نجف اخلاقی، شهروند ۲۶ ساله افغان، ایستاده بر کرانه هلمند، با حسرت به چراغ‌های آن‌سوی مرز افغانستان می‌نگرد. او تمام داروندار خود را فروخته و توشه راه کرده است تا بتواند به ایران مهاجرت کند؛ اما این روزها رفتن به آن‌سوی مرز کار ساده‌ای نیست. نجف می‌گوید: «من راه دیگری ندارم. نمی‌توانم به عقب برگردم.»

قاچاق‌بران انسان به‌ بسیاری از مهاجران که منتظر علامت گشت‌های طالبان در منطقه‌اند، خبر می‌دهند و آنان به‌ سمت مسیرهای مشخصی که آنان را به داخل ایران می‌رساند، حرکت می‌کنند. هزاران افغان مانند نجف اخلاقی در تلاش‌اند به ایران‌ وارد شوند اما بیشتر این تلاش‌ها به ناکامی می‌انجامد. احتمال اینکه جانشان را در این راه از دست بدهند، هم کم نیست.

نیویورک‌تایمز در گزارش تحقیقی که روز چهارشنبه منتشر شد، می‌نویسد که از زمان سقوط دولت افغانستان به دست طالبان، حدود یک میلیون افغان از مرزهای جنوب‌غربی افغانستان به ایران وارد شده‌اند. از زمانی که ایالات متحده نیروهای نظامی خود را از افغانستان خارج کرد و طالبان قدرت را به دست گرفت، این کشور در کام بحران اقتصادی فرو رفته و زندگی میلیون‌ها نفر در مرز فروپاشی قرار گرفته است. دیگر درآمدی در کار نیست، گرسنگی همه‌گیر شده و با اعمال تحریم‌های غرب علیه مقام‌های طالبان کمک‌های جهانی اضطراری نیز متوقف شده است.

به گفته کارشناسان امور مهاجرت، از اکتبر تا پایان ژانویه، بیش از یک میلیون افغان تنها در جنوب‌غربی افغانستان در یکی از دو مسیر اصلی مهاجرت به ایران قدم گذاشته‌اند. سازمان‌های امدادی تخمین می‌زنند که روزانه حدود چهار تا پنج هزار نفر به ایران می‌رسند. دیوید منسفیلد، محققی که مهاجرت افغان‌ها را دنبال می‌کند، می‌گوید: «با وجودی که این سفر در زمستان بسیار چالش‌برانگیز است، تعداد افرادی که از این مسیر افغانستان را ترک می‌کنند، افزایش یافته است.»

بر اساس تخمین‌های او، در مقایسه با زمان مشابه در سال ۲۰۲۱، تعداد افغان‌هایی که روزانه از افغانستان به پاکستان یا ایران می‌روند، چهار برابر شده است. این مهاجرت افغان‌ها به‌سوی ایران، زنگ خطر را در سراسر منطقه و اروپا به صدا درآورده است؛ جایی که سیاستمداران از تکرار بحران مهاجران در سال ۲۰۱۵ بیم دارند. بسیاری از این نگران‌اند که در بهار ۲۰۲۲ و با گرم شدن هوا و آسان‌تر شدن پیمودن مسیرهای پوشیده از برف، سیل افغان‌ها به مرزهای اتحادیه اروپا سرازیر شود.

اتحادیه اروپا در تلاش این است که مهاجرت گسترده افغان‌ها به‌ ایران را مهار کند؛ زیرا بخشی زیادی از آن‌ها در ایران نمی‌مانند و به سمت اروپا حرکت می‌کنند. به همین دلیل، اتحادیه اروپا بیش از یک میلیارد یورو برای ایجاد تسهیلات در افغانستان و کمک به کشورهای همسایه افغانستان برای مدیریت مهاجران هزینه کرده است.

 یوناس گهراستور، نخست‌وزیر نروژ، در ماه ژانویه، در بیانیه‌ خود در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد افغانستان گفت: «ما به توافق‌ها و تعهدهای جدید نیاز داریم تا بتوانیم به یک جمعیت بسیار آسیب‌پذیر کمک کنیم. ما باید هر کاری که می‌توانیم انجام دهیم تا از یک بحران مهاجرتی دیگر و منبع دیگری از بی‌ثباتی در منطقه و فراتر از آن جلوگیری کنیم.»

