هر روز ویزیتورهای شرکت‌های دارویی برای معرفی کالای شرکت متبوع خود، به پزشکان مختلف رجوع می‌کنند. پزشک، امین بیمار است. سوگند خورده تا حافظ منافع و حقوق بیماران باشد. اما پیشنهادهای متفاوتی که هر روز از سوی شرکت‌های دارویی ارائه می‌شود، برای برخی وسوسه‌انگیز است.
از یکی از همین ویزیتورها درباره میزان پیشنهادها پرسیدم. گفت: «رقم ها متفاوت است. همه چیز بستگی به تعداد بیماران و شهرت پزشک دارد. از ۱۰ تا ۲۰ درصد دریافت می‌کنند. برخی حتی تقاضای شراکت در سود محصول دارند. برخی هم پول نمی‌گیرند. توقع‌های دیگری دارند. مثلا از شرکت توقع دارند به آنها هدیه بدهد تا به قول معروف شرعی شود. عده دیگری هم مسافرت خارج از کشور می‌خواهند.» با شنیدن این بخش از صحبت ها بیشتر کنجکاو شدم. پرسیدم خودشان این پیشنهادها را می‌دهند؟ گفت: «برخی که قدیمی هستند و سال‌ها در این زمینه فعال بودند، نرخ را دارند. خودشان پیشنهاد می‌دهند. بعضی هم منتظر پیشنهادهای ما هستند.»
این فعال حوزه فروش محصولات بهداشتی می گوید: «شرکت‌های بسیاری در زمینه محصولات بهداشتی، مکمل‌های دارویی و آرایشی، فعال هستند. برخی واردات انجام می‌دهند برخی نیز تولیدکننده هستند. رقابت در این صنف زیاد است. یکی از راه‌های فروش بیشتر، قطعا هدایت منبع تولید نسخه است. اگر مطب پزشکی در شمال شهر باشد، اکثر بیمارانش از همان منطقه هستند و ما هم کالاهای خارجی و گرانقیمت را آنجا عرضه می‌کنیم. اما در مناطق کم بضاعت تر، کالاهای ایرانی و ارزان‌تر را به پزشکان معرفی می کنیم.»
یکی دیگر از فعالان این حوزه که نزدیک به ۸ سال است که در زمینه «ویزیت» پزشکان فعال است، این موضوع را تایید می کند. او می گوید: «روزی که می‌خواستم در شرکت فعلی استخدام شوم، مدیر از من پرسید با چند پزشک آشنا هستی و ارتباط داری؟ این ارتباطات کمک می‌کند تا پزشک قانع شود روی محصول ما کار کند. هر قدر ارتباط شما بیشتر باشد، حقوق دریافتی نیز بیشتر است.» او افزود: «کار سختی نیست. فقط باید بتوانید پیشنهادی رقابتی بدهید. چون هر روز شرکت‌های گوناگون، پیشنهادهای خود را بالا می‌برند. رقابت کمی افزایش یافته است. برخی شرکت‌ها حتی پیش‌پرداخت می‌دهند. این، کار را برای تازه واردها سخت می‌کند. چون توان رقابت ندارند.» از او می‌پرسم: «چطور میزان نسخه‌ها را برآورد می‌کنید»، و پاسخ چنین است: «با فروش داروخانه نزدیک مطب این کار را می‌کنیم. به عبارت بهتر، هر ماه فاکتور خرید داروخانه مذکور را برای پزشک می‌فرستیم و با توجه به توافق قبلی با او تسویه حساب می‌کنیم». از او پرسیدم:«کیفیت محصول یا نیاز بیمار تا چه حد برای پزشکان مهم است؟» در پاسخ گفت: «پزشکان در توجیه کار خود می‌گویند کیفیت بسیاری از این محصولات خوب است و تفاوتی ندارند».
چندی پیش یکی از مشهورترین شرکت های وارد کننده محصولات آرایشی و بهداشتی، به‌منظور ایجاد رقابت بین پزشکان همکار، ۱۰ پزشک پرنسخه خود را برای گردش یک هفته‌ای به فرانسه فرستاد. آن تورگردشی، هدیه‌ای بود که در ازای همکاری برای آنها در نظر گرفته شده بود.
