در ماه‌های گذشته، اصرار بدون نظارت و برنامه‌ریزی رهبر جمهوری اسلامی ایران بر حمایت از تولید ملی مصرف‌کنندگان ایرانی لوازم‌ خانگی را به همان مشکلاتی دچار کرد که مالکان خودروهای تولید داخل سال‌ها است با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ قیمت سرسام‌آور، کیفیت پایین، هزینه تعمیر و نگهداری و بالا مشکلات امروز لوازم‌ خانگی ملی است که گریبان مردم را گرفته است؛ بدون آنکه مسئولان ارشد دولتی پاسخگوی آن باشند؛ اما آنچه بیش از همه خشم مصرف‌کنندگان را برانگیخته، کیفیت نازل کالاها است.

وقتی تجربه کسانی را که لوازم‌ خانگی ایرانی خریده‌اند، مرور می‌کنیم، با مسائلی روبه‌رو می‌شویم که دلایل خشم مصرف‌کنندگان را مشخص می‌کند. برخی می‌گویند که تولیدکنندگان لوازم‌ خانگی ایرانی با کنار گذاشتن مفهوم رقابت در بازار، همان راهی را پیش گرفته‌اند که خودروسازان رفته‌اند؛ یعنی افزایش قیمت در کنار افت کیفیت محصولات و نبود خدمات پس از فروش مناسب. به طور مثال، برای خرید یخچال تولید برخی نشان‌های تجاری داخلی، ضمن دریافت مبلغ کامل کالا، آن را در دوره زمانی گاه بیش از یک ماه تحویل می‌دهند. این موضوع نشان می‌دهد که تولیدکنندگان در بازار غیررقابتی حتی حاضر نیستند حداقل ریسک تولید و عرضه پیش از تقاضا را بپذیرند و دستشان کاملا در جیب مردم است.

یکی از مشتریان کالای خانگی ایرانی می‌گوید: «برای خرید یخچال رفتم. از نشان‌های ایرانی یکی را انتخاب و همه پولش را هم تسویه کردم. اکنون می‌گویند یخچال شما در یک فاصله زمانی سه‌ماهه تحویلتان می‌شود. در مدت این مدت من بدون یخچال چگونه زندگی کنم؛ وقتی فرزند خردسال و شیرخوار هم دارم؟ این انصاف است؟ حداقل پول نمی‌گرفتند تا فکر دیگری می‌کردم. اکنون پول را هم برنمی‌گردانند!»

مشتری دیگری گفت: «بعد از دو ماه، یخچالی که تحویل گرفتیم مشکل نوسان دمای فریزر داشت. وقتی با بخش پشتیبانی تماس گرفتم، با وجود گارانتی، می‌گویند باید صبر کنم تا قطعه موردنیاز به دستشان برسد.»

ماجرا وقتی عجیب می‌شود که بدانیم برخی تعمیرکاران غیر شرکتی در تهران معتقدند تعمیر لوازم‌خانگی قدیمی به دلیل داشتن موتورهای بهتر بر خرید نمونه جدید ترجیح دارد، چرا که افت کیفیت قطعات در تولیدات سال‌های اخیر از عمر و کیفیت دستگاه‌ها کاسته است. موردی که در تماس با تعمیرگاه‌های منتسب به شرکت‌های تولیدکننده به کل تکذیب می‌شود. یکی از تعمیرگاه‌های وابسته به شرکت ارج می‌گوید: «افت کیفیت در محصولات جدید شایعه است. محصولات ما از نظر کیفیت با محصولات قدیمی فرقی ندارند.»

با این حال، تعمیرکاری در مرکز تهران می‌گوید: «موتور لباسشویی‌های قدیمی ارج آلمانی بود که امروز اصلا در داخل موجود نیست؛ برای همین هم عمر لباسشویی‌های قدیمی از تولیدات جدید همین کارخانه به‌مراتب بیشتر است.»

خرید کالای خانگی خارجی هم در صورت پیدا شدن در بازار، مشکلات خود را دارد؛ چون در صورت نیاز به تعمیر، بسیاری از قطعات آن موجود نیست. موردی که وقتی برای تعمیر مایکروفر سامسونگ با تعمیرکاران تماس گرفتیم، با آن مواجه شدیم. یکی از تعمیرکاران مایکروفر می‌گوید: «اگر دستگاهتان کار می‌کند بهتر است با آن کنار بیایید؛ چون برخی بُردها و قطعات آن در حال حاضر موجود نیست که بتوانید آن را تعویض کنید.»

به گفته نایب‌رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی تهران، نبود کالای خانگی باکیفیت و گرانی سرسام‌آور به افزایش ۱۵ درصدی تقاضا برای تعمیر منجر شده است. محمدحسین اسلامیان می‌گوید: «قدرت خرید مردم نسبت به سال‌های قبل بسیار کم شده است و مردم به‌ویژه از سال گذشته، ترجیح می‌دهند اگر کالایی به مشکل دچار شد، به‌جای تعویض، آن را تعمیر کنند.»

اگرچه این موضوع به رونق کار تعمیرکاران لوازم‌خانگی کمک شایانی کرده، نبود قطعات نشان‌های تجاری وارداتی برای این فعالان به معضلی بدل شده است. البته بسیاری از مردم به دلیل همین نبودن قطعات و گران شدن مبالغ تعمیر حتی توان تعمیر وسایل را هم از دست‌ داده‌اند؛ به طور مثال، فقط قیمت بُرد استارت مایکروفر سامسونگ در ایران -در صورت پیدا شدن- نزدیک به یک میلیون تومان است که به گفته برخی تعمیرکاران، بازهم به اصل و نو بودن آن اطمینانی نیست.

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌ خانگی، گفت: «با افزایش قیمت لوازم‌ خانگی، بازار تعمیر یخچال، تلویزیون و ماشین ظرفشویی به‌شدت رونق گرفته است. این پدیده ابعاد منفی زیادی دارد؛ برای مثال، لوازم‌خانگی قدیمی، تعمیری و کم‌بازده، به‌شدت هزینه تعمیر نگهداری و مصرف برق را بالا برده است.»

یکی دیگر از شهروندان با اشاره به نبود قطعات می‌گوید: «نزدیک دو ماه است لباسشویی‌ام در تعمیرگاه است اما هنوز قطعه موردنیاز آن پیدا نشده است. از طرفی قیمت نمونه‌های ایرانی به حدی بالا است که از توان خرید من خارج است. تعمیرکار هم می‌گوید هرچقدر برای تعمیر لباسشویی‌ام خرج کنم، بهتر از خرید نمونه‌های ایرانی در بازار است.»

یکی دیگر از خریداران یخچال ایرانی نیز می‌نویسد: «وقتی برای صدای زیاد یخچالی که تازه خریده‌ام با نمایندگی تماس گرفتم، گفتند باید در نوبت بمانید؛ چون قطعه برای تعمیر نداریم.»

در این میان، رونق خریدوفروش قطعات بی‌کیفیت و تقلبی مشکل بزرگ دیگری است که مصرف‌کنندگان با آن مواجه‌اند. علی جمالی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و تعمیرکاران صنایع برودتی، تهویه مطبوع، لباسشویی و قطعات یدکی تهران، می‌گوید: «یخچال و فریزری که از دو دهه قبل در ایران تولید می‌شد نیز در قطعاتی نظیر کمپرسور، گاز، ترموستات، فوم و حتی ورق به قطعات وارداتی وابسته است؛ اما به دلیل افزایش نرخ ارز و محدودیت در واردات، اغلب شرکت‌ها در چرخه تولید، برخی قطعات بی‌کیفیت را مونتاژ و در قالب محصول نهایی عرضه می‌کنند که این موضوع سهم قطعات تقلبی بازار را به بیش از نصف رسانده است.»

مسئله دیگر آگهی‌های تعمیر لوازم‌ خانگی در منزل ا‌ست که در کیفیت و سلامت خدمات ارائه شده آن‌ها هیچ تضمینی نیست. افزایش درخواست تعمیر به‌جای خرید وسیله نو به حدی گسترش‌ یافته که متقلبان را به سمت بازار تعمیر لوازم‌ خانگی سوق داده است. افرادی که حتی از ارائه فاکتور رسمی خودداری می‌کنند و مسئولیت رفع نشدن عیب یا خرابی بیشتر وسایل را گردن نمی‌گیرند. یکی از مشتریان با ذکر تجربه خود می‌گوید: «تعمیرکاری که قیمتی بسیار کمتر پیشنهاد داده بود، قطعاتی از دستگاه را تعویض کرد و وقتی با خرابی مجدد آن، ناچار شدم به نمایندگی مراجعه کنم، متوجه شدم قطعه سالم خارجی در دستگاه با قطعه‌ای تقلبی جایگزین شده است.»

آنچه امروز بر سر بازار لوازم‌خانگی آمده، نتیجه بی‌تدبیری مدیرانی است که در پی نامه علی خامنه‌ای به ابراهیم رئیسی از آن سر بام افتادند و بدون توجه به مشکلات تولیدات داخلی، مانع از واردات کالای خارجی شده‌‌اند و با حذف رقابت، به اعتماد مردم به کالاهای تولید داخل خدشه‌ای جبران‌ناپذیر وارد کرده‌اند. با حذف واردات کالاهای خانگی خارجی و حذف زمینه‌های رقابت، قیمت لوازم‌خانگی ایرانی چندبرابر شد، کیفیت آن‌ها افت محسوس پیدا کرد و توان تامین عرضه به نسبت تقاضا هم در بخش کالا و خدمات و قطعات هم از بین رفت.

کیفیت بسیاری از کالاهای تولید داخل طی چند سالی که مدام در «شعار سال» از آن‌ها حمایت شد، روندی نزولی و از نظر قیمت روندی صعودی داشت. هرکجا تولیدکنندگان کالای ایرانی با حذف رقابت در بازار خواستند ذائقه مردم را تغییر دهند، با ورود رانت، فساد و اُفت کیفیت نه‌تنها کارشان در داخل بی‌اعتبار شد که به مصرف‌کنندگان هم هزینه‌هایی چند برابری تحمیل کرد.