حدود نیم قرن است که در افغانستان یک وضعیت غیرمتمرکز وجود دارد. رهبران محلی، روسای اقوام و قبایل مختلف سال‌هاست که به نوعی خودمختارند.
آمریکا قصد دارد در بیستمین سالگرد حملات ۱۱ سپتامبر نیروهای خود را به طور كامل از افغانستان خارج کند.
اما خروج آمریكا از افغانستان به معنای تمام شدن فرصت‌های آن در منطقه نیست. ایالات متحده با پایگاه‌های خود در خاورمیانه و وجود موشک‌ها و استقرار پهپادهایش منطقه را کنترل خواهد کرد اما با این حال، عقب‌نشینی ایالات متحده راه را برای تقویت طالبان باز گذاشته است.
پس از شروع روند خروج نیروهای آمریکایی، نیروهای طالبان کنترل بسیاری از نقاط حساس این کشور را در دست گرفتند. در این شرایط گفته می‌شود که عبدالرشید دوستم با نیروهای خود به جنگ طالبان خواهد رفت. همچنین مذاکرات دوباره بین ژنرال دوستم ازبک‌تبار و عطا محمد نور تاجیک‌تبار افغانستانی برای ایجاد اتحاد علیه طالبان در جریان است. این موارد، آتش جنگ داخلی افغانستان را برافروخته‌تر خواهد کرد.
ترکیه قصد دارد پس از عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی امنیت فرودگاه پایتخت افغانستان را تامین کند. ایالات متحده همچنین از تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان خواسته است که به طور موقت میزبان حدود ۹ هزار افغان باشند که در مدت مبارزات خود به آمریکایی‌ها کمک کرده‌اند.
درحال حاضر طالبان تقریبا ۴۲ درصد از مناطق این كشور را تحت كنترل خود گرفته است. در این میان، دولت تهران نیز سیاست حمایت از طالب‌ها را در پیش گرفته است.
مشکلات امنیتی در شمال کشور افغانستان و ضعف نیروهای دولتی باعث شده است تا گروه‌های شبه‌نظامی علیه طالبان برای سازماندهی ساکنان محلی مبارزه کنند. خبرها از استان‌های سرپل، جوزجان و فاریاب نیز حاکی از آن است که ساکنان این مناطق دست به اسلحه شده‌اند.
مشخص نیست که طالبان با چه هدفی در حال کنترل شمال افغانستان است. اما به نظر می‌رسد این پیکارجویان از متحد شدن اقلیت‌های قومی افغانستان علیه طالبان از جمله تاجیک‌ها، ازبک‌ها و ترکمن‌ها که اکثریت جمعیت شمال این کشور را تشکیل می‌دهند هراس دارند و از سوی دیگر با این روش می‌خواهند مرزهای شمال این کشور را در دست بگیرند تا قاچاق مواد مخدر از افغانستان توسط خودشان کنترل شود.
آغاز مهاجرت دوباره افغان‌ها در راه است؟
ریاست مهاجران ولایت بدخشان گفته است که به علت خشونت‌ها و جنگ‌های اخیر در این ولایت بیش از هفت هزار خانواده مجبور به ترک خانه‌هایشان شده‌اند. از سوی دیگر ریاست مهاجران کندز هم اعلام کرده است که در نتیجه جنگ در یک ماه گذشته، ۱۲ هزار خانواده مجبور به ترک محل زندگی خود شده‌اند.
از سوی دیگر کارشناسان نیز نسبت به مهاجرت گسترده دیگر در منطقه هشدار می‌دهند. با توجه به پیشروی طالب‌ها گمانه‌زنی‌ها درباره افزایش شمار پناهندگان به کشورهایی چون پاکستان و ایران قوت گرفته است چرا که زبان رسمی این دو کشور به زبان افغان‌ها بسیار نزدیک است. ایران دومین کشور دنیاست که بیشترین تعداد پناهندگان افغان را در خود جای داده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اما از سوی دیگر با ادامه تنش‌ها در افغانستان و احتمال مهاجرت دوباره افغان‌ها به کشورهای همسایه، کنشگران حوزه حقوق بشر در خصوص نقض حقوق پناهندگان در این دو کشور (پاکستان و ایران) نیز ابراز نگرانی می‌کنند.
سال گذشته (۱۳۹۹)، سازمان دیدبان حقوق بشر در گزارشی ۱۲۴ صفحهای عنوان کرد که سیاست‌های دولت ایران نسبت به پناهندگان و مهاجران افغان، تعهدات قانونی این کشور برای محافظت از این گروه آسیب‌پذیر مقابل آزار و اذیت را نقض می‌کند.
