عقب‌نشینی از خاورمیانه سال‌هاست که به یکی از ویژگی‌های گفتمان سیاسی آمریکا تبدیل شده است. ناظران و مقامات آمریکایی معتقدند که تداوم درگیری‌های منطقه نه تنها بار ایالات متحده را سنگین‌تر می‌کند، بلکه آمریکا را از تمرکز روی مشکلات وجودی که مهم‌ترین آن‌ها گسترش روزافزون قدرت چین در صحنه بین‌المللی است، باز می‌دارد. تمایل واشنگتن به این مسئله در سیاست باراک اوباما که گرایش به عادی‌سازی روابط با ایران داشت به وضوح آشکار بود و به قیمت روابط واشنگتن با اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس تمام شد. با این حال، پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات سال ۲۰۱۶، یک تحول سیاسی بزرگی بود که باعث شد سیاست اوباما در خاورمیانه مانند یک «دومینو» فرو ریزد.

در نخستین سفر خارجی به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، ترامپ عازم عربستان سعودی شد و اقدامات رژیم ایران را در مقابل دست‌کم ۵۵ تن از سران کشورهای اسلامی تقبیح کرد. ترامپ در سال ۲۰۱۸، در میان استقبال کشورهای حوزه خلیج فارس و مخالفت قاره اروپا، از برجام خارج شد و با اِعمال تحریم‌ها علیه ایران، توازن قوا در منطقه را تا حدی بازگرداند و توجه به متحدان سنتی واشنگتن که نگران برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران بودند را افزایش داد. با این حال، تمایل به کاهش حضور نظامی در منطقه در محافل دموکراتیک و جمهوری همچنان ادامه پیدا کرد.

پس از گذشت چهار سال از ریاست جمهوری طوفانی ترامپ، جو بایدن با تیم کاری که بیشتر آن‌ها در دولت اوباما کار می‌کردند، وارد کاخ سفید شد. در نیتجه، محافظه‌کاران نگران این امر شدند که سیاست رئيس جمهور دموکرات در قبال خاورمیانه ممکن است منطقه را به گونه‌ای تغییر دهد که منافع نظامی و اقتصادی ایالات متحده با کشورهای حوزه خلیج فارس دچار تهدید شود. سپس، ژنرال فرانک مک‌کنزی، فرمانده سنتکام (ستاد فرماندهی کل نیروهای ارتش آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا)، ماه گذشته در مصاحبه‌اش پیش‌بینی کرد که کاهش حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه، فرصت را برای چین و روسیه فراهم می‌کند تا خلأ ناشی از عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی در منطقه را پر کنند.

دو چشم‌انداز متفاوت

این ژنرال آمریکایی، نگرانی خود را نسبت به خروج از خاورمیانه، تنها چند ماه پس از ورود جو بایدن به کاخ سفید و اتخاذ اقدامات بزرگی همچون تصمیم خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، آغاز بررسی حضور ارتش آمریکا در عراق و سوریه، علاو بر توقف پشتیبانی از ائتلاف عربی در یمن و انتقال کشتی‌های جنگی، نیروها و سامانه‌های دفاعی پنتاگون به نقاط دیگری دور از منطقه خاورمیانه، ابراز داشت.

در حالی‌که واشنگتن توجه خود را بیشتر در عرصه مقابله با گسترش نفوذ چین در اقیانوس آرام متمرکز کرده است، فرمانده سنتکام، بر اهمیت خاورمیانه به عنوان منطقه‌ای که رقابت بین قدرت‌های بزرگ در آن تشدید می‌شود، تأکید کرده و ابراز نگرانی می‌کند ‌که «فروش اسلحه یکی از نیازهایی است که مسکو و پکن می‌توانند از آن استفاده کنند.» وی خاطرنشان کرد که روسیه سعی دارد سامانه‌های پدافند هوایی و سلاح‌های دیگرش را به فروشد، در حالی‌که چین در تلاش برای دستیابی به یک هدف بلندمدت برای گسترش نفوذ اقتصادی و ایجاد پایگاه‌های نظامی در خاورمیانه است.

