زندگی روزمره یهودیان اهل استانبول امروزه چگونه است؟ امیدها و ترس‌هاشان کدام است؟ 

کاهش گام به گام و آهسته و پیوسته جمعیت جامعه یهودیان ترک طی دهه‌های گذشته، پرسش از آینده این اقلیت را مطرح می‌سازد. اقلیت یهودی با سابقه تاریخی طولانی و قرن‌ها سکونت در سرزمینی که امروزه ترکیه خوانده می‌شود، اکنون بیش از پیش در استانبول گرد هم آمده‌اند و مانند جزیره‌ای در درون این شهر به نظر می‌رسند و در کنار مشکلات اقتصادی و سیاسی، در دوران اخیر نیز دچار بحران هویت شده‌اند. 

کاهش جمعیت؛ بررسی دلایل و مقایسه آمار و ارقام

با توجه به آمار و ارقام، کاهش محسوس جمعیت یهودیان ترک را می‌توان مشاهده کرد. در سال ۱۹۲۷ تعداد یهودیان ساکن ترکیه ۸۲ هزار نفر بوده است، اما در سال ۱۹۵۱ این رقم به ۴۶ هزار نفر، و متعاقباً در سال ۱۹۶۵ به ۳۸ هزار نفر رسید، این در حالی است که جمعیت ترک‌ها با گذشت سال‌ها بیش از دوبرابر شده است و از ۲۴  میلیون در سال ۱۹۵۵، امروزه به ۷۷ میلیون نفر رسیده است.

تشکیل کشور اسرائیل تأثیر بسیار زیادی بر جمعیت یهودیان ترکیه گذاشت و نیمی از جمعیت را جذب خود کرد و یهودیان فقیر به صورت گسترده به آن کشور یهودی مهاجرت کردند. با این حال، این کاهش جمعیت نسبت به کاهش جمعیت یهودیان در دیگر کشورهای مسلمان چندان چشمگیر نبود. می‌توان گفت با وجود آزار و اذیت‌ها (برای نمونه، آزار و قتل عام یهودیان ساکن تراکیا در سال ۱۹۳۴، یا اجرای قانون مالیات بر دارایی در سال ۱۹۴۲ که ساکنان غیرمسلمان و مصادره اموال آن‌ها را هدف قرار داده بود)، جامعه ترک نسبت به اقلیت یهودی، خصوصاً در قیاس با یونانی‌ها و ارمنی‌ها، تاحدودی «روادار» بوده است.

دفعات روبه افزایش انجام علیا و مهاجرت به اسرائیل (شامل چندین هزار مورد در طی چند سال اخیر) به دلایل سیاسی و اقتصادی برای جامعه رو به کاهش یهودیان ترک، به امری نسبتاً مهم تبدیل شده است. جمعیت استانبول در سال ۲۰۱۰ نزدیک به ۱۵ میلیون نفر بوده است، در حالی که جمعیت یهودیان ترک در آن شهر در همان سال کمتر از ۲۰ هزار نفر بود.  امروزه کمتر از ۱۰ هزار یهودی در استانبول زندگی می‌کنند و این رقم احتمالاً در آینده نزدیک به کمتر از ۵ هزار نفر کاهش خواهد یافت.

یکی از یهودیان ساکن ترکیه در مصاحبه با نگارنده، تعداد یهودیان ساکن استانبول را ده هزار نفر، تعداد یهودیان ساکن ازمیر را ششصد نفر، و تعداد یهودیان ترک انتاکیه را ۳۰ نفر عنوان کرد. به گفته او،  پیش از شروع «پاندمی» و در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ موج عظیمی از مهاجرت به دلایل سیاسی و اقتصادی رخ داد که بر اثر افزایش تمایلات ضد سامی در کشور عمدتاً مسلمان ترکیه صورت گرفت. طبق گفته سالخوردگان یهودی ساکن ترکیه، جمعیت یهودیان در ربع قرن گذشته بیش از یک سوم کاهش داشته است.

زندگی در تبعید و بحران هویت

در دوران حکومت عثمانی، یهودیان ترک بیش از ۳۰۰ سال بخشی مجزا از مجموعه به‌هم‌بافته‌ای را تشکیل می‌دادند که در آن ضمن حفظ دین، فرهنگ، و زبان خاص خود، درکنار مردمان باورمند به سایر ادیان و اقوام مختلف زندگی می‌کردند. از این نظر و با توجه به سیل مهاجرت‌های اجباری طی قرن اخیر که دلایل درون‌مرزی (مشکلات سیاسی، اقتصادی) و برون‌مرزی (ایجاد کشور اسرائیل) گاه آن را تشدید کرده‌ است، چنین به نظر می‌رسد که  در دوران عثمانی‌ها آنان از بسیاری جهات شرایط زندگی  بهتری نسبت به زمان جمهوریت داشته‌اند.

با آن که ادغام درون جامعه‌ لائیک و کمالیست ترکها (یا «ترک‌های سفید») امری ناممکن به نظر می‌ر‌‌سد، بخشی از یهودیان ترکیه در کمال تعجب در جامعه ترکها ادغام شده‌اند. با این حال، اکثریت افراد اقلیت یهودیان ترکیه اکنون درون محله‌های محصور زندگی می‌کنند؛ واقعیتی که از نوعی تبعید درون‌مرزی این اقلیت پرده برمی‌دارد. ورود به کنیسه‌های استانبول مانند عبور از مرزهای بین‌المللی است. زبان لادینو یا یهودی اسپانیایی که یهودیان ترکیه (و یهودیان ساکن چند کشور دیگر، از جمله در اسرائیل) به آن صحبت می‌کنند، در معرض نابودی است و عمده گویشوران آن را سالخوردگان تشکیل می‌دهند. راهبرد زندگی در خفا که دهه‌هاست یهودیان ترکیه در پیش گرفته‌اند، باعث می‌شود که در دوران کنونی نه به جامعه یهودیان لادینو تعلق داشته باشند و نه بخشی از جامعه ترک‌های پیرو آتاترک به شمار آیند و کمابیش، با بحران هویت و بقا دست و پنجه نرم کنند.