از آن‌جا که در هر شری خیری مقدر است، در شر کوویدـ۱۹ هم خیر آن گسترش فضای مجازی و ارتباطات صوتی و تصویری بین‌المللی و برگزاری جشنواره‌های هنری و فرهنگی و حتی ورزشی به‌صورت آنلاین یا نیمه‌آنلاین بود. در سال گذشته که سینماها و سالن‌های نمایش بسته بودند، فضاهایی مانند زوم و کلاب‌هاوس به فرصتی برای اجرای نمایش‌ها یا نمایشنامه‌خوانی‌های برخط تبدیل شدند و این یعنی اینکه می‌شد بازیگران و کارگردان و سایر عوامل از گوشه و کنار دنیا کنار یکدیگر قرار بگیرند و نمایشی اجرا کنند که نه تنها از نظر ملیت گروه‌های تئاتری، جهانی باشد بلکه بازیگران در شهرها و حتی کشورهای مختلف بتوانند در نمایشی واحد کنار هم بازی کنند.
از آن‌جا که به‌دلیل دیکتاتوری موجود در جمهوری اسلامی ایران، ایرانیان به ملتی هزارپاره تبدیل شده‌اند، این موضوع برای ایرانیان جنبه حیاتی‌تری پیدا کرد و به این ترتیب مثلا در زوم، نمایش‌هایی اجرا شد که بازیگرانی از شهرها و کشورهای مختلف از تهران تا ونکوور در آن حضور داشتند؛ در کلاب‌هاوس هم چنین بود.
جشنواره فرینج از سال‌های دور در تورنتو برگزار می‌شود. این جشنواره موقعیتی برای هنرمندانی است که در کانادا تازه‌کار محسوب می‌شوند تا بتوانند آثارشان را معرفی کنند. سهیل پارسا، که قدیمی‌ترین نمایش‌نویس و کارگردان ایرانی‌تبار در کانادا است، ۳۲ سال پیش اولین تولید گروه تئاتری خود به نام عصرجدید را که بر اساس فیلم‌نامه «سلندر» بیضایی ساخته شده بود، در جشنواره فرینج اجرا کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
امسال به دلیل همه‌گیری کرونا، جشنواره تئاتر فرینج که هر سال در سالن‌های نمایش برگزار می‌شد، به‌صورت آنلاین برگزار شد و این فرصت فراهم آمد تا بازیگرانی ساکن ایران و کشورهای دیگر بتوانند در نمایش‌هایی که کارگردان و تهیه‌کننده آن‌ها در تورنتو ساکن‌اند، در این جشنواره حضور داشته باشند.
محمد یعقوبی، که از کارگردانان و نمایش‌نامه‌نویسان خلاق و مبتکر ایرانی است و گروه تئاترش در ایران هم بسیار مشهور بود و بسیاری از بازیگران شاخص سینما و تلویزیون ایران از گروه تئاتر او و دوستانش بیرون آمده‌اند، چند سالی است که همراه همسرش آیدا کیخایی، که او هم از بازیگران و نمایش‌نامه‌نویسان و کارگردانان تئاتر است، به کانادا مهاجرت کرده است. آن‌ها متاسفانه در ایران اجازه روی صحنه بردن نمایش ندارند اما خوشبختانه توانسته‌اند در کانادا جای پای خود را باز و گروه تئاتری خود را تثبیت کنند و ضمن برگزاری کلاس‌های آموزش بازیگری برای ایرانیان علاقه‌مند به تئاتر و بازیگری، چند نمایش به زبان‌های فارسی و انگلیسی روی صحنه ببرند.
در جشنواره آنلاین امسال فرینج که از ۲۱ ژوییه آغاز شده است و تا سی‌ویکم همین ماه ادامه دارد، می‌توانید دو نمایش «هدیه تولد» و «مادر» از محمد یعقوبی و «ناکوک» اثر سارا صابری را آنلاین تماشا کنید.
کار خانم صابری بسیار خوب است، هم از حیث متن که نویسنده‌اش خود او است هم از نظر بازیگری و موسیقی که به انتخاب‌های درست او در مقام کارگردان بازمی‌گردد. نکته جالب در «ناکوک» (Untuned) بازی‌های خوب و یکدست آن است. امیرحسین طاهری که نقش اول نمایش را بازی می‌کند و نمایش حول محور تولد ۴۰ سالگی او می‌گذرد، مانند کارهای قبلی‌اش از جمله «بندر بند» (منیژه حکمت) بازی واقع‌گرای خود را ارائه داد. فریبا جدی‌کار هم که بازیگر باسابقه‌ای است، به‌خوبی توانست از پس نقش خود برآید. بنفشه طاهریان، بازیگر و دوبلور، هم در این‌جا نقش عاطفه را که زنی پرکار و کمی خودشیفته است، بسیار خوب بازی کرد. در واقع، در این نمایش همه خوب بازی کردند حتی آرمان امیرخیزی که به‌عنوان نوزاد در نمایش حضور داشت، بی‌نظیر بود.
