جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، در گفت‌وگوی اخیر خود با شاهزاده محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در مورد امکان عادی‌سازی روابط میان این پادشاهی عربی و اسرائیل صحبت کرده است. این خبری است که باراک راوید، خبرنگار اسرائیلی تارنمای «آکسیوس»، روز چهارشنبه به نقل از چند منبع منتشر کرد.

به گفته این منابع، آقای سالیوان امکان پیوستن عربستان سعودی به «توافق ابراهیم» را مطرح کرده و ولیعهد عربستان این امکان را بلافاصله رد نکرده است. آقای سالیوان عالی‌رتبه‌ترین مقام دولت بایدن است که تا کنون به عربستان سعودی سفر کرده است. از مهم‌ترین موضوع‌های مطرح در سفر سالیوان، تلاش برای قانع کردن عربستان سعودی به برقراری آتش‌بس در جنگ داخلی یمن بوده است؛ جایی که سعودی‌ها در صدر ائتلافی که بیشتر متشکل از کشورهای عربی است، هفت سال است که مشغول جنگ با شورشیان حوثی مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران است.

«توافق ابراهیم» روندی است که سال گذشته و در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ آغاز شد و طی آن اسرائیل دست به عادی‌سازی روابط خود با چهار کشور عربی زد: امارات متحده عربی، بحرین، مراکش، و سودان. با این‌که روابط نزدیک ترامپ با نخست‌وزیر وقت اسرائيل، بنیامین نتانیاهو، نقش مهمی در این توافق داشت، پس از کنار رفتن ترامپ و نتانیاهو این توافق ادامه پیدا کرده و شکوفاتر نیز شده است. در یک سال و اندی که از آن توافق می‌گذرد، اسرائیل روابط کامل دیپلماتیک با بحرین و امارات برقرار کرده است و در مسیری مشابه با مراکش قرار دارد. در مورد سودان روابط پیچیده‌تر است، و به نظر می‌آید که بین بخش‌های مختلف دولت انتقالی سودان، از جمله وزارت امور خارجه و دستگاه‌های نظامی و امنیتی آن کشور، در این مورد اختلاف‌نظر وجود دارد. وزارت امور خارجه سودان اخیرا حتی در کنار الجزایر، آفریقای جنوبی، نیجریه، و چند کشور دیگر، به اعطای عضویت ناظر به اسرائیل در اتحادیه آفریقا واکنشی منفی نشان داده بود. در عین حال، وزیر دفاع سودان پیش‌تر در امارات با وزیران اسرائيلی دیدار کرده بود.

عربستان سعودی نیز نرمش‌هایی نشان داده است و مثلا گاه به هواپیماهایی که از امارات به اسرائيل می‌روند اجازه داده است که از حریم هوایی آن کشور عبور کنند. اما به نظر می‌رسد که ریاض همچنان بر سر موضع سنتی خود باقی باشد، و آن این‌که عادی‌سازی روابط با اسرائيل را مشروط به برقراری صلح بین اسرائیل و فلسطین و برقراری دولت مستقل فلسطینی می‌داند. این همان «ابتکار صلح عرب» است که عربستان سعودی در سال ۲۰۰۲ ارائه کرد و «اتحادیه عرب» رسما از آن حمایت کرد.

فیصل بن‌فرحان آل‌سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، در ماه اوت امسال گفته بود که کشورش همچنان متعهد به همین «ابتکار صلح عرب» است و افزوده بود که «این که محقق شود، همه چیز ممکن است.»

به گزارش آکسیوس، «سعودی‌ها گفتند که عادی‌سازی روابط با اسرائیل وقت می‌برد، و به سالیوان فهرستی از قدم‌هایی که اول باید برداشته شود دادند.» به گفته یکی از منابع آمریکایی، یکی از موارد این فهرست، بهبود روابط آمریکا و سعودی بوده است. 

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق آمریکا در دولت ترامپ، روز شنبه در گفت‌وگو با روزنامه «تلگراف» لندن مدعی شده که بود یکی از شرط‌های عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، موضع‌گیری سخت‌تر آمریکا علیه ایران است. پمپئو گفت شکی ندارد که خیلی از کشورها، از جمله عربستان سعودی، «روزی به توافق ابراهیم می‌پیوندند.»

