مذاکرات هسته‌ای روز شنبه در عمان را چگونه باید ارزیابی کرد؟ آیا چشم‌اندازی برای دیپلماسی بیشتر در زمینه خلع سلاح هسته‌ای وجود دارد؟

مذاکرات غیرمستقیم میان آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در عمان به هدف اصلی‌اش، یعنی ایجاد فضای دیپلماتیک بیشتر، دست یافته‌ است. پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، در سال ۲۰۱۸ از توافق برجام خارج شد، روابط میان دو کشور سردتر از گذشته شد. نشست روز شنبه نخستین دیدار حضوری از زمان خروج آمریکا از برجام در هفت سال پیش بود.

مقامات دو طرف مذاکرات را «سازنده» توصیف کردند و تصمیم گرفتند دور بعدی گفت‌و‌گوها را در ۱۹ آوریل برگزار کنند. این دور نیز در عمان برگزار خواهد شد.

آیا هیچ‌یک از دو طرف به محدوده‌های جدید سازش یا موانع اشاره کردند؟

موضع جمهوری اسلامی همچنان بر تمرکز مذاکرات بر مسئله هسته‌ای و رفع تحریم‌ها استوار است. جمهوری اسلامی مدعی است که اهداف برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است. 

استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، پیش از عزیمت به عمان تاکید کرد: «فکر می‌کنم موضع ما با برچیده شدن برنامه شما آغاز می‌شود. این موضع امروز ما است. اما به‌معنای آن نیست که در حاشیه‌ها راه‌هایی برای مصالحه میان دو کشور پیدا نخواهیم کرد.» ترامپ گفته است به تضمین‌هایی نیاز دارد که نشان دهد جمهوری اسلامی به‌دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیست. بنابراین، مسائلی همچون حمایت جمهوری اسلامی از نیروهای نیابتی منطقه‌ای یا برنامه موشکی‌اش ممکن است از دستور کار خارج باشند.

آیا تهدیدهای نظامی آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران باعث تشویق جمهوری اسلامی به دیپلماسی می‌شود؟

هم آمریکا و هم اسرائیل جمهوری اسلامی را در موضعی ضعیف‌تر می‌بینند، به‌ویژه با توجه به درگیری‌های سال گذشته در خاورمیانه که موجب تضعیف نیروهای نیابتی تهران نظیر حزب‌الله و حماس شده‌اند. سپس، اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۴ بزرگ‌ترین حمله مستقیم به ایران را داشت، و تاسیسات پدافند هوایی و تولید موشک را هدف قرار داد.

ایران همچنین دچار رکود اقتصادی مزمنی است که بخشی از تحریم‌ها ناشی می‌شود. ترامپ نیز وعده «فشار حداکثری» داده و در روزهای منتهی به نشست اخیر، تحریم‌های تازه‌ای علیه نهادهایی که گفته می‌شود از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی حمایت می‌کنند، اعمال کرده است.

با این حال، این عوامل تاکنون تغییری اساسی در موضع مذاکره‌ای جمهوری اسلامی ایجاد نکرده‌اند. جمهوری اسلامی همان موضعی را در برابر دولت ترامپ اتخاذ کرده است که پیش‌تر در برابر دولت جو بایدن داشت: مذاکرات غیرمستقیم متمرکز بر برنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌ها.

آیا کشور‌های گروه ۱+۵ می‌توانند دوباره در روند تضمین توافق هسته‌ای دخیل باشند؟

کشورهای ۱+۵ (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل شامل چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آمریکا به‌علاوه آلمان) در گذشته در مذاکرات هسته‌ای نقش داشته‌اند، اما در گفت‌و‌گوهای اخیر هنوز جدول زمانی مشخصی برای ورود این کشورها اعلام نشده است.

کرملین اعلام کرده که آماده است در تسهیل راه‌حل‌ها کمک کند و چین، ایران و روسیه نیز در هفته پیش از نخستین نشست نمایندگان جمهوری اسلامی و آمریکا دیداری جداگانه داشتند. فرانسه، آلمان و بریتانیا مذاکرات میان واشینگتن و تهران را به‌دقت دنبال می‌کنند و وزیر خارجه فرانسه اعلام کرد که این کشورها «هشیار» خواهند بود تا اطمینان حاصل کنند مذاکرات مطابق با منافع امنیتی‌شان است.

این مذاکرات در قالب دوجانبه آغاز شده‌اند و به نظر می‌رسد به همین شکل ادامه پیدا کنند. با این حال، باید توجه داشت که مذاکرات منتهی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نیز در اصل از گفت‌و‌گوهای دوجانبه میان جمهوری اسلامی و آمریکا آغاز شد و سپس به تایید گروه ۱+۵ رسید و تثبیت شد.

برگرفته از شورای روابط خارجی