هنوز اسباب‌بازی‌‌هایشان را در دست دارند که روی سرشان تور سفید می‌اندازند و سر سفره عقد نشانده می‌شوند. از آن زمان به بعد دیگر کودک نیستند؛ حتی اگر در سن کودکی باشند، باید وظایف همسری‌ خود را ایفا کنند و به‌زودی یاد بگیرند که چطور مادری کنند. شاید این تصویر برای بسیاری از افراد در بسیاری از جوامع ناملموس و دور از واقعیت باشد، اما حقیقت تلخی است که روزانه در بسیاری از نقاط دنیا اتفاق می‌افتد.

ازدواج کودکان یا به عبارت دیگر «کودک‌همسری» نوعی ازدواج رسمی یا غیررسمی است که در آن فرد پیش از رسیدن به ۱۸ سالگی پیمان زناشویی می‌بندد. در ایران، با وجود تلاش فعالان مدنی برای فرهنگ‌سازی در زمینه منع ازدواج کودکان، به دلیل نبود پشتوانه قانونی، همچنان کودکان زیادی که عمدتا در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، ناچارند کودکی‌ خود را به دست فراموشی بسپارند. اعداد و ارقام‌ مرکز آمار گواه این ماجرا است.

«گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران در بهار ۱۴۰۰» درباره ازدواج دختران کم سن و سال که روز ۲۵ آبان ۱۴۰۰ منتشر شد، نشان می‌دهد که در بهار ۱۴۰۰، تعداد ۹  هزار و ۷۵۳ دختر۱۰ تا ۱۴ ساله و همچنین ۴۵ هزار و ۵۲۲ دختر ۱۵ تا ۱۹ ساله ازدواج کرده‌اند.

پاین در حالی است که میزان ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بازه زمانی مشابه سال پیش از آن، هفت هزار و ۳۷۶ مورد و ازدواج دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله ۳۶ هزار و ۲۶۵ مورد بوده است؛ به این معنی که هر دو مورد افزایش داشته‌اند و ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ در مقایسه با آمار مشابه خود در بهار سال ۱۳۹۹، حدود ۳۲ درصد افزایش نشان می‌دهد.

آمار ثبت شده درباره ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ سال در ۱۲ ماه سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز به ترتیب عبارت است از ۳۳ هزار و ۳۶۰ و ۳۰ هزار و ۵۱۶ مورد و آمار ازدواج دختران ۱۵ تا ۱۹ سال در ۱۲ ماه سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب عبارت است از ۱۶۹ هزار و ۱۲۵ و ۱۵۰هزار و ۸۵۷ مورد ازدواج.

کودکانی که برچسب مطلقه می‌خورند

اما بسیاری از ازدواج‌های در سنین کودکی دوام پیدا نمی‌کنند و بسیاری از دختران که هنوز طعم همسری را نچشیده‌اند، مهر طلاق در شناسنامه‌‌ آنان ثبت می‌شود.

بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، در بهار ۱۴۰۰، تعداد ۱۷۲ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال و  سه هزار و ۴۴ دختر ۱۵ تا ۱۹ سال از همسرانشان جدا شده‌اند. این میزان در بهار ۱۳۹۹ کمتر بوده و ۱۳۷ طلاق در دختران ۱۰ تا ۱۴ سال و دو هزار و ۷۴۹ طلاق در دختر ۱۵ تا ۱۹ سال را شامل می‌شود. در بهار ۱۳۹۸ نیز میزان طلاق در دختران ۱۰ تا ۱۴ در یک سال، ۱۹۵ مورد و در دختران ۱۵ تا ۱۹ سال سه هزار و ۳۳۵ مورد بوده است.

آمار ثبت شده درباره طلاق دختران ۱۰ تا ۱۴ سال در ۱۲ ماه سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز به ترتیب عبارت است از یک هزار و ۴۷ و ۹۵۷ مورد و آمار طلاق دختران ۱۵ تا ۱۹ سال در ۱۲ ماه سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب ۱۶هزار و ۷۷۱ و ۱۵ هزار و ۸۲۹ مورد بوده است.

ازدواج و طلاق پسران زیر ۱۸ سال

اگرچه نهادهای بین‌المللی ازدواج کودکان را یکی از اشکال ازدواج اجباری به‌شمار می‌رود و آن را مصداق نقض حقوق بشر و نمونه‌ای از خشونت جنسی می‌دانند، این معضل هنوز ابعادی گسترده‌ دارد و نه تنها ازدواج دختران در سنین کودکی را شامل می‌شود بلکه ازدواج پسران در کودکی را هم در بر می‌گیرد.

ازدواج در سنین کودکی برای دختران و پسران در ایران نه تنها موضوعی فرهنگی است، بلکه پشتوانه‌ای فقهی و قانونی دارد. بر اساس ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت ‌مصلحت با تشخیص دادگاه صالح»؛ این در حالی است که بر اساس مفاد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کسی که سن او کمتر از ۱۸ سال باشد، کودک نامیده می‌شود.

گزارش‌های مرکز آمار ایران درباره ازدواج پسران ۱۵ تا ۱۹ سال نشان می‌دهد اگرچه تعداد ازدواج پسران در این گروه سنی به‌مراتب کمتر از ازدواج دختران در سنین کودکی است، در سال‌های‌ اخیر افزایش داشته و از چهار هزار و ۹۰۰ مورد در بهار ۱۳۹۹ به شش هزار و ۵۷۳ مورد در بهار ۱۴۰۰ رسیده است.

اما طلاق پسران زیر ۱۹ سال در بازه‌های زمانی مشابه سه سال اخیر روند کاهشی را نشان می‌دهد. در حالی که در بهار ۱۳۹۹، تعداد ۱۵۲ مورد طلاق پسران ۱۵ تا ۱۹ سال ثبت شده، این عدد در سال ۱۴۰۰ با کمی کاهش به عدد ۱۴۷ رسیده است.

آمار ثبت شده درباره طلاق پسران ۱۵ تا ۱۹ سال در ۱۲ ماه سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز به ترتیب عبارت از ۹۴۴ و ۸۷۴ مورد است. با توجه به این اعداد، اگرچه میزان طلاق پسران زیر ۱۸ سال در بهار ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته، میزان طلاق برای دختران افزایشی بوده و در مجموع، دختران ایرانی نسبت به پسران، ازدواج و طلاق‌های بیشتری در سن کودکی داشته‌اند.