شاید کمتر کسی بداند که سازمان ملل متحد، نظیر واتیکان، یک کشور مستقل به‌شمار می‌رود و دارای قوانین و مقررات مستقل خود، جدا از قوانین و مقررات کشور میزبان، یعنی آمریکا است. با نزدیک شدن گشایش رسمی هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۹ و حضور روسای جمهوری، پادشاهان، سران کشورها و نمایندگان و هیات‌های ۱۹۳ کشور عضو این سازمان، تعهدات دولت میزبان (آمریکا) در مورد صدور یا عدم صدور روادید برای نمایندگان کشورها جهت شرکت در آن جلسات، زیر سوال می‌رود. با آن‌که مَقر سازمان ملل در نیویورک تعیین شده است، در این زمینه که آن نهاد دارای قوانین و مسئولان مستقل خود است، تردید و اختلافی بین دولت آمریکا و سازمان ملل وجود ندارد. اما در مواردی که آمریکا از صدور روادید برای نمایندگان مختلف دولت‌های عضو سازمان ملل خودداری می‌کند، اختلاف نظر پدید می‌اید.
تعهدات دولت آمریکا در مقابل سازمان ملل درهنگام امضاء معاهده مَقر سازمان ملل مورخ ۲۶ ژوئن ۱۹۴۷ در شهر لیک ساکسز ایالت نیویورک به‌وضوح مشخص شده است. ماده ۴ معاهده مَقر در بند ۱۱ و تبصرهای ۱ الی ۵، آمریکا را متعهد به تسهیل رفت و آمد بدون مشکلات حقوقی نمایندگان کشورهای عضو می‌کند: «مقامات فدرالی، ایالتی و محلی ایالات متحده آمریکا نباید هیچ گونه موانعی برای رفت و آمد اشخاصی که دولت‌های عضو برای ماموریت‌های خود اعزام می‌کنند، به‌عمل آورد». دولت آمریکا موظف به پذیرا بودن نمایندگی‌های دولت‌ها در سازمان ملل است و طبق آن، باید برای آنها مصونیت قایل شود. بنابراین، آمریکا در چهارچوب معاهده مَقر موظف است تا شرایطی را مهیا کند تا نمایندگان یا کارشناسانی که کشورهای عضو معرفی می‌کنند، بتوانند در نشست‌های سازمان ملل حضور یابند. ماده ۱۳ این معاهده تصریح می‌کند: «صدور روادید برای حضور هیات‌های نمایندگی دولت‌های عضو، دیپلمات‌های آنها و افراد وابسته، الزامی است و در این خصوص حداکثر سرعت باید لحاظ شود».
به‌طور کلی عدم صدور ویزا توسط آمریکا برای حضور در نشست‌های سازمان ملل، با حق ذاتی کشورهای مستقل در تعیین و ارسال نمایندگان خود در سازمان ملل مغایر است و نقض آشکار حقوق بین‌الملل و در تعارض با تعهدات کشور میزبان در برابر سازمان ملل متحد به‌شمار می‌رود. ممانعت از صدور یا تلاش برای عدم صدور ویزا برای نمایندگان کشورهای عضو سازمان ملل، تنها معطوف به جمهوری اسلامی ایران نیست. برای مثال، در دهه ۸۰ میلادی، آمریکا کوشید از صدور ویزا برای اشخاصی نظیر فیدل کاسترو (کوبا) هیوگو چاوز (ونزوئلا) یاسر عرفات (سازمان آزادیبخش فلسطین)، و چند تن دیگر خودداری کند، که در نهایت عمل به تعهد خود را پذیرفت، جز در سال ۱۹۸۸ که به علت عدم صدور ویزا برای یاسر عرفات، سازمان ملل مجبور شد نشست مجمع عمومی خود را به سوئیس انتقال دهد.
یاسرعرفات در انتظار نوبتش برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل
BOB STRONG / AFP
محمد خزاعی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل نیز در دسامبر ۲۰۱۳ موفق نشد برای شرکت در کنفرانسی در فیلادلفیا (شهری در حدود ۱۲۰ مایلی نیویورک) مجوز سفر از نیویورک به آن شهر را دریافت کند.