با آن‌که ایالات متحده به دنبال کاهش حضور نظامی‌اش در خاورمیانه است، اما انتشار تصاویر رزمایش‌های مشترک نظامی بین ایالات متحده و عربستان سعودی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ادامه دارد. آخرین تصاویر از این نوع، روز پنجشنبه گذشته از پایگاه دریایی ملک فیصل در شهر ساحلی جده منتشر شد، جایی که نیروهای دریایی عربستان سعودی و آمریکا تمرین نظامی مشترکی را در ناوگان غربی که مشرف به خلیج عقبه، تنگه باب‌المندب و خلیج عدن که به دلیل اقداماتی که ایران و گروه‌های وفادار به آن متهم به ایجاد ناآرامی در آن هستند، به پایان رساندند.

این در حالی است که روزنامه وال‌استریت ژورنال، در ژانویه گذشته به نقل از فرمانده سنتکام، نوشت که ایالات متحده آمریکا در صدد ایجاد پایگاه‌های جدیدی برای استفاده‌های نظامی و غیرنظامی در شماری از شهرهای عربستان سعودی است. اکنون با توجه به سیاست کاهش نیروهای آمریکایی از یک سو و ایجاد پایگاه‌های جدید از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که ما با دو دیدگاه متفاوت روبه‌رو هستیم، یکی در کاخ سفید که سعی دارد به هر قیمتی که می‌شود از درگیری‌های منطقه فرار کند و دیگری در پنتاگون، جایی که ارتش نگران افزایش تهدیدهای ایران علیه متحدان واشنگتن است.

بدین ترتیب و در پاسخ به پرسش «ایندیپندنت عربی»، در باره چگونگی درک سیاسیت کاهش حضور نظامی در خاورمیانه و برنامه ایجاد پایگاه‌های جدید در عربستان سعودی، فرماندهی مرکزی ایالات متحده به گزیده‌ای از صحبت‌های قبلی ژنرال مک‌کنزی اشاره کرد که اظهار داشته بود «از زمان روی‌کار آمدن دولت بایدن، از نظر حضور نظامی آمریکا در عربستان سعودی، به ويژه این‌که سربازان آمریکایی هنوز هم در پایگاه‌ هوایی شاهزاده سلطان مستقر هستند، هیچ تغییری رونما نشده است.»

با این حال، بحث‌های مداوم در پنتاگون و کاخ سفید در مورد اعزام نیروهای بیشتر به اقیانوس آرام برای مقابله با چین را نمی‌توان نادیده گرفت، به این معنی که فرماندهان نظامی آمریکا در سراسر جهان، از جمله ژنرال مک‌کنزی، نیروها و منابع خود را در آینده از دست خواهند داد و این امر می‌تواند ناوهای جنگی مانند ناو هواپیمابری که هم اکنون برای تضمین خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در آب‌های خلیج فارس مستقر است را شامل شود.

از سوی دیگر، نظامیان آمریکایی هشدار می‌دهند که توسعه‌طلبی چین فراتر از گسترش نفوذ در آسیا است و پکن به شدت در تلاش است تا جایگاه مناسبی برای خود در آفریقا، آمریکایی جنوبی و خاورمیانه به دست آورد. آخرین نشانه از افزایش نقش چین در منطقه، توافق ۲۵ ساله با ایران است. اکنون با توجه به درک این تهدید، ژنرال مک‌کنزی بر موقعیت ایالات متحده به عنوان یک قدرت جهانی تأکید کرده و خواستار اتخاذ رویکرد همه‌جانبه‌ای برای مقابله با این تهدید است.

ژنرال مک‌کنزی اظهار داشت که ایالات متحده همچنان در منطقه حضور خواهد داشت، هرچند ممکن است شمار نیروها کاهش یابد و به میزان پنج تا هفت سال گذشته نباشد. وی افزود که اهمیت این مسئله تنها در حضور نیروهای بسیار نیست بلکه بستگی به سامانه‌های پدافند هوایی و موشکی آمریکایی و سعودی دارد که در سراسر عربستان سعودی مستقر شده اند، افزون بر این‌که سامانه‌های «پاتریوت» سعودی و آمریکایی با دستگاه‌های هشدار سریع نیز مجهز شده اند.

