تصور کنید به مهمانی خانوادگی دعوت شده‌اید و هرکس قرار است غذای خودش را بیاورد. یکی مرغی می‌آورد که خوب پخته نشده و حاوی نوعی باکتری مقاوم به دارو است. از آن غذا نوش جان می‌کنید و چند روز بعد، اوضاع مزاجی‌تان به هم می‌ریزد.

با خود می‌گویید، «چیزی نیست، آن شب زیادی غذا خوردم». مقداری داروی آنتی‌بیوتیک بالا می‌اندازید که از دوره قبلی درمانی ناتمام، باقی مانده بوده است. مشکل ظاهرا رفع می‌شود و ماجرا را به‌کلی فراموش می‌کنید. اما دو هفته بعد دوباره حالتان بد می‌شود. دوست‌تان با کمی داروی آنتی‌بیوتیک به شما سر می‌زند. اما با وجود خوردن آن داروها، حال‌تان بدتر می‌شود. وقتی بالاخره نزد پزشک می‌روید، به علت ابتلا به عفونت ادرار در بیمارستان بستری می‌شوید. حالا بالاخره مشکل رفع می‌شود، اما هفته‌ها طول می‌کشد تا کاملاً بهبود یابید و سر کار برگردید.

این رشته اتفاقات که از آن مهمانی شام دورهمی آغاز شد، حالا زندگی شما را به کلی دگرگون کرده است. کمتر از قبل توش و توان دارید و اغلب مجبورید زودتر از سر کار به خانه برگردید. علاوه بر این‌ها، به شما گفته‌اند که عامل عفونت ادراری که موجب بستری شدن‌تان در بیمارستان شد، باکتریِ مقاوم به آنتی‌بیوتیکی است که معمولاً باعث ایجاد عفونت‌های پیچیده می‌شود. این وضعیت نگران‌تان می‌کند که نکند دوباره بیمار شوید؟ نکند دفعه بعد اوضاع بدتر باشد؟

این روایت ساختگی هولناک است، اما اتفاقی است که بیشتر اوقات در زمینه مقاومت ضدمیکروبی می‌افتد و به «ای‌ام‌آر» معروف است. طبق برآوردها در اتحادیه اروپا/منطقه اقتصادی اروپا، سالانه بیش از ۶۷۰ هزار مورد ابتلا به عفونت به علت باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک رخ می‌دهد و حدود ۳۳ هزار نفر مستقیماً بر اثر این عفونت‌ها می‌میرند.

آمار جهانی در این زمینه حیرت‌انگیز است. دست‌کم ۷۰۰ هزار نفر سالانه بر اثر «ای‌ام‌آر» جان می‌بازند. این امر به نوبه خود اثرات مخربی بر اقتصاد جهانی دارد و به نابرابری‌ و فقر دامن می‌زند. البته بانک جهانی تخمین زده است که اگر به این معضل رسیدگی نشود، هزینه‌های مرتبط با «ای‌ام‌آر» اثری مشابه بحران کووید ۱۹ خواهد داشت، ولی به تدریج و سال به سال.

جهانی را تصور کنید که در آن عفونت‌های معمول باکتریایی مانند عفونت زخم، چرک گلو، یا بیماری‌هایی مانند سل یا ایدز دیگر درمان‌پذیر نباشد. یا تصور کنید آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده در درمان‌های پزشکی، دیگر اثرگذار نباشد و در نتیجه ندانیم عزیزمان از پس درمان سرطان یا عمل جراحی معمولی مانند سزارین یا تعویض مفصل ران، زنده می‌ماند یا نه.

اگر اقدام جمعی نکنیم، ممکن است که بیماری‌های درمان‌پذیر کنونی، در آینده دوباره درمان‌ناپذیر شوند و اجرای روش‌های درمانی معمول ناگهان آنقدر خطرناک شود که دیگر نتوان انجام داد.

داروهای ضدمیکروبی که شامل آنتی‌بیوتیک‌ها نیز هست، داروهای حیات‌بخشی هستند که روزانه برای درمان عفونت ناشی از ریزجانداران و پیشگیری از آن‌ مصرف می‌شوند. اما وقتی مصرف آنتی‌بیوتیک زیاده از حد و غلط باشد، ممکن است باکتری‌های مفید از بین برود و باکتری‌های مضر در برابر آن داروها مقاوم شوند.