محمد خزاعی/ عکس از خبرگزاری مهر
در سال ۲۰۰۴، زمانی که دولت جمهوری اسلامی ایران حمید ابوطالبی را به عنوان سفیر دایم آن کشور در سازمان ملل معرفی کرد، دولت آمریکا از صدور ویزای دیپلماتیک به وی خود داری کرد، و اعلام کرد که او یکی از افراد گروگان‌گیر سفارت آمریکا در ابتدای انقلاب ایران بوده است. دولت آمریکا مدعی شد که به‌علت سابقه گروگانگیری و تروریستی او، حضور وی نه فقط در آمریکا، بلکه در سازمان ملل نیز می‌تواند منافع و امنیت آمریکا را به خطر اندازد.
حمید ابوطالبی/ عکس از ویکی‌پدیا
طبق ماده ۴ معاهده مَقر (سازمان ملل) در بندهای ۱۱ الی ۱۳ و به‌ویژه تبصره‌های (الف و ب) بند ۱۳، سازمان ملل نمایندگان خود را از قوانین مهاجرتی آمریکا متمایز کرده است و آمریکا را به‌عنوان کشور میزبان، به معافیت آنها از قوانین مهاجرتی آن کشور در طول دوران ماموریت رسمی‌شان، ملزم می‌سازد. علاوه بر معاهده مَقر، منشور سازمان ملل (مصوب سال ۱۹۴۵)، کنوانسیون مزایا و مصونیت‌های سازمان ملل متحد (مصوب سال ۱۹۴۶)، کنوانسیون وین راجع به نمایندگی دولت‌ٔها در روابطشان با سازمان‌های بین‌المللی (۱۹۷۵)، نیز ایالات متحده آمریکا راملزم می‌کنند که به نمایندگان اعضای این سازمان، اجازه ورود به خاک خود بدهد. در زمان حکومت معمر قذافی، رهبرسابق لیبی، وی که با فشار سازمان ملل موفق به دریافت ویزای ورود به آمریکا شده بود، در هنگام سخنرانی در پشت تریبون سازمان ملل، در حالی که محافظان زن خود را در کنار داشت، متن آماده شده سخنرانی خود را پاره کرد و خطاب به شرکت کنندگان در مجمع عمومی، پیشنهاد کرد که با تقبل هزینه تغییر مَقر سازمان، آن را به پایتخت لیبی انتقال دهد. تغییر مَقر سازمان ملل تنها با رای دو سوم اعضا یمجمع عمومی ممکن است، اما از آنجایی که بخش مهمی از بودجه سازمان ملل از طریق دولت آمریکا تامین می‌شود، تا کنون چنین پیشنهادی به‌طور جدی مطرح نشده است.
دولت آمریکا با وضع قوانین امنیتی خود و جدا از تعهدات معاهده مَقر، ورود برخی از افراد را به کشور خود را منع کرده است و با توجیهات امنیتی، از صدور ویزا برای آنان خودداری می‌کند. از نظر قوانین بین‌المللی، اجرای قوانین داخلی با تعهدات معاده مَقر تعارض دارد، و بر آن مبنا، معاهده مکانیزمی را برای حل چنان مسایلی پیش‌بینی کرده است. در چنین مواردی، دبیرکل سازمان ملل با میانجیگری می‌کوشد تا مسایل احتمالی را حل کند. دولت آمریکا از صدور ویزا برای هیئت ۱۲۴ نفری ایران برای سفر امسال مخالفت کرده است، اما برای افراد کلیدی دولت ایران برای حضور در اجلاس سازمان ملل، ویزا صادر کرده است. گاهی اوقات کشور میزبان ضمن قبول صدور ویزا، حضور نماینده یا نمایندگان کشوری را فقط محدود به منطقه خاصی می‌کند تا بتواند تردد و فعالیت‌های آنان را کنترل کند. در آخرین سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به نیویورک، اجازه رفت‌وآمد و فعالیت وی فقط به سه محل در یک محدوده ۵ مایلی محدود شد؛ در حالی که نمایندگان رسمی دولت ایران در آمریکا می‌توانند تا ۲۵ مایلی محل خدمت خود سفر کنند.
