هجوم طالبان به مناطق مرزی و گمرک‌ها در ولایت‌های شمالی و غربی به فرار بیش از هزار سرباز به تاجیکستان و ده‌ها نفر به ایران منجر شد. تاجیکستان برای سربازان افغان چادرهای موقت برپا کرده است و مجروحان را درمان می‌کند و برخی از این سربازان دوباره با هواپیما به افغانستان منتقل شده‌اند. اما جزئیات این فرار گروهی و دلایل آن تاکنون روشن نشده است. در این مطلب کوشیده می‌شود به این سوال پاسخ داده شود که چه شد که سربازان افغان به جای جنگ پا به فرار گذاشتند.

هفته گذشته گروه طالبان حملات شدیدی را در ولایت‌های تخار، قندوز و بدخشان که با تاجیکستان مرز مشترک دارند، آغاز کرد. در بسیاری از این شهرستان‌ها هیچ جنگی نشد و مقام‌های محلی از شهرستان‌ها خارج شدند. فرار مقام‌های محلی از جمله فرمانداران و فرماندهان پلیس روحیه سربازان را نیز در هم شکست و سربازان هم عقب‌نشینی کردند. در برخی مناطق فرمان عقب‌نشینی تاکتیکی داده شد تا از «تلفات غیرنظامی» جلوگیری شود.

در بحبوحه حمله طالبان سربازان افغان در گمرک شیرخان بندر در مرز تاجیکستان پی بردند که فرماندهان آن‌ها پاسگاه‌های امنیتی را رها کرده و فرار کرده‌اند. آن‌ها درگیر جنگ با طالبان بودند و تعدادی از همرزمانشان مجروح شده بودند. 

خبرگزاری فرانسه با تعدادی از این سربازان که بخشی از همان گروه هزار نفره‌ای بودند که از شیرخان بندر قندوز به تاجیکستان فرار کردند و اکنون دوباره به کابل منتقل شده‌اند، گفت‌وگو کرد.

گروه طالبان به محض اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، اوایل ماه مه سال جاری (۲۰۲۱) اعلام کرد که تمام نیروهای آمریکایی را تا ۱۱ سپتامبر از افغانستان خارج می‌کند، حملات شدید خود را در سراسر کشور و به ویژه در شمال آغاز کرده است.

قرار بود گروه طالبان و دولت افغانستان تا پیش از خروج کامل نیروهای آمریکایی، مذاکرات صلح را ادامه دهند و سر نقشه راه سیاسی آینده کشور به توافق برسند. اما پس از ماه‌ها اما و اگر‌ها و چانه‌زنی‌ها، هیچ پیشرفتی در میز مذاکره صورت نگرفت و دو طرف روی گزینه نظامی متمرکز شده‌اند.

پیشروی طالبان که در معامله، ضعف مدیریت، نبود تدارکات و تبلیغات گسترده ریشه دارد، بیمی را میان مدیران امنیتی نهادهای دفاعی افغانستان نیز پدید آورده است. کاهش و قطع حمایت هوایی ناتو که نقش ضربتی در پس زدن حملات طالبان را ایفا می‌کرد نیز بر روحیه سربازان تاثیر بدی گذاشته است.

مهرالله، سرباز افغان جزو واحد هزار نفری بود که در نزدیک شهر قندوز در شمال شرق کشور در مرز تاجیکستان مستقر بود. سرباز ۲۷ ساله به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «ما برای بیش از یک هفته در محاصره بودیم. راه تدارکاتی ما قطع شده بود. هرج و مرج حاکم بود و بین واحدهای نظامی ارتباطات قطع شده بود.»

جنگجویان طالبان که رفته رفته حلقه محاصره را تنگ کردند و در پایان هفته جنگ شدیدی را شروع کردند. مهرالله می‌گوید که برخی از فرماندهان امنیتی مواضع خود را ترک کردند و سربازان پیاده خود را تنها گذاشتند. سربازان هم هیچ چاره‌ای جز پیروی از فرماندهان نداشتند.

او گفت: «اگر هماهنگی لازم بین مرکز و رهبری جنگ در شیرخان بندر وجود داشت، ما به‌جای عقب‌نشینی، با طالبان می‌جنگیدیم.»

او می‌گوید: «ما بندر را ترک نکردیم اما فرماندهان پیش از سربازان فرار کرده بودند.»

عین‌الدین، دیگر سرباز افغان به خبرگزاری فرانسه گفته است که با تنگ‌تر شدن حلقه محاصره طالبان تعدادی از سربازان مجروح شدند. هیچ راه انتقالی به مراکز درمانی و برنامه‌ای برای آن وجود نداشت. سربازان مجبور شدند هم‌رزمان خود را روی شانه‌ها به تاجیکستان انتقال دهند تا زنده بمانند.

مقام‌های تاجیکستان تایید کرده‌اند که ۱۰۳۷ نیروی دولت افغانستان از مرز عبور کرده و خود را به تاجیکستان رسانده که در یک اقدام بشردوستانه به آن‌ها اجازه ورود داده شده است. مقا‌م‌های تاجیکستان مجروحان را درمان کردند تا زندگی آن‌ها را نجات دهند.

مهرالله می‌گوید: «طالبان بعد از محاصره شیرخان بندر تمام راه‌ها به شهر قندوز را قطع کرد و ما را مجبور به عقب‌نشینی به سمت پل مرزی کرد و بعد از یک ساعت جنگ با طالبان، ما به تاجیکستان فرار کردیم.»

دولت افغانستان تایید کرده است خطوط تدارکاتی با مشکل رو‌به‌رو شده و برخی مناطق از کنترل دولت خارج شده و به تصرف طالبان در آمده است.

گروه طالبان ادعا می‌کند که بیش از ۸۵ درصد خاک کشور را تحت کنترل گرفته است، اما دولت افغانستان آن را تبلیغات توخالی می‌داند و می‌گوید تنها ۸۰ شهرستان از میان ۴۰۰ شهرستان سقوط کرده است که اهمیت استراتژیک ندارد.

حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان، هفته گذشته در نشست خبری در کابل اعلام کرد: «جنگ است و فشار وجود دارد. گاهی اوضاع به نفع است و گاهی هم به نفع ما نیست.»

تاجیکستان از گسترش افراط‌گرایی اسلامی به قلمرو خود نگران است و پس از پیشروی طالبان ۲۰ هزار نیروی ذخیره‌اش را در مرز مستقر کرده است. این کشور همچنان با سایر کشورهای آسیای میانه گفت‌وگو کرده و از روسیه برای حمایت لازم کمک خواسته است. پس از این نگرانی‌ها یک هیئت چهار نفره طالبان به ریاست شیخ شهاب‌الدین دلاور، عضو دفتر سیاسی طالبان در قطر به مسکو رفت و به کشورهای آسیای میانه اطمینان داد که جنگجویان طالبان از مرز عبور نخواهند کرد و هیچ نگرانی متوجه این کشورها نیست.

مقام‌های تاجیک، عین‌الدین و سربازان مجروح را درمان کرده و پس از دو روز دوباره در یک پرواز به کابل انتقال داده‌اند. این دو سرباز در بیمارستانی در کابل بستری‌اند و می‌گویند که حاضرند دوباره به جنگ بپیوندند.

عین‌الدین می‌گوید: «هر وقت که دولت بخواهد ما آماده وظیفه هستیم.»