هم‌زمان با بهبود نسبی شرایط اقتصادی کشورها، بازار انرژی به‌تدریج افزایش روند سرمایه‌گذاری در همه بخش‌ها را شاهد است. در این بین، کشورهای منطقه نیز در حال رایزنی با شرکت‌های بزرگ انرژی‌اند تا هم‌زمان با سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های پروسه گذار انرژِی، در بخش تولید نفت و گاز نیز بتوانند سرمایه و تکنولوژی لازم را جذب کنند. طبیعی است که دولت‌ها با فراهم کردن شرایط لازم برای جذب سرمایه‌گذاری لازم در این روند، نقش مهمی ایفا می‌کنند.

عراق یکی از خریداران برق و گاز طبیعی ایران است و وابستگی به ایران در این موارد باعث شده تا در مواقعی که ایران نتوانسته است به میزان لازم برق و گاز طبیعی به این کشور صادر کند، امنیت انرژی و امنیت ملی عراق با مشکلات زیادی روبه‌رو شود. عراق به دلیل تحریم‌ها نتوانسته است بدهی خود بابت واردات برق و گاز را به ایران بپردازد.

قرارداد عراق با شرکت توتال

در هفته گذشته، شرکت توتال فرانسه با دولت عراق برای اجرای چهار پروژه مهم در بخش انرژی در جنوب عراق به توافق رسید. ارزش این قراردادها ۲۷ میلیارد دلار اعلام شده است. پاتریک پویانه، مدیرعامل توتال، در مراسم امضای این قرارداد گفت: «توتال سرمایه‌گذاری اولیه به ارزش ۱۰ میلیارد دلار را آغاز خواهد کرد و کار مهندسی فورا شروع می‌شود. برنامه این شرکت، بسیج تیم‌ها در عراق تا پایان سال ۲۰۲۱ است.»

به گفته احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق، فاز اول سرمایه‌گذاری سه میلیارد دلاری توتال در پروژه‌ای برای تزریق آب دریا به میدان‌های نفتی به منظور بهبود استخراج نفت خواهد بود. توتال برای ساخت یک کارخانه پالایش برای گازی که در میدان‌های جنوبی قرنه غربی۲، مجنون، ارتاوی، طوبی و لوهیس تولید می‌شود، دو میلیارد دلار فراهم خواهد کرد. انتظار می‌رود این پروژه ۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب در روز گاز تولید کند و در فاز دوم توسعه، تولیدش دو برابر شود.

امنیت انرژی عراق در گرو کاهش وابستگی به ایران

عراق در سال‌های اخیر در تلاش برای تولید برق و گاز طبیعی موردنیاز چند پروژه نیروگاهی آماده کرده و با شرکت‌های خارجی مذاکرات متعددی داشته است. مشکلات عمده‌ای که واردات برق و گاز از ایران برای بغداد فراهم کرده، باعث شده است که این کشور روی بهره‌برداری از پتانسیل‌های موجود در این کشور تمرکز کند.

عبدالجبار وزیر نفت عراق معتقد است که گاز تولید شده از پروژه توتال در جنوب عراق کمک خواهد کرد این کشور واردات گاز از ایران را قطع کند. علاوه بر این، گاز تولیدی در این میدان از لحاظ قیمت هم برای عراق مقرون به‌صرفه‌تر خواهد بود. به گفته وزیر نفت عراق، هزینه واردات گاز از ایران حدود هشت دلار به ازای هر میلیون واحد بی‌تی‌یو است و گازی که از پروژه توتال تولید می‌شود، یک دلار و ۵۰ سنت به ازای هر میلیون واحد بی‌تی‌یو ارزان‌تر خواهد بود.

تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر

سرمایه‌گذاری روی صنعت برق در عراق در سال‌های اخیر افزایش یافته است؛ زیرا در در فصول گرم سال‌های گذشته، وقتی دولت عراق نمی‌توانست برق موردنیاز خود را تامین کند، اعتراض‌های زیادی در برخی شهرها به راه می‌افتاد. 