لغو جزئی ممنوعیت فروش اسلحه به عربستان سعودی

مایکل آیزنشتات، مدیر برنامه مطالعات نظامی و امنیتی در انستیتوی واشنگتن اظهار داشت که ایالات متحده علی‌رغم حضور نظامی در خاورمیانه، موقعیت خود را در این منطقه حفظ خواهد کرد. وی افزود که آمریکا برای پوشش خروج نیروهایش از افغانستان، حضور نظامی خود را در کوتاه مدت در خاورمیانه افزایش می‌دهد و البته بسیاری از تحولات به چگونگی عقب‌نشینی ایالات متحده از افغانستان بستگی دارد. مایکل آیزنشتات خاطرنشان کرد که اگر طالبان فعالیت‌های نظامی خود را هنگام خروج آمریکا و پس از آن افزایش دهد، ایالات متحده برای حمایت از دولت افغانستان، نیروهای بیشتری را در منطقه خلیج فارس مستقر خواهد کرد.

آیزنشتات در مصاحبه‌اش با ایندیپندنت عربی اظهار داشت که ایالات متحده تا حد زیادی به امور منطقه سر و کار خواهد داشت، اما روند طولانی مدت سیاست‌های ایالات متحده به سمت کاهش حضور نظامی است. وی افزود که ایالات متحده تا به حال حضور نظامی مهمی در منطقه دارد که می‌تواند از طریق اقدامات لجستیکی و طرح‌ پایگاه‌های جایگزینی که ژنرال مک‌کنزی با پیش‌بینی شرایط تنش یا بحران روی آن کار می‌کند، تقویت شود.

در مورد ممنوعیت فروش سلاح به عربستان سعودی و امارات متحده عربی و این‌که آیا ممکن است این موضوع متحدان واشنگتن را به سمت نزدیکی با چین سوق دهد؟ آیزنشتات، گفت که ممنوعیت فروش اسلحه برای امارات متحده عربی به صورت جزئی لغو شده و این ممنوعیت برای عربستان سعودی نیز تا حدی برداشته شده است. در ماه آوریل گذشته، دولت آمریکا به کنگره اطلاع داد که معامله ۲۳ میلیارد دلاری برای فروش سلاح از جمله هواپیماهای پیشرفته F-35، را با امارات متحده عربی انجام خواهد داد. علاوه برآن، نشریه تحلیلی – نظامی جینز دیفنس در گزارشی نوشته است که ریاض به زودی بالگردهای «بلک هاوک» را دریافت خواهد کرد. به گفته این کارشناس آمریکایی، این امر نشان می‌دهد که «دولت بایدن در مورد لزوم حمایت از متحدان واشنگتن در منطقه آگاهی دارد و به همین ترتیب، به فروش اسلحه به آن‌ها ادامه می‌دهد.» وی اظهار داشت که« ایالات متحده در حال حاضر سلاح‌های دفاعی را تنها به عربستان سعودی فراهم خواهد کرد.»

در همین حال، آیزنشتات معتقد است که پیشرفت اخیر، مانع انعقاد معاملات تسلیحاتی متحدان واشنگتن با مسکو و پکن نمی‌شود، زیرا همکاری نظامی به عنوان یک اقدام پیش‌گیرانه افزایش خواهد یافت، طوری‌که مصر، کویت، امارات متحده عربی و عربستان سعودی از چند سال به این سو، به میزان محدودی اقدام به خرید سلاح از روسیه می‌کنند. وی افزود که در دهه ۱۹۹۰، کویت پرتاب‌گرهای موشکی BM-27 را خریداری کرد، همچنان، امارات متحده عربی نیز موشک‌های زمین به هوای «سام»، «پانتسیر-اس۱» و خودروهای جنگی پیاده نظام روسی «بی‌ام‌پی-»۲ را در اختیار دارد.