در چهار دهه گذشته به علت تحریم‌ها، شرکت‌های فارسکو (فجرآشیان)، صنایع هواپیمایی ایران (صها)، و نیز نهاد پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها) در کنار مراکز تعمیر و نگهداری و اورهال نیروی هوایی ارتش، در مقایسه با سایر کشورهای کاربر هواپیماها و هلیکوپترهای نظامی ساخت ایالات متحده آمریکا، نیازهای خود به قطعات و لوازم یدکی هواپیماها و هلیکوپترهای نظامی در خدمت یگان‌های مختلف نیروی هوایی ارتش را از راه‌های متفاوتی تامین می‌کند.
اگرچه در سه دهه گذشته، بسیاری از شرکت‌های خصوصی، نیمه خصوصی و دولتی موفق به دستیابی به فناوری و قابلیت ساخت تعداد بیشماری از قطعات مورد استفاده در هواگردهای نظامی نیروهای مسلح ایران شده‌اند، تا جایی که ساخت کامل بدنه جنگنده‌هایی چون اف-۵ و هلیکوپترهایی چون بل ۲۱۲ ممکن شده است، اما هنوز هم هستند هواپیماها و هلیکوپترهایی که به علت شمار اندک آنها، مهندسی معکوس قطعاتشان و نیز تولید آنها در ایران نه تنها صرفه اقتصادی ندارد، بلکه به علت برخی محدودیت‌ها در دانش متالورژی، ساخت برخی از قطعاتشان در ایران ممکن نیست و نیروی هوایی مجبور است قطعات آنها را با صرف هزینه‌های کلان، از طریق واسطه‌ها و یا از طریق قطعه‌برداری از روی سایر هواپیماهایش تامین کند.
پس از آن که در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۹۹ برابر با ۱۷ اوت ۲۰۲۰، یک فروند بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی مسافربری نیروی هوایی ارتش با شماره ۸۱۰۶-۵ حین آزمایش موتور پس از تعمیر اساسی، به علت اهمال‌کاری پرسنل فنی از ناحیه بال، بدنه و موتورها در فرودگاه مهرآباد آسیب دید. نیروی هوایی ارتش توانست با قطعه‌برداری از یکی از دو فروند بوئینگ ۷۴۷ منبع قطعه خود (بدون نیاز به شرکت بوئینگ) قطعات مورد نیاز برای برای بازسازی و تعمیر سریع این هواپیما را در شرکت فارسکو (فجرآشیانه) متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران، تامین کند.
ناتوان از خرید برخی از قطعات مورد نیاز جهت تعمیر بوئینگ ۷۴۷های خود، سال‌هاست که نیروی هوایی ارتش ایران از طریق «کانابلایز» یا قطعه‌برداری کردن از هواپیماهای زمینگیر خود، موفق شده است شماری دیگر از هواپیماهای عملیاتی‌اش را در خدمت نگهدارد. از میان دوازده فروند بوئینگ ۷۴۷ نیروی هوایی ارتش، دو فروند بوئینگ ۷۴۷ مسافربری که زمینگیر شده‌اند، یکی خریداری شده از یک دلال هواپیمای ایرانی در سال ۱۳۹۰، و دیگری پناهنده شده به ایران از عراق در سال ۱۳۶۹، سال‌هاست که تحت قطعه‌برداری قرار دارند تا دست‌کم چهار فروند از ده فروند بوئینگ ۷۴۷ دیگر نیروی هوایی را همزمان پروازی و عملیاتی نگهدارند.
۵-۸۱۰۶، تنها میراث تاریخی پروازی باقیمانده شرکت هواپیمایی عراقی
روز شنبه ۲۶ بهمن ۱۳۶۹ برابر با ۱۶ ژانویه ۱۹۹۱، تنها ساعاتی پیش از آغاز حمله رسمی ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق جهت بیرون راندن نیروهای عراقی از کویت در جریان عملیات موسوم به «طوفان صحرا» (Desert Storm)، مقامات شرکت هواپیمایی عراقی (Iraqi Airways) دستوری از صدام حسین، دیکتاتور وقت عراق، دریافت کردند مبنی بر انتقال فوری هواپیماهای مسافربری‌شان به سه کشور خارجی یعنی ایران، اردن و تونس. هواپیماهای منتقل شده به ایران در فرودگاه‌های بین‌المللی مهرآباد در تهران و‌هاشمی نژاد در شهر مشهد به زمین نشستند.