با کمی تحقیق متوجه شدم که این موضوع تنها به پزشکان پوست و مو محدود نمی‌شود. فردی که قبلا در یک آزمایشگاه کار می‌کرد و نخواست نامش فاش شود، به من گفت: «ما در آزمایشگاه با چند پزشک توافق همکاری داشتیم. آنها هم بیماران خود را به آزمایشگاه ما می‌فرستادند. گاهی بیمارانی داشتیم که از آن سوی شهر برای آزمایش پیش ما می‌آمدند. چون پزشک توصیه کرده بود حتما فلان آزمایشگاه بروید.» او در ادامه گفت: «برخی آزمایش‌ها اضافه بود.» گزارش‌های دیگری نیز در همین زمینه قبلا منتشر شده است. برای مثال، ندا جعفری، پزشک عمومی، به خبرنگار شهروند می‌گوید: «چک‌آپ‌های کلی که بیشتر آنها تنها با یک آزمایش خون ساده قابل‌انجام است، عمده‌ترین نوع آزمایشی است که پزشکان در موارد غیرضروری به بیماران خود تحمیل می‌کنند و از آنجا که حدود ٨٠ درصد هزینه‌های آزمایشگاهی از جیب مردم پرداخت می‌شود و بیمه‌ها درصد ناچیزی از این هزینه‌ها را زیرپوشش قرار می‌دهند، آزمایشگاه‌ها مابه‌التفاوت این آزمایش‌های غیرضروری را از بیماران دریافت می‌کنند.
این پزشک ادامه می‌دهد: «تجویز آزمایش‌های غیرضروری براساس توافق بین برخی پزشکان و آزمایشگاه‌ها انجام می‌شود و این پزشکان با به‌کار بردن عباراتی مانند این‌که «کیت تشخیصی» این نوع آزمایش تنها در یک آزمایشگاه خاص موجود است، بیمار را به مراجعه به آزمایشگاه موردنظرشان ترغیب می‌کنند.
برخی از شرکت‌های تولید کننده یا وارد کننده، به داروخانه‌های شلوغ نیز چنین پیشنهادهای می‌دهند. مردم عموما در هنگام خرید بسیاری از نیازهای دارویی، آرایشی، بهداشتی و مکمل‌ها، از خود مسئول فنی داروخانه یا دکتر داروساز مشورت می‌گیرند. شاغلان این داروخانه‌ها با دریافت مبلغی بیشتر یا هدیه، کالای یک شرکت خاص را به مراجع پیشنهاد می‌دهند. جایزه‌های کالایی نیز روش دیگری است که به داروخانه‌ها پیشنهاد می‌شود. یعنی در ازای خرید تعداد معینی از محصول، یک محصول رایگان نیز دریافت می‌کنند و این محصول در فاکتور درج نمی‌شود. اگر تاریخ انقضا نزدیک باشد، تعداد این جایزه‌ها افزایش می‌یابد.
این موضوع تنها به رابطه میان پزشکان و شرکت‌ها و آزمایشگاه‌ها محدود نمی‌شود. برخی داروخانه‌ها که از موقعیت مکانی خوب برخوردار نیستند یا مراجع زیادی ندارند، از برخی پزشکان درخواست می‌کنند تا نسخه‌ها را برای آنها ارسال کنند. آنها هم بابت هر نسخه به پزشک پورسانت می‌دهند.
فاطمی، عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان، در پاسخ به سوالی در همین مورد به خبرنگار شرق گفت: «به‌طور کلی در حرفه پزشکی شایسته نیست چنین اقداماتی رخ دهد.» او دلیل چنین رویکردهایی را مازاد تولید در برهه‌ای دانست، و افزود که با این موضوع به‌شدت برخورد خواهد شد. کیانوش جهانپور نیز در پاسخ به سوال دیگر شرق گفت: «پیشنهادهای بالای این‌چنینی، نشان از پایین بودن قیمت تمام شده دارد.» او افزود: «در تمام بازارهای دارویی دنیا چنین روابطی برقرار است، ولی گاهی میزان این پیشنهادها بیش از حد عرف است که اگر به سازمان غذا و دارو گزارش شود، قطعا برخورد صورت می گیرد.»