براساس گزارش‌های کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، تقریبا نیمی از افغان‌هایی که از حق برخورداری از بهداشت و آموزش محروم‌اند، زیر ۱۸ سال هستند. همین گزارش می‌افزاید که ۷۴ درصد از ۲.۸ میلیون پناهجوی افغان که تخمین زده می‌شود در پاکستان باشند، در این کشور متولد شده‌اند.
جمعیت پناهندگان افغان در جهان
ده‌ها سال است که افغانستان درگیر جنگ‌های داخلی با بنیادگرایان اسلامی است. از این رو، افغانستانی‌ها بعد از شهروندان سوری، دومین جمعیت بزرگ پناهندگان را تشکیل می‌دهند. کشورهایی مثل پاکستان، ایران، آلمان استرالیا، سوئد، فرانسه، ایتالیا، یونان، سوئیس و ترکیه، بیشترین شمار پناهندگان افغان در جهان را دارند.
بنا به یک گزارش تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ توسط سازمان «ان‌آر‌سی» در نروژ منتشر شد، نشان می‌دهد که ۷۵ درصد مردم افغانستان دست‌کم یک‌بار در زندگی خود به دلیل جنگ، خشونت و مشکلات اقتصادی مجبور به مهاجرت شده‌اند.
اطلاعات منتشرشده توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ حاکی است که نزدیک به ۹۰ درصد پناهجویان افغان هنوز در پاکستان و ایران ساکنند. تعداد پناهندگان افغان در پاکستان ۱ میلیون و ۴۲۴ هزار نفر و تعداد پناهندگان افغان در ایران نزدیک به ۱ میلیون نفر اعلام شده است.
گره مشکل کجاست و چطور حل خواهد شد؟
بیش از یک سال است که نیروهای ویژه افغان به منظور جلوگیری از ورود طالبان به کابل و مراکز استان‌ها تنها به مواضع دفاعی محدود شده‌اند. ظاهرا مشکل این است که ارتش ملی افغانستان عموما عملیات هجومی علیه طالبان انجام نمی‌دهد.
در حال حاضر نیروی هوایی افغانستان برای هماهنگی پشتیبانی هوایی نزدیک از نیروهای زمینی افغانستان که با طالبان می‌جنگند متکی به سیستم‌عامل‌های ارتباطات هوایی و کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی ایالات متحده آمریکا است. این مساله نگرانی‌ها در مورد هماهنگی آینده نیروهای زمینی و هوایی افغانستان پس از خروج آخرین نیروهای نظامی آمریکا و ناتو را دوچندان کرده است. از طرفی، به نظر می‌رسد خروج نیروهای آمریکایی روحیه سربازان افغانستانی را نیز به شدت ضعیف کرده است.
از تعداد نیروهای افغانستان اطلاع دقیقی در دست نیست اما تخمین زده می‌شود این نیروها تقریبا از ۱۸۰ هزار سرباز تشکیل شده باشند.
در مدت ۲۰ سال جنگ، ائتلاف تحت رهبری آمریکا عملا نتوانسته است طالبان را شکست دهد. همچنین نیروهای امنیت ملی افغانستان نیز به اندازه کافی آموزش و مسلح نشده‌اند تا بتوانند خود به تنهایی با این تهدید مقابله کنند.
کارشناسان معتقدند روی کار آمدن طالبان به طرز چشمگیری جو منطقه را رادیکال خواهد کرد و این خطر وجود دارد که افراط‌گرایان تلاش کنند تا کشورهای همسایه را به مدار نفوذ خود اضافه کنند.
اما راه حل این مشکل به نظر می‌رسد بنا به ایده جو بایدن باید توسط کشورهای منطقه انجام شود. ریاست‌جمهوری آمریکا از مقام‌های پاکستان، روسیه، چین، هند و ترکیه خواست تا به طور فعالانه‌تری از کابل کمک و پشتیبانی کنند.
وضعیت فعلی افغانستان مشابه سال ۱۹۸۹ در زمان خروج نیروهای شوروی به این کشور است. در آن زمان محمد نجیب‌الله، حامی مسکو و رئیس‌جمهوری دموکرات افغانستان موفق شده بود قدرت را تا ۱۶ آوریل ۱۹۹۲ هنگامی که نیروهای شورشی رادیکال وارد کابل شدند، حفظ کند. اما حالا مشخص نیست دولت کنونی افغانستان تا چه مدت دوام خواهد آورد.
هنوز این امید وجود دارد که طرفین از جنگ به دیپلماسی برسند. آمریکا، پاکستان، روسیه، ایران، چین و هند از بازیگران اصلی منطقه‌اند که سیاست‌های آن‌ها می‌تواند در مسائل جنگ و صلح در افغانستان تغییر ایجاد کند. این اهرم‌ها نفوذ و فشار خاص خود را دارند و احتمال آن زیاد است که با حمایت این کشورها، افغانستان به صلح برسد.
