دغدغه‌ها در پی کاهش فرزندآوری در ایران

یک توئیت خبرساز از طرف زهره الهیان، نماینده تهران در مجلس هشتم، هشتگ‌هایی چون کمپین مادران شریف و کمپین جوجه‌کشی را به همراه اعتراض و فکاهی در پی داشت. الهیان در حساب شخصی خود نوشت: «یکی از دانشجویان دانشگاه شریف را دیدم. می‌گفت کمپین مادران شریف را راه انداخته‌ایم و با هم عهد کردیم با یاری لطف خداوند هر یک از ما ۱۰ فرزند بیاوریم و نوبتی از بچه‌های یکدیگر نگهداری کنیم تا بتوانیم درس را هم ادامه دهیم. در دلم احسنت به هوش آینده‌نگرانه جوانان و دختران این مرز و بوم گفتم».

وی ادامه داد: «اگر امروز به فکر نباشیم در ۳۰ سال آینده جمعیتی پیر و فرتوت خواهیم داشت و خبری از نیروی کار جوان و مولد نخواهد بود و در آینده دورتر اساسا خبری از کشور ایران در ژئوپلیتیک جهان نخواهد بود».

این نگرانی خانم نماینده مجلس در حالیست که ایران با ۸۱.۱۶ میلیون نفر جمعیت، در رده نوزدهم پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان قرار دارد. البته نگرانی در مورد آینده ایران و نیروی جوان به جاست چراکه به مدد طرح «فرزند بیشتر، زندگی بهتر»، تعداد جمعیت بالای ۶۰ سال ایران در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور خواهد رسید. این رقم در حال حاضر تنها ۱۰٪ است که می‌توان آن را به سیاستِ کنترل جمعیت محمدرضا شاه پهلوی نسبت داد.

آخرین شاه ایران برنامه‌های کنترل جمعیت را در سال ۱۳۴۸ بنا نهاد و موفق شد رشد جمعیت در ایران را به ۱.۳ درصد برساند اما هرچه رشته بود، با آمدن روحانیون بر سر کار پنبه شد. با آغاز برنامه افزایش جمعیت در بحبوحه جنگ ایران و عراق (جنگی که بیش از ۳۳ هزار دانش آموز نوجوان در آن کشته شدند) رشد جمعیت به ۳.۲ درصد رسید.

در پی سرشماری‌ها در نیمه دهه ۶۰ کارشناسان نسبت به انفجار جمعیت هشدار دادند و برنامه «تنظیم خانواده» از آنجا کلید خورد. در تاریخچه این برنامه آمده است: «دولت وقت در سال ۱۳۶۸، برنامه‌ای را با عنوان «تنظیم خانواده» ابلاغ کرد که بر اساس آن وزارتخانه‌های بهداشت، فرهنگ و آموزش عالی، آموزش و پرورش و نیز صدا و سیما مسئولیت اجرای برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی مختلفی را به منظور فرهنگ سازی برای کنترل جمعیت بر عهده گرفتند.

در سال ۱۳۶۹ با تصویب دولت وقت، شورایی به عنوان «شورای تحدید موالید» به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد و یک سال بعد، در سال ۱۳۷۰ «اداره کل جمعیت و تنظیم خانواده» در این وزارت خانه تشکیل شد. در سال ۱۳۷۲، «قانون تنظیم خانواده» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید».

در این قانون سیاست‌های تشویقی و تنبیهی نظیر نپرداختن حق عائله‌مندی به فرزندان چهارم به بعد در نظر گرفته شد؛ قانونی که محمود احمدی نژاد سعی کرد آن را با ارسال لایحه‌ای به مجلس در سال ۱۳۸۸ تغییر دهد.

علیرضا مرندی، وزیر بهداشت دولت‌ هاشمی رفسنجانی، به دلیل اجرای موفق برنامه تنظیم خانواده با شعارهای «فرزند کمتر، زندگی بهتر» و «دو بچه کافیست» از طرف سازمان بهداشت جهانی جایزه دریافت کرد. این برنامه موفق شد جمعیت ایران را به ۱.۲ درصد در سال ۱۳۷۵ برساند.

سال‌هاست که ایران کشور جوانی است و افراد ۱۵ تا ۲۹ سال بیشترین درصد را در دسته بندی اجتماعی به خود اختصاص می‌دهند. هم اکنون نیز ۲۴ درصد ایرانیان در این گروه قرار دارند. چندی پیش، سخنگوی سازمان ثبت احوال با بیانِ گذار متولدین دهه ۶۰ از سن فرزندآوری، در جمع خبرنگاران گفت روند ولادت در ایران رو به کاهش است. سیف‌الله ابوترابی اعلام کرد: «در سال ۹۷ بیش از یک میلیون و ۳۶۶ هزار و ۵۱۹ واقعه ولادت رخ داده است. پنج استان سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی، هرمزگان و خراسان جنوبی دارای بالاترین میزان عمومی ولادت بودند و استان‌های گیلان، مازندران، البرز، مرکزی، سمنان پایین‌ترین میزان عمومی ولادت را در سال ۹۷ به خود اختصاص دادند. میانگین سن پدران در زمان تولد فرزند ۳۳.۷ سال و برای مادر ۲۹ سال ثبت شده است».

حال اینبار نوبت افزایش جمعیت است. محمد اسماعیل مطلق، مدیر‌کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، با اعلام نرخ باروری ۱.۸ در صد در کشور، خبر از اجرای برنامه‌ای با عنوان «پیشگیری از تک‌فرزندی» داد. به گفته مسئولان، تنها در سیستان و بلوچستان نرخ باروری بالای ۲.۱ است و در برخی استان‌ها مانند گیلان، مازندران، مرکزی و اصفهان نرخ باروری کمتر از ۱.۸ است و این یعنی جمعیت ایران رو به کاهش است.

اگرچه میزان فرزندآوری به دلایل اقتصادی و سیاسی به شدت در ایران کاهش یافته است ولی هنوز هم، به گفته صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، هر ۲۳ ثانیه یک کودک در ایران به دنیا می‌آید.