اما راوید در تحلیل خود در آکسیوس می‌نویسد که بهبود روابط اسرائیل و سعودی‌ها احتمالا بخشی از بسته بزرگ‌تری خواهد بود که شامل پیشرفت در زمینه صلح اسرائیل و فلسطین نیز باشد. در گزارش او می‌خوانیم که مقام‌های آمریکایی اخیرا به همتایان اسرائیلی خود و به رهبران جامعه یهودی گفته‌اند که با چند کشور که قصد عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل را دارند، در تماس‌اند.

از میان ۱۹۲ کشور عضو سازمان ملل متحد، فقط ۲۸ کشور اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسند، از جمله ۱۵ کشور از ۲۲ عضو اتحادیه عرب، ده عضو دیگر سازمان همکاری اسلامی (از جمله ایران، افغانستان، نیجر، پاکستان، اندونزی، و مالزی)، به اضافه سه کشور چپ‌گرای کوبا،‌ ونزوئلا، و کره شمالی. از ۱۵ کشور عربی که اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسند، برخی قبلا روابطی با اسرائيل داشته‌اند، از جمله عمان، قطر، و موریتانی. سوریه نیز در زمان رئیس جمهوری قبلی خود، حافظ اسد، مذاکراتی طولانی برای به رسمیت شناختن اسرائيل داشت که پس از مرگ حافظ اسد در سال ۲۰۰۰ و تغییر معادله‌ها در منطقه (از جمله نزدیکی بشار اسد به تهران) متوقف شد.

البته اسرائیل با برخی از این کشورها روابط مخفیانهٔ احتمالی دارد، از جمله با عربستان سعودی. در نوامبر ۲۰۱۷ بود که یووال استاینیتز، وزیر انرژی اسرائيل، گفت که ریاض و تل‌آویو با هم تماس‌هایی محرمانه در مورد نگرانی مشترکشان، یعنی فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه، داشته‌اند. در همان ماه، گادی آیزنکوت، رئیس ستاد ارتش اسرائیل، در اقدامی کم‌سابقه، گفت‌وگویی اختصاصی با رسانه‌های سعودی انجام داد و گفت که کشورش آماده به اشتراک گذاشتن اطلاعات با کشورهای عربی برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران است. آیزنکوت گفته بود که در بعضی موارد، «توافق کامل بین ما و عربستان سعودی وجود دارد.»

با همه این‌ها، عربستان سعودی می‌داند که «جایزه بزرگ» عادی‌سازی روابط جهان عرب با اسرائیل است، و وی به این زودی‌ها و بدون دریافت امتیازهای مهم راضی به عادی‌سازی روابط نخواهد شد. مقام‌های این کشور همچنان به دفاع از آرمان فلسطین ادامه می‌دهند. یک روز پیش از انتشار خبر آکسیوس (سه‌شنبه) بود که عبدالله بن‌یحیی المعلمی، نماینده دائم عربستان سعودی در سازمان ملل متحد،‌ با انتقاد از اسرائيل، آن کشور را متهم کرد که «ساده‌ترین حقوق را از مردم فلسطین دریغ کرده است.» آقای المعلمی که در جلسه «کمیسیون اقتصادی و اجتماعی غرب آسیا»ی سازمان ملل متحد صحبت می‌کرد، گفت: «مقام‌های اسرائيل هم حق توسعه را از مردم فلسطین دریغ کرده‌اند و هم حق ساختن دولتی مستقل و پایدار را که امیدها و آمال این ملت را در برداشته باشد.» او بر حمایت قاطع ریاض از آرمان فلسطینی تاکید کرد.

به غیر از عربستان سعودی، تلاش‌ها برای جلب کشورهای کوچک‌تر عرب و مسلمان به روند عادی‌سازی روابط با اسرائيل ادامه دارد. طبق برخی گزارش‌ها، کاخ سفید در این زمینه وارد مذاکره با مجمع‌الجزایر قمر (کومور) شده است که سابقه‌ای طولانی در روابط با جمهوری اسلامی ایران نیز داشت، اما در ژانویه ۲۰۱۶، همگام با ریاض و برخی از سایر کشورهای منطقه، روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد. از دیگر کشورهایی که احتمال پیوستن آن‌ها به «توافق ابراهیم» است، می‌توان از عمان، قطر، تونس، و مالزی نام برد.