جنگ وحشیانه شش هفته‌ای میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه‌ای در جنوب قفقاز، صبح سه‌شنبه و پس از اعلام ناگهانی پیمان آتش‌بس به میانجی‌گری روسیه، به پایان رسید.  

این قرارداد به آذربایجان اجازه می‌دهد تا بخش‌های بزرگی از منطقه کوهستانی ناگورنو-قره‌باغ و اطراف آن را که حدود سه دهه پیش در جنگ با ارمنستان از دست داده بود، بازپس ‌گیرد. این بازپس‌گیری از طریق استقرار دو هزار سرباز روس در مرزهای تعیین‌شده در توافق میان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان اجرا خواهد شد.  

روسیه ماه گذشته تخمین زد که حدود پنج هزار نفر در درگیری میان آذربایجان و ارمنستان کشته شده‌اند، ازجمله حدود ۱۵۰ غیرنظامی از هر دو سو. ارمنستان گفته است که دست ‌کم ۱۲۲۱ نظامی جان باخته‌اند و آذربایجان هنوز شمار نیروهای نظامی جان‌باخته خود را اعلام نکرده است.  

توافق آتش‌بس یک پیروزی چشمگیر برای باکو است که توانست در مناقشه بر سر قلمرو قومیت ارمنی که در چارچوب قوانین بین‌المللی بخشی از خاک آذربایجان است، پیروزی‌های بزرگ به دست آورد. این در حالی است که آذربایجان پیش‌تر شهر شوشا را تصرف کرده بود، که از گذشته کانون حضور قوم آذری در ناگورنو-قره‌باغ بوده است.  

جیمز ام. دورسی، از موسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور، در تحلیلی نوشت: «تصرف شوشا، حمله آذربایجان بر استپاناکرت، مرکز منطقه را ناگزیر ساخت و باعث شد که ارمنستان تحقیر آتش‌بس را بپذیرد.» 

این تحول همچنین یک پیروزی چشمگیر دیپلماتیک دیگر برای کرملین نیز به شمار می‌رود، که در سال‌های اخیر به دنبال بازسازی وجهه خود به عنوان یک قدرت دیپلماتیک جهانی ضروری بوده است.  

اما پیمان آتش‌بس، شکستی برای ارمنستان است و می‌تواند به معنای پایان حیات سیاسی آقای پاشینیان باشد که در سال ۲۰۱۸ و در جریان اعتراض‌های مردمی به قدرت رسیده بود. به دنبال انتشار خبر پیمان صلح، صدها معترض شرکت‌کننده در تظاهراتی در ایروان به اقامتگاه رسمی او هجوم بردند و تلاش کردند از طریق در اصلی، وارد آن شوند.  

آقای پاشینیان در یک پیام فیس‌بوکی تصمیم به امضای توافق را «سخت و دردناک» توصیف کرد، اما آن را ناشی از محاسبه وقایع میدان نبرد و مشاوره با کارشناسان توصیف کرد؛ ارمنستان به سرعت در حال واگذاری نبرد بود و پهپادهای پیشرفته و فناوری موشکی که آذربایجان در سال‌های اخیر به آن‌ها دست یافته بود، از نظر تسلیحاتی ارمنستان را در موضع ضعف قرار داده بود.  

آقای علی‌اف توافق صلح را به عنوان یک پیروزی جشن گرفت و در چندین توییت به زبان انگلیسی، «کاپیتولاسیون» ارمنستان را تشریح کرد.  

او نوشت: «این یک روز تاریخی است. درگیری ارمنستان و آذربایجان در ناگورنو-قره‌باغ به پایان رسیده است. مردم ما، شادمان‌ترین روزهایشان را سپری می‌کنند و من نیز از این که این خبر مسرت‌بخش را به مردم بدهم، خوشحالم.»  

ترکیه، حامی اصلی باکو، نیز قرارداد صلح را به عنوان یک پیروزی تلقی کرد که موضعش را در منطقه تقویت می‌کند؛ آنکارا همواره به دنبال داشتن یک کرسی در کنار روسیه، ایالات متحده و فرانسه در میز مذاکرات بر سر ناگورنو-قره‌باغ بوده است.  

 ساعاتی پس از آن که آذربایجان اعلام کرد به شکل تصادفی یک بالگرد روس را بر فراز ارمنستان ساقط کرده است و دو نظامی را کشته، پیمان آتش‌بس اعلام شد.  

براساس این توافق، ارمنستان چند منطقه در ناگورنو-قره‌باغ و سرزمین‌های اشغالی اطرافش را تا بیستم نوامبر به نیروهای حافظ صلح روس تحویل می‌دهد و سربازان دست ‌کم تا ۲۰ سال آن جا خواهند بود. یک مرکز اجرای آتش‌بس نیز به مناقشات مرزی میان دو طرف رسیدگی خواهد کرد و زندانیان تبادل خواهند شد.  

دیپلمات‌ها و ناظران حقوق بشر درباره سرنوشت ارمنی‌هایی که ناگورنو-قره‌باغ را خانه خود می‌دانند، ابراز نگرانی کرده‌اند. آذربایجان بارها تاکید کرده که از این اقوام حمایت خواهد کرد. علی‌اف کشور عمدتا شیعه آذربایجان را، ملتی «چند قومیتی و متنوع و متکثر» توصیف کرد، که از اقوام ارمنی استقبال می‌کند. توافق اخیر آتش‌بس به میانجی‌گری روسیه، خواستار برقراری خطوط ارتباطی میان مناطق مورد مناقشه شده است تا امکان عادی‌سازی تجاری و مسافرتی فراهم شود.  

اما آذربایجان و ارمنستان بیش از یک قرن است که در بن‌بست خشونت و پاکسازی قومی درگیرند. در ماه ژوئیه، جنگ در منطقه شمال و به دور از ناگورنو-قره‌باغ میان دو طرف درگرفته بود.