هرچند اولویت اصلی سیاست خارجی رژیم جمهوری اسلامی ایران، گسترش نفود در خاورمیانه است، اما این کشور در عین حال سعی دارد نفوذش را در قاره آفریقا نیز گسترش دهد.

رژیم ایران با استفاده از شعارهای حمایت از مستضعفان جهان، در تلاش برای ایجاد روابط با کشورهایی است که یا مانند کشورهای آمریکای لاتین سیاست‌ها و اندیشه‌های ضدغربی دارند، یا همچون برخی از کشورهای آفریقایی همیشه کوله‌بار فقر و تنگدستی را بر دوش می‌کشند.

سیاست گرایش به سمت آفریقا در واقع در دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد که توجه به آفریقا را به عنوان راهبرد تقویت روابط جنوب با جنوب توصیف می‌کرد آغاز شد، اما آن راهبرد در زمان حسن روحانی که تلاش او بر تقویت روابط با غرب متمرکز بود، اندکی در حاشیه قرار گرفت. با روی ‌کار آمدن ابراهیم رئیسی که سیاست گرایش به سمت شرق را دنبال می‌کند، ایران بار دیگر در صدد احیای راهبرد احمدی‌نژاد در آفریقا و بازگشت به گسترش روابط با کشورهای آفریقایی برآمده است.

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، در دیدار با سفیر جدید کشور توگو در تهران ضمن تاکید بر احیای راهبرد ایران در قبال آفریقا، گفت غربی‌ها در طول تاریخ عمدتاً به‌دنبال استعمار و استثمار کشورهای قاره آفریقا بوده‌اند و امروز نیز به اشکال مختلف امیال و منافع خود را در این قاره دنبال می‌کنند.

او افزود که ایران از استقلال، توسعه و شکوفایی کشورهای آفریقایی حمایت می‌کند و تلاش برای برقراری و تقویت روابط با کشورهای آفریقا را در فهرست اولویت‌های سیاست خارجی خود قرار داده است. او همچنین خاطرنشان کرد که تهران خواهان توسعه همه‌جانبه روابط با کشورهای آفریقایی، از جمله توگو، در راستای منافع مشترک ملت‌ها است.

رژیم جمهوری اسلامی ایران می‌کوشد با استفاده از اندیشه‌ها و شعارهای انقلابی حمایت از مستضعفان و ملت‌های ستم‌دیده و مقابله با استعمارگران، روابط خود را با کشورهای آفریقایی گسترش دهد تا توانایی خود در راستای توسعه آنچه «محور مقاومت» می‌نامد، به نمایش گذارد. تهران می‌کوشد روابط تجاری، نظامی، و دریایی خود را با برخی از کشورهای آفریقایی توسعه دهد و هدف اصلی آن از گسترش نفوذ در آفریقا، تلاش برای رقابت با حضور و منافع کشورهای منطقه، به ویژه عربستان سعودی، ترکیه، و اسرائیل در این قاره است.

هدف از این سیاست که محور اصلی راهبرد «جنوب – جنوب» احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری پیشین ایران، به شمار می‌رفت، تقویت روابط ایران در عرصه‌های مختلف تجاری و فرهنگی با کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی است. پس از پایان نظام آپارتاید در آفریقای جنوبی، ایران از نخستین کشورهایی بود که روابط خود را با آفریقای جنوبی را از سرگرفت و دو کشور از آن زمان تا کنون در بخش‌های مختلف، به ویژه در زمینه تجارت، روابط مستحکمی دارند. به‌رغم دشواری‌های اقتصادی و آشفتگی‌های داخلی، تهران همواره در تلاش برای تقویت روابط خارجی خود بوده است و این امر را عامل اساسی در راستای گسترش نفوذ خود می‌داند.