در میان هواپیماهای مسافربری شرکت هواپیمایی عراقی که جهت در امان ماندن از بمباران فرودگاه‌های عراق توسط نیروهای هوایی کشورهای عضو ائتلاف، به خارج از عراق فرستاده شدند، دو فروند هواپیمای جت منطقه‌ای بوئینگ ۷۳۷-۲۷۰سی (Boeing 737-270C)، یک فروند هواپیمای باریک‌پیکر بوئینگ ۷۳۷-۲۷۰سی (Boeing 707-270C) و دو فروند بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی (Boeing 747-270C) به ایران فرستاده شدند. در کنار آنها، پنج فروند هواپیمای مسافربری پهن پیکر ایرباس آ۳۱۰-۲۲۲ شرکت هواپیمایی کویتی که در جریان اشغال کویت به تصرف عراق درآمده بودند، نیز به ایران فرستاده شدند. ایرباس‌های آ۳۱۰-۲۲۲ پس از مدتی از سوی نیروی هوایی ارتش ایران به کویت تحویل داده شدند.
در سال ۱۳۷۲، نیروی هوایی اجازه بهره‌برداری از شماری از حدود ۱۴۰ فروند هواپیمای نظامی و غیرنظامی پناهنده شده از عراق به ایران در سال ۱۳۶۹ را یافت. پس از سال‌ها تلاش، شماری از آن هواپیماها به عنوان بخش اندکی از غرامت مورد طلب ایران از عراق به دلیل حمله به ایران در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، وارد خدمت نیروی هوایی ارتش ایران شدند. دو فروند هواپیمای بوئینگ ۷۳۷-۲۷۰سی و یکی از دو فروند بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی به شرکت هواپیمایی ایران‌ایر (هما) واگذار شدند تا برای پروازهای داخلی و حج استفاده شوند. در مقابل، ایران‌ایر چهار فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۰۷-۲۸۶سی بازنشسته شده‌اش را به نیروی هوایی ارتش تحویل داد.
در میان هواپیماهای مسافربری شرکت هواپیمایی عراقی، تنها یک فروند (بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی با علامت ثبت عراقی YI-AGN) برای خدمت در نیروی هوایی ارتش انتخاب شد. این هواپیما به یاد یک فروند بوئینگ ۷۴۷-۱۳۱اِف ترابری سنگین گردان بوئینگ ۷۴۷ که به علت بمباران جنگنده‌های عراقی در سال ۱۳۶۴ در فرودگاه ارومیه منهدم شد، شماره سریال ۸۱۰۶-۵ را دریافت کرد. اما برخلاف هواپیمای منهدم شده، این ۸۱۰۶-۵ جدید دارای کابین کاملا مسافربری بود و لذا به جای استفاده جهت حمل بارهای سنگین، در راستای حمل پرسنل و خانواده‌هاشان در پروازهای پشتیبانی بین پایگاه یکم ترابری و سایر پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش مورد استفاده واقع شد.
تعمیر اساسی «ملکه بابل» در خدمت نیروی هوایی ارتش
بوئینگ ۷۴۷-۲۷۰سی سابق شرکت هواپیمایی عراق ملقب به ملکه بابل که در خدمت نیروی هوایی ارتش شماره سریال ۸۱۰۶-۵ را دریافت کرده بود، تا سال ۱۳۸۲، زمانی که موعد چک رده دی یا تعمیر اساسی (اورهال) آن فرارسید، در خدمت گردان بوئینگ ۷۴۷ عملیاتی باقی ماند. سپس در سال‌های ۱۳۸۳ الی ۱۳۸۶ در آشیانه و مرکز اورهال هواپیمای فجرآشیان (فارسکو) در شمال فرودگاه مهرآباد تحت تعمیر اساسی قرار گرفت و در نهایت در شهریور ماه سال ۱۳۸۶، پس از پایان آزمایش‌های پروازی و زمینی‌اش، بار دیگر به گردان بوئینگ ۷۴۷ نیروی هوایی تحویل داده شد.