مصرف نادرست داروی آنتی‌بیوتیک هنگامی رخ می‌دهد که مقدار مصرف اشتباه باشد، زمان‌بندی مصرف اشتباه باشد، یا در روند مصرف بارها وقفه رخ دهد. مصرف نادرست همچنین هنگامی رخ می‌دهد که آنتی‌بیوتک برای بیماری‌هایی مصرف شود که برای درمان آن‌ها ضروری نباشد.

می‌دانیم که فروش بدون نسخه داروی‌های آنتی‌بیوتیک همچنان ادامه دارد، زیرا بسیاری از مردم دانش ‌فنی ندارند یا نمی‌دانند که این کار باعث مقاومت ضدمیکروبی می‌شود. در ضمن، در میان رده‌های مختلف داروهای آنتی‌بیوتیک، همان‌هایی که بیش‌ترین خطر را در ایجاد مقاومت ضدمیکروبی دارند، پرفروش‌ترین هم هستند.

افزون بر این، بسیاری از پزشکان به اطلاعات تشخیص بیماری دسترسی ندارند یا از شناخت لازم از نقشِ اساسی مصرف به ظاهر ناچیز داروی آنتی‌بیوتیک در ایجاد این مشکل، برخوردار نیستند.

بر اساس داده‌های مقدماتی مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک در منطقه اروپای شرقی سازمان جهانی بهداشت، می‌دانیم که در دوران همه‌گیری کرونا کل فروش داروهای آنتی‌بیوتیک افزایش چشم‌گیری داشته است و این وضعیت ممکن است در ماه‌های زمستانی آینده بدتر شود. این وضعیت خیلی نگران‌کننده است، زیرا داروهای آنتی‌بیوتیک برای مبارزه با باکتری‌ها به کار می‌آیند، نه ویروس‌ها؛ از جمله ویروس کووید-۱۹.

داروهای آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از بیماری دام‌ها و حیوانات خانگی و درمان این بیماری‌ها نیز به کار می‌روند. بنابراین، باکتری‌های مقاوم در برابر داروهای آنتی‌بیوتیک، ممکن است بر اثر تماس حضوری بین انسان و حیوانات یا از طریق مواد غذایی نیز به بدن انسان راه یابند. داروهای آنتی‌بیوتیک ممکن است در مزرعه‌ها، بیمارستان‌ها و داروسازی‌ها نیز از طریق مدفوع به محیط‌ زیست راه یابد. افزون بر این، بیماران ممکن است داروی‌های باقی‌مانده بعد از اتمام روند درمان را نیز دور بریزند. در این صورت، ممکن است داروهای آنتی‌بیوتیک روزها یا هفته‌ها در محیط زیست در گردش باشند.

بر فرض، طبق همان روایت بالا، حدود یک سال پیش به مهمانی شام مختصری رفته‌ایم و هنوز از تبعات آن رهایی نیافته‌ایم. در واقع همه چیز از مصرف غلط آنتی‌بیوتیک در یک مرغ‌داری شروع شده است، زیرا مرغ از این مرغ‌داری که ناقل باکتری‌های مقاوم در برابر دارو است، به روی میز شام ما آمده است. نخستین مشکل، قرار گرفتن در این وضعیت بد است. مشکل بعدی این است که خودمان بدون آن که پزشک تجویز کرده باشد، نه یک بار بلکه دو بار دست به مصرف اشتباه داروی آنتی‌بیوتیک می‌زنیم و روند کامل مصرف را هم رعایت نمی‌کنیم.

داروهای ضدمیکروبی هر روز جان افراد بی‌شماری را در جهان نجات می‌دهند. این داروها پیشرفت بزرگی در روش‌های درمان پدید آورده‌اند و به کمک آن‌ها جلو بیماری‌ها و عفونت‌ها را می‌گیریم و آن‌ها را درمان می‌کنیم. اما استمرار در مصرف اشتباه داروهای ضدمیکروبی باعث می‌شود که این روند پیشرفت به خطر افتد.

با ایفای نقش‌های خود، می‌توانیم از چنین اتفاقی جلوگیری کنیم: فراورده‌های غذایی فاقد مواد آنتی‌بیوتیک بخریم، بدون نسخه داروی آنتی‌بیوتیک مصرف نکنیم، و به دولت فشار آوریم که مقررات سخت‌گیرانه‌تری برای مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک وضع کند، چون روزی به کارسازی داروهای آنتی‌بیوتیک نیاز خواهیم داشت.

دکتر دانیلو لوفو وونگ مشاور ارشد منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت در امور مقاومت ضدمیکروبی در اروپا است.