دو کار آقای یعقوبی در واقع چهار کار به زبان فارسی و انگلیسی است که اجراهای فارسی زیرنویس انگلیسی دارند و اجراهای انگلیسی زیرنویس فارسی. این آثار با تکنیک خاص دوربین ۳۶۰ درجه فیلم‌برداری شده‌اند که اگر با دستگاه‌های مجهز به این سیستم دیده شوند، بسیار جذاب‌تر خواهند بود. خوشبختانه همه جهان می‌توانند این نمایش‌ها را ببینند اما شوربختانه خود ایرانیان در ایران قادر به تماشای آن‌ها نیستند.
در نمایش‌نامه «مادر»، که هر دو نسخه فارسی و انگلیسی آن را محمد یعقوبی نوشته و کارگردانی کرده است، آیدا کیخایی نقش دختر و مریم مهدوی نقش مادر را به هر دو زبان بازی کرده‌اند؛ اما بازیگران اجرای فارسی و انگلیسی «هدیه تولد» متفاوت‌اند. اولیویا ویجیانی و نیکولاس کوی سانیتلو در اجرای به زبان انگلیسی بازی کرده‌اند و مهسا ارشادی‌فر و سینا ساسانی فرد در اجرای فارسی حضور دارند. به نظر می‌رسد این یکسان نبودن بازیگران در این دو نمایش تنها به دلیل سانسور باشد که حتی در این سوی دنیا هم بازیگران زن ایرانی را رها نمی‌کند و آنان مجبورند خود را سانسور کنند.
«هدیه تولد» داستان پسر جوانی است که به مناسبت تولدش زن تن‌فروشی را هدیه گرفته است. در نسخه انگلیسی، زن برهنه است و از جایی که کارش تمام شده است و می‌خواهد برود، لباس می‌پوشد؛ اما نسخه فارسی از این‌جا شروع می‌شود که او لباس پوشیده جلوی آینه است و آماده رفتن می‌شود. خانم مهسا ارشادی‌فر که این نقش را بازی کرده، بسیار بازیگر خوبی است و این نقش را هم به‌خوبی بازی کرده است اما این سوال که تفاوت بازی انگلیسی و فارسی به سود رشد فرهنگی جامعه ایرانیان است یا نه می‌تواند محل بحث باشد و به نظر من، سلطه جمهوری اسلامی ایران حتی در هزاران کیلومتر دورتر را نشان می‌دهد و آن را گردن فرهنگ ایرانی می‌اندازد؛ به‌ویژه بیننده غیرایرانی تصور می‌کند سانسور در ایران نه سانسور حکومتی بلکه سانسوری است که مردم اعمال می‌کنند.
در مورد نمایش «مادر» هم شاید اگر جای «مادر» و «دختر» عوض می‌شد، به بازی یکدست‌تری می‌رسیدیم زیرا آیدا کیخایی که خود درگیر وضعیتی مشابه «دختر» است، در بازی اغراق کرده است. آیدا کیخایی قبلا نشان داده که بازیگر توانایی است و امیدوارم در اجراهای بعدی کاملا از بیماری خود فاصله گرفته و سلامتی کامل به دست آورده باشد تا این بار نه به چشم صاحب مشکل که از چشم یک بازیگر به نقش بنگرد.
نکته دیگری که البته گفت‌وگوی طولانی‌تری را طلب می‌کند و از حوزه این جستار خارج است، بحث لهجه داشتن بازیگران است. بی‌شک اگر داشتن لهجه بخشی از شخصیت باشد، نه تنها امر مذمومی نیست که اساسا لازم است؛ مثلا در «ناکوک»، مسعود (امیرحسین طاهری) نقش مهاجر ایرانی در کانادا را بازی می‌کند، پس طبیعی است که لهجه داشته باشد و اگر لهجه نداشت، عجیب بود زیرا بر اساس تحقیقات عصب‌شناسان، اگر کسی زبانی غیر از زبان مادری‌اش را بعد از ۱۶ سالگی بیاموزد، قطعا لهجه خواهد داشت؛ اما در «مادر» که بازیگران بخش فارسی و انگلیسی عوض نمی‌شوند با این مسئله مواجهیم که بازیگران بخش انگلیسی لهجه دارند و البته نمی‌توانند لهجه نداشته باشند.
سوال این‌جا است که آیا لهجه داشتن برای بازیگری که نقش شخصیتی را بازی می‌کند که نباید لهجه داشته باشد، مجاز است؟ بی‌شک پاسخ محمد یعقوبی مثبت است که اجازه داده است این کار را انجام شود. سوال را می‌توان گسترده‌تر هم مطرح کرد: آیا می‌شود هملت ساخت و هملت موردنظر لهجه داشته باشد؟ آیا می‌توان هملتی ساخت که سیاه‌پوست باشد؟ بدون آنکه با مخاطب در خود متن قراردادی گذاشته باشیم. پاسخ به این پرسش گفت‌وگویی مفصل می‌طلبد اما به هر حال در «تئاتر این‌روزها» این کار پذیرفته شده است و درباره آن به لحاظ نظری و علمی بحث است که امیدواریم در جستاری دیگر مفصل به آن بپردازیم.