در ماه‌های اخیر، طالبان از کشورهای جهان خواسته است تا برای جلوگیری از فروپاشی اجتماعی و اقتصادی در افغانستان، کمک‌های خود را به این کشور بفرستند. آنان از آمریکا نیز خواسته‌اند ذخایر ارزی آن کشور را آزاد کند تا جلو گسترش فقر و فروپاشی اجتماعی در افغانستان گرفته شود؛ وگرنه تعداد زیادی مانند نجف اخلاقی با وجود آگاهی از خطرات عبور از مرزهای بسته، افغانستان را ترک خواهند کرد.

نجف اخلاقی با وجود نگرانی از تیراندازی مرزبانان ایرانی، به‌ سمت خاکریزی که مرز میان دو کشور را تشکیل می‌دهد، حرکت کرده است. او در زمان حکومت دولت سابق، یک افسر نظامی بود و می‌گوید که از ترس طالبان پنهان شده بود اما پس‌انداز خانواده بالاخره ته کشید و او از شهری به شهر دیگر برای یافتن کار سرگردان شد، اما کاری پیدا نکرد. ناگزیر با قاچاق‌بران انسان در شهر زرنج در جنوب‌غربی افغانستان وارد مذاکره شد تا او را به ایران انتقال دهند. به گفته نجف اخلاقی، او تا به حال ۱۹ بار از مرز رد شده، اما هر بار دستگیر و دوباره به افغانستان بازگردانده شده است. او می‌گوید: «من از مرزبانان ایرانی می‌ترسم. آنان به‌ ما تیراندازی می‌کنند. اما من چاره‌ای دیگر ندارم؛ باید از مرز رد شوم.»

در چند ماه گذشته، استان نیمروز به مرکز انتقال مهاجران غیرقانونی به‌ ایران تبدیل شده است. خودروها مملو از چهره‌هایی خسته‌اند که به‌سوی بیابان‌های دو سوی مرز حرکت می‌کنند تا بلکه بتوانند از گوشه‌ای به خاک ایران وارد شوند. برخی هم از نیمروز به پاکستان می‌روند و از آن طریق به ایران وارد می‌شوند.

طالبان به این روند قاچاق انسان‌ها کاری ندارند؛ آنان از این جریان هم سود خود را می‌برند. طالبان برای هر خودرو که از ترمینال نیمروز خارج می‌شود، یک هزار افغانی معادل ۱۰ دلار در نظر گرفته‌ است. مرزبانان ایران نیز علی‌رغم تدابیر شدید برای جلوگیری از ورود افغان‌ها به ایران، از این روند سود کافی به جیب می‌زنند. یکی از قاچاق‌بران انسان به شرط پنهان ماندن نامش به نیویورک‌تایمز گفت که آنان با یک پاسگاه مرزبانی به توافق می‌رسند که در مدت چند ساعت تعدادی از مهاجران را به خاک ایران وارد کنند. این معامله میلیون‌ها تومان برای افسر مرزبان سود دارد.

با این حال ورود به خاک ایران تنها بخشی از مشکلات است. مهاجرانی که مقصدشان خود ایران است، باید برای رسیدن به محل زندگی یا کار از چند سد دیگر هم بگذرند. مرگ تعداد زیادی از مهاجران افغان در جاده‌های ایران که بیشتر به دلیل تعداد بالای مسافر در یک خودرو کوچک سواری رخ می‌دهد، یکی از این چالش‌ها است.

جمهوری اسلامی به‌تازگی روند اخراج مهاجران افغان را سرعت داده است. سازمان ملل متحد اعلام کرده است که در پنج ماه آخر سال ۲۰۲۱، بیش از ۵۰۰ هزار مهاجر افغان از ایران اخراج شده‌اند. در حال حاضر روزانه دو تا سه هزار افغان از ایران اخراج می‌شوند اما این اخراج‌های گروهی هم مانع ورود افغان‌ها به خاک ایران نمی‌شود. به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند برای ساختن آینده بهتر خود را به  اروپا برسانند.