بغداد برای جبران کسری تولید برق، درصدد احداث نیروگاه‌های گاز طبیعی و تجدیدپذیر است. در ماه گذشته عراق برای ساخت یک نیروگاه برق خورشیدی با ظرفیت دو هزار مگاوات با یک شرکت دولتی برق چینی (پاور چاینا) قراردادی امضا کرد. به گفته مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، این اولین پروژه در نوع خود در این کشور است که انرژی پاک و تجدیدپذیر عرضه می‌کند. ظرفیت اولین نیروگاه ۷۵۰ مگاوات خواهد بود و به‌تدریج نیروگاه‌های جدیدی اضافه می‌شوند تا به ظرفیت هدف دو هزار مگاوات برسد.

در زمان تحریم ایران از سوی آمریکا، عراق به دلیل نیاز به تداوم واردات انرژی از ایران از تحریم‌ها معاف شد اما کاخ سفید بارها از دولت عراق خواست تا واردات انرژی از ایران را قطع کند. عراق در بخش انرژی خورشیدی پتانسیل خوبی دارد و درصدد استفاده از این پتانسیل برای فراهم کردن بخشی از برق موردنیاز این کشور است.

به گفته وزیر نفت عراق، این کشور تا سال ۲۰۲۵ پروژه‌های برق خورشیدی برای تولید ۱۰ هزار  تا ۱۲ هزار مگاوات برق را راه‌اندازی می‌کند. این مقدار ۲۵ درصد کل نیاز عراق به برق است. باید خاطرنشان کرد که  در صورت عملیاتی شدن قرارداد اخیر با توتال که بخشی از آن احداث یک نیروگاه خورشیدی است، عراق در کوتاه‌مدت به یکی از کشورهای پیشرو در زمینه بهره‌گیری از انرژی خورشیدی تبدیل خواهد شد.

عراق گاز طبیعی را به همراه نفت تولید می‌کند که در حال حاضر به دلیل مشارکت در توافق کاهش تولید اوپک پلاس، محدود شده است و در نتیجه میزان گازی که می‌تواند برای تولید نیرو استفاده شود هم کاهش پیدا یافته است.

بغداد در نظر دارد معضل مشعل‌سوزی را کاهش دهد. بر اساس آمار بانک جهانی، عراق پس از روسیه دومین رکورددار مشعل‌سوزی در جهان است و می‌تواند از تکنولوژی شرکت‌های خارجی برای حل معضل مشعل‌سوزی هم بهره بگیرد.

برنامه عراق در بخش انرژی نشان می‌دهد که با افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز و بهره‌گیری از انرژی خورشید در تولید برق، نه تنها نیاز این کشور به گاز و برق از ایران برطرف خواهد شد بلکه با افزایش نقش انرژی در سیاست خارجی این کشور افزایش نقش عراق در بازار جهانی انرژی و اوپک را شاهد خواهیم بود و  اگر این منابع به ثروت ملی تبدیل شوند، رشد اقتصادی این کشور نیز بهبود خواهد یافت.

به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، ایران در زمستان ۱۴۰۰ به‌طور متوسط روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری تولید گاز طبیعی خواهد داشت. طبیعی است که ایران برای جبران این میزان صادرات گاز به عراق و ترکیه را کاهش خواهد داد.

عراق نه تنها در اوپک در حال ایفای نقش فعال است، بلکه در بخش گاز طبیعی هم درصدد تامین بخشی از نیازهای داخلی خود است؛ در حالی که ایران به دلیل شرایط تحریم در حال از دست دادن فرصت‌ها در بازار انرژی است و هنوز آینده روشنی برای مذاکرات ایران و آمریکا مشخص نشده است.

عراق با برنامه مدون هم درصدد افزایش ظرفیت تولید و صادرات نفت است و هم با بهره‌گیری از پتانسیل داخلی می‌تواند بیشتر برق مصرفی را در داخل کشور تولید کند تا هم در پروسه گذار انرژی قدم بگذارد و هم وابستگی خود به واردات انرژی از ایران را کاهش دهد و از نفوذ سیاسی ایران در این کشور بکاهد.