنش شوند. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر، در گفت‌وگو با همشهری ۱۹ شهریور وعده داد که موضوع را در نخستین جلسه هفته آینده شورا مطرح کند. او گفت که در هفته آینده با کمک اعضای دیگر شورا متممی را با عنوان افزایش بودجه خانه هنرمندان طرح خواهد کرد. اما نگفت که چرا شهرداری به تعهد خود مبنی بر پرداخت بخش اول بودجه (نیم‌سال اول) عمل نمی‌کند تا حداقل بحران تعطیلی خانه هنرمندان ایران چند ماه به تعویق افتد.

توقف یا تعطیلی خانه هنرمندان ایران از آن جهت اهمیت دارد که این نهاد، درست یا غلط، به عنوان نماد مرکزی فعالیت‌های هنری ایران شناخته شده است و تعطیلی آن می‌تواند آسیبی جدی به وجهه نهادهایی وارد سازد که خود را حامی هنر و هنرمند جلوه می‌‌دهند، اما در عمل جز در فرصت‌های انتخابی سراغی از هنرمندان نمی‌گیرند و در چنین مواقع خطرخیزی، دستی از آستین همت خود بیرون نمی‌آورند.