جمهوری اسلامی ایران با استفاده از برقراری روابط دیپلماتیک، امنیتی، مبادلات تجاری، حمل‌ونقل دریایی، و برنامه‌های فرهنگی، توانسته است به نفوذی جزئی در قاره آفریقا دست یابد. هرچند سیاست رژیم ایران در قبال آفریقا در ابتدا بر اساس منافع داخلی و بلندپروازی‌ به منظور صدور دیدگاه‌های انقلابی ایران به جهان استوار بود، اما اعمال تحریم‌ها باعث شد که تهران برای کاهش بحران اقتصادی و مقابله با انزوا، روابط خود را با سازمان‌های دولتی و غیردولتی در آفریقا توسعه دهد. به همین دلیل، رژیم جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های خود را با هدف گسترش نفوذ در جوامعی با اکثریت مسلمان، به ویژه در کشورهای ساحل شمالی آفریقا و کشورهای واقع در ساحل دریای سرخ، باب‌المندب و شاخ آفریقا، آغاز کرد و اکنون می‌کوشد تا نفوذ خود را در این قاره در مقابل حضور آمریکا و اسرائیل تثبیت کند. ایران با برقراری روابط نظامی با کشورهای غرب آفریقا، سهم کوچکی در استقرار زیردریایی‌‌ها برای گشت‌زنی در دریای سرخ گرفت.

رژیم ایران از طریق فعالیت‌هایی متعددی همچون فروش تسلیحات، آموزش جنگجویان برای جنگ در خاورمیانه، و تامین‌مالی گروه‌های شیعه، در تلاش برای افزایش نفوذ خود در برخی از کشورهای آفریقایی است. در گزارشی که در سال ۲۰۱۸ از سوی موسسه مطالعات واشنگتن برای خاورمیانه منتشر شد، آمده است که ایران به حزب‌الله دستور داده است تا میزان آموزش شهروندان نیجریه را افزایش دهد تا از آن کشور به عنوان پایگاه عملیاتی برای هدف قراردادن اسرائیل و کشورهای غربی و به چالش کشیدن برنامه‌های توسعه آن‌ها در منطقه استفاده کند.

در زمینه روابط فرهنگی در قاره آفریقا، ایران اقدام به تاسیس مراکز نشر اندیشه‌های شیعه کرده است و به تدریس اصول مذهب شیعه در برخی از دانشگاه‌های کشورهای آفریقایی دست یازیده است. به عنوان مثال، در دانشگاه بین‌المللی المصطفی، شاخه کشور سنگال، مذهب شیعه، علوم اسلامی، تاریخ و فرهنگ ایران و زبان فارسی تدریس می‌شود و دانشجویان این دانشگاه علاوه بر غذای مجانی، کمک‌های مالی نیز دریافت می‌کنند. در نیجریه، سازمان اسلامی که وابستگی‌‌ به ایران و تأثیرپذیری خود را از اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی ایران به صراحت بیان می‌کند، از طریق روزنامه «المیزان» که به زبان «هوسایی» منتشر می‌شود، به انتشار عقاید شیعه می‌پردازد و مجموعه‌ بزرگی از مدارس، بیمارستان‌ها، و مراکز فرهنگی و اجتماعی را در شمال و جنوب نیجریه سرپرستی و حمایت می‌کند، و به جوانان نیجری بورسیه‌های تحصیلی برای تحصیل در مراکز آموزشی و دانشگاه‌های ایران اعطا می‌کند.

دوره ریاست ‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد نقطه‌عطفی در مسیر گسترش نفوذ ایران در قاره آفریقا بود، اما اکنون که اولویت‌های سیاست خارجی ایران دگرگون شده است، آفریقا بار دیگر به محور سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل خواهد شد. به عبارت دیگر، سیاست خارجی ایران در مواجهه با تحریم‌های فلج‌کننده و انزوای دیپلماتیک، توجه تهران را به آفریقا معطوف کرده است و به همین دلیل، تهران در این اواخر می‌کوشد تا نفوذ خود را فراتر از پهنه خاورمیانه گسترش دهد.