در سال‌های ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۲، هواپیمای شماره ۸۱۰۶-۵، میانگین هفته‌ای چهار پرواز پشتیبانی به انجام می‌رساند که در جریان برخی از آنها مسافران شرکت هواپیمایی ساها را نیز در میان پرسنل نظامی و خانواده‌هاشان به شهر مشهد حمل می‌کرد تا بخشی از هزینه‌های سوخت هواپیما در جریان چنین پروازهایی، از طریق فروش بلیط به مسافران غیرنظامی تامین شود. در نهایت، این هواپیما پس از فرا رسیدن موعد تعمیرات یا چک رده سی و پیش از فرا رسیدن موعد چک رده دی یا تعمیر اساسی (اورهال یا تعمیر رده دپویی)، در تابستان سال ۱۳۹۲در مجاورت آشیانه انقلاب (محل تعمیرات بوئینگ‌های ۷۴۷ نیروی هوایی) زمینگیر شد.
در سال ۱۳۹۵، فرماندهان نیروی هوایی تصمیم می‌گیرند تا ۸۱۰۶-۵ را بار دیگر به خدمت بازگردانند. به همین دلیل، آن هواپیما این بار جهت انجام تعمیرات یا چک دوره‌ای رده دی که اورهال یا تعمیر اساسی نیز نام دارد، به شرکت فارسکو یا فجرآشیان تحویل داده می‌شود. در نهایت، پس از حدود چهار سال تلاش، تعمیر اساسی این هواپیما در تابستان سال گذشته به پایان می‌رسد. بروز یک حادثه در جریان آزمایش موتورهای تازه اورهال شده این هواپیما در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۹۹، تاخیری حدودا هشت ماهه در بازگشت به خدمت این هواپیما ایجاد کرد.
در جریان حادثه مورد نظر، خدمه به اشتباه ترمز دستی هواپیما را از حالت فعال در حین آزمایش موتور خارج کردند و هواپیما با سرعت به حصار واقع در مجاور رمپ محل آزمایش هواپیما برخورد کرد. برخورد حصار به بدنه هواپیما شکاف‌های شدیدی در ریشه‌های بال‌ها، جلو بدنه و درهای ارابه فرود ایجاد کرد، و صفحات بزرگی از بدنه یکی از دو فروند بوئینگ ۷۴۷، منبع قطعه نیروی هوایی ارتش، برای تعمیر و بازسازی بدنه و بال آسیب‌دیده آن به‌کار گرفته شد.
هواپیمایی که از اجزای بدنه آن جهت تعمیر ۸۱۰۶-۵ استفاده شد، یک فروند بوئینگ ۷۴۷-۲۸۶بی با علامت ثبت J2-KCP از کشور جیبوتی بود که در زمستان ۱۳۹۰ به قیمت یک میلیون دلار از سوی نیروی هوایی برای استفاده به عنوان منبع لوازم یدکی خریداری شده بود. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، بخش بسیار بزرگی از لبه حمله بال‌های این هواپیما برای پیوند به بدنه آسیب دیده ۸۱۰۶-۵ از آن جدا شده است.
پس از صرف تنها شش ماه، پرسنل شرکت فارسکو با استفاده از بدنه و بال یکی از دو فروند بوئینگ ۷۴۷ منبع قطعه نیروی هوایی ارتش، موفق شدند هواپیمای شماره ۸۱۰۶-۵ را تعمیر کنند. پس از پایان تعمیرات بال، بدنه و موتورها، این هواپیما در مراسم رسمی واگذاری شماری هواپیمای تازه اورهال شده در فارسکو، به نیروی هوایی ارتش در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۹، شرکت یافت. پس از آن، ماه‌ها طول کشید تا پیش از تحویل آن به نیروی هوایی ارتش، آزمون‌های زمینی و پروازی‌اش تکمیل شود.
حال، بار دیگر ۸۱۰۶-۵ به خدمت نیروی هوایی بازگشته است. بر خلاف دیگر همتایان عملیاتی‌اش، این هواپیما در خدمت گردان بوئینگ ۷۴۷ نیروی هوایی ارتش برای حمل مسافر و پرسنل نیروی هوایی استفاده خواهد شد و نه بارهای حجیم و سنگین. یک فروند بوئینگ ۷۴۷-۱۳۱اِف سوخت‌رسان با شماره ۸۱۰۳-۵ و دو فروند بوئینگ ۷۴۷-۲جِی۹اِف باربری سنگین با شماره‌های ۸۱۱۳-۵ و ۸۱۱۴-۵، دیگر بوئینگ‌های ۷۴۷ نیروی هوایی ارتش در حال حاضر هستند که به ترتیب برای انجام ماموریت‌های سوخت‌رسانی هوایی برفراز ایران، و نیز حمل بارهای سنگین بین پایگاه‌های نیروی هوایی، و نیز به دمشق، به‌کار گرفته می‌شوند.
