در دو دهه اخیر، اکران نوروزی از بهترین و پررونق‌ترین زمان‌های نمایش فیلم در ایران بوده و بسیاری از آثار سینمایی پرفروش این سال‌ها، در همین مقطع روی پرده رفته است. اما امسال، تحت تاثیر دو سال تعطیلی سینماها بر اثر شیوع کرونا، و البته سخت‌گیری مدیران جدید سینمایی در صدور مجوز نمایش، اکران‌های نوروزی وضعیت مبهمی پیدا کرده است.

هر سال در پایان جشنواره فجر، بحث اکران نوروزی داغ می‌شود و پرامیدترین فیلم‌های تولید شده برای آغاز نمایش عمومی در سال جدید دورخیز می‌کنند. در حالی که با توجه به تعداد سالن‌های سینما در ایران، ظرفیت نمایش هم‌زمان بیش از شش یا هفت فیلم وجود ندارد، معمولا سه‌برابر این تعداد فیلم متقاضی اکران نوروزی هستند. امسال نیز، علی‌رغم شیوع سویه اومیکرون ویروس کووید ۱۹ و بالا رفتن آمار ابتلا و مرگ‌ومیر در ایران، سینماها همچنان باز هستند و ۲۱ فیلم متقاضی نمایش نوروزی شده‌اند.

هفته گذشته، مرتضی شایسته، سخنگوی شورای صنفی نمایش- که وظیفه بررسی اکران فیلم‌ها و نظارت بر عقد قرارداد آن‌ها با سینماداران را بر عهده دارد- هفت فیلم را گزینه‌های اصلی اکران نوروزی ۱۴۰۱ دانست: «روز صفر» به کارگردانی سعید ملکان، «موقعیت مهدی» به کارگردانی هادی حجازی‌فر، «لامینور» ساخته داریوش مهرجویی، «مرد بازنده» محمدحسین مهدویان، «علفزار» به کارگردانی کاظم دانشی، «قدغن» به کارگردانی مجید مافی، و «شادروان» به کارگردانی حسین نمازی.

داریوش مهرجویی در محاصره خودی‌ها

فیلم جدید داریوش مهرجویی که محصول سال ۹۸ است و در جشنواره فجر هم شرکت نکرد، در این ترکیب در کنار آثاری قرار گرفته است که محتوا یا سازندگانشان مورد پسند حکومت است. «موقعیت مهدی» بخشی از زندگی مهدی باکری، از فرماندهان جنگ ایران و عراق، را روایت می‌کند و همین چند هفته پیش جایزه بهترین فیلم را در جشنواره فجر گرفت. «روز صفر» که در جشنواره دو سال پیش به نمایش درآمد، داستان یک مامور وزارت اطلاعات است که در بازداشت عبدالمالک ریگی نقش دارد. «مرد بازنده» را محمدحسین مهدویان ساخته است که سابقه کارگردانی فیلم‌های «ماجرای نیمروز ۱ و ۲» درباره مجاهدین خلق را دارد. کاظم دانشی، کارگردان «علفزار»، سابقه ساخت فیلم در سوریه و حضور در جشنواره عمار را دارد. تهیه‌کننده «شادروان» عباس نادران است که پسر الیاس نادران، نماینده مجلس اصولگراست. «قدغن» را هم حسین فرحبخش تهیه کرده که بارها از وفاداری خود به حکومت سخن گفته است.

در چنین جمعی، «لامینور» داریوش مهرجویی که به گفته تهیه‌کننده‌اش بدون هیچ کمک یا سرمایه‌گذاری دولتی ساخته شده، نوعی «وصله ناجور» است. شاید به همین دلیل است که در روزهای اخیر زمزمه‌هایی برای اکران نشدن این فیلم مطرح شده است. این شایعات با مصاحبه یکی از مقام‌های سازمان سینمایی در روز دوشنبه ۹ اسفند قوت گرفت. بهانه عقب انداختن اکران «لامینور» چیزی نیست جز «منقضی» شدن پروانه نمایش.

محمدرضا فرجی، مدیرکل نمایش و پخش سازمان سینمایی، با اعلام این که پروانه نمایش فیلم مهرجویی با گذشت دو سال از صدور آن، منقضی شده است، گفت که باید برای دریافت مجوز نمایش جدید این فیلم زودتر اقدام می‌شد. او با اشاره به این که ماه رمضان از چهاردهم فروردین آغاز می‌شود و «در سال آینده نوبت‌های اکران بهتری هم داریم»، حذف «لامینور» از ترکیب نمایش‌های نوروزی ۱۴۰۱ را تایید تلویحی کرد.

مجموعه این تحولات یادآور ماجرایی است که در سال ۱۳۸۶ برای «سنتوری»، دیگر ساخته داریوش مهرجویی، رخ داد و در نهایت به توقیف آن ختم شد. اگر «لامینور» از اکران نوروزی حذف شود، بهترین موقعیت اکران در سال جدید دربست در اختیار آثار مورد پسند مدیران دولتی قرار می‌گیرد.

البته به نظر می‌رسد فیلم «علفزار» هم برای دریافت پروانه نمایش مشکل دارد. این فیلم در دوره اخیر جشنواره فجر چهار سیمرