بر اساس پیش‌بینی محققان، احتمال زیادی وجود دارد که در ماه‌‌های آینده، نوع بتای ویروس کرونا به دلیل غلبه نوع دلتا در جهان از بین برود.

با ادامه شیوع سویه بسیار سرایت‌پذیر دِلتا در کشورهای متعدد، نسخه‌ای که تا حدی هم واکسن‌گریز است، داده‌ها از کاهش شیوع جهانی ویروس نوع بتا در سال ۲۰۲۱ خبر می‌دهند.

در تعدادی از کشورها، اطلاعات مربوط به موارد توالی‌یافته ژنتیکی -که محققان با کمک آن نوع ویروس کرونا که باعث عفونت در بیمار شده است، را تعیین می‌کنند- در منابعی که در دسترس عموم است، بارگذاری شده است. یکی از این مراجع طرح جهانی هم‌رسانی کل اطلاعات آنفلوانزایی (Gisaid) است.

البته همیشه تمام داده‌ها منتشر نمی‌شوند و بسیاری از کشورها فناوری لازم برای مطالعات ژنومیک (تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات ژنتیکی به‌ ویژه ژنوم جانداران) را ندارند؛ اما آمار این طرح نشان می‌دهد تعداد کمی از کشورهای جهان اینک در حال ردیابی نسخه بِتا هستند که اواخر سال گذشته برای اولین بار در آفریقای جنوبی مشاهده شد.

در سامانه این طرح در فاصله ۲۵ اسفند ۱۳۹۹ تا اول فروردین ۱۴۰۰، از مجموع ۹۱ هزار و ۶۴۴ مورد ثبت شده در جهان تنها یک هزار و ۹۵۶ مورد عفونت توالی‌یافته نسخه بتا بوده است.

این موضوع نشان می‌دهد که حدود دو درصد از کل موارد گزارش‌شده تا اواسط ماه مارس (اوایل فروردین) در جهان ابتلا به نوع بتا بوده است. البته با توجه به محدودیت شبکه نظارت در اکثر کشورها این آمار ممکن است کمتر از تعداد واقعی باشد.

تا ۲۰ تیر، تنها ۰.۴ درصد از موارد توالی‌یافته در این مرجع بر اثر عفونت از نوع بتا بوده است. این در حالی‌ است که ۷۰.۴ درصد از کل موارد توالی‌یافته مربوط به نسخه دِلتا است که در گذشته و در اواسط اسفند تنها ۰.۱ درصد از این موارد را شامل می‌شده است. به همین ترتیب، غلبه نسخه دلتا به کاهش ابتلا به نسخه آلفا در جهان منجر شده است.

البته در این داده‌ها موارد استثنا هم وجود دارد و در برخی کشورها اخیرا موارد ابتلا به عفونت بتا افزایش یافته است. بر اساس داده‌های طرح جهانی هم‌رسانی کل اطلاعات مربوط به آنفلوانزا، طی چهار هفته گذشته در اسپانیا، فرانسه و آفریقای جنوبی به ترتیب ۱۴۸، ۷۹ و ۲۲ مورد جدید ابتلا به این نوع کرونا ثبت شده است.

به هر حال، محققان اطمینان دارند که کرونای نوع دلتا به میزان چشمگیری در حال غلبه بر نوع بتا است و نوع بتا در برخی نقاط جهان رو به نابودی کامل است.

آریس کاتزوراکیس، استاد تکامل و ژنومیک دانشگاه آکسفورد، گفت: «کرونا نوع بتا بسیار واکسن‌گریز است ولی برخلاف انواع آلفا و دِلتا، قدرت سرایت و انتقال بالایی ندارد؛ یا دست‌کم هنوز کسی این موضوع را اثبات نکرده است؛ پس احتمال اینکه در کشورهای واکسینه نشده، انواع آلفا و دلتا به تدریج کرونا سویه بتا را از میدان به در کنند، بسیار زیاد است. این مسئله جای تعجب ندارد.»

پروتئین «خوشه‌ای» کرونا نوع بتا (با نام رسمی بی.۳۵۱.۱) چندین بار جهش یافته است. این پروتئین بخشی از ویروس است که به یاخته‌های بدن انسان می‌چسبد و امکان ورود ویروس را به یاخته‌ها فراهم می‌کند. از جمله این جهش‌ها، جهش ای۴۸۴کی است که به نظر می‌رسد تا حدی در سالم ماندن ویروس از شر پادتن‌ها و کاهش اثرگذاری نسل فعلی واکسن‌ها نقش داشته باشد.

پژوهشی که در ماه بهمن گذشته انجام شد، نشان داد کرونا نوع بتا اثرگذاری واکسن آسترازنکا را به ۱۰.۴ درصد تقلیل می‌دهد اما پایین بودن نرخ سرایت این نوع کرونا و ابتلای قشر واکسن‌نزده به هر دو نسخه بتا و آلفا باعث شده است که این سویه هنوز نتواند جاپای خود را محکم کند.

پروفسور پل هانتر، متخصص حفظ سلامت و بیماری‌های عفونی دانشگاه آنجلیای شرقی، می‌گوید: «ویروس در سرایت از بدن میزبان به میزبانی دیگر [حیوان به انسان] جهش‌های بسیار زیادی می‌کند. این انواع به سرعت تکامل می‌یابند و می‌کوشند با وضعیت میزبان جدید به بهترین شکل سازگار شوند. وقتی ترکیبش -شبیه کلیدی که در قفل بچرخانیم- به هماهنگ‌ترین شکل ممکن رسید، آن نوع غالب می‌شود و می‌تواند سایر سویه‌ها را حذف کند. آن نوع ویروس پس از آن هم دچار تحول و تکامل می‌شود اما این تغییرات بسیار کندتر است. به نظرم کرونا نوع بتا از آن کلیدهایی بود که نصفه و نیمه با قفل سازگار شد.»

پروفسور هانتر اعلام کرد کرونا نوع بتا ممکن است در عرض یک سال به کلی از بین برود یا «در گوشه‌ای دورافتاده و فراموش‌شده از زمین باقی بماند».

جاناتان بال، استاد ویروس‌شناسی مولکولی دانشگاه ناتینگهام، گفت که کرونا نوع بتا از لحاظ «سازگاری کلی» با وضعیت بدن میزبان، «کمی ضعیف» است؛ با این حال محققان گفته‌اند هرگاه جمعیت واکسن‌زده در سراسر جهان بیشتر شود، ممکن است شرایط به نفع کرونا نوع بتا تغییر کند.

در جاهایی که بخش زیادی از جمعیت واکسن زده‌اند، جهش موفقیت‌آمیز ای۴۸۴کی در کرونا نوع بتا در کنار سایر تغییراتی که در ژنوم آن رخ داده می‌تواند نقش پررنگ‌تر و موثرتری داشته باشد.

پروفسور کاتزوراکیس گفت: «در جمعیتی که بخش اعظم آن واکسن زده‌ باشند، تغییر چشم‌انداز گزینشی کرونا نوع بتا می‌تواند در رقابت با سایر انواع کرونا مزیت نسبی داشته باشد. می‌توان تصور کرد وقتی تعداد واکسن‌زده‌ها به قدر کافی زیاد شود، این نوع کرونا کم‌کم غلبه نسبی پیدا کند؛ البته نه به همان سرعتی که کرونا نوع دلتا در حال شیوع میان مردم است. همواره این احتمال وجود دارد که ترکیب ویژگی‌های سرایت‌پذیری و واکسن‌گریزی کرونا نوع دلتا غلبه این نوع را در پی داشته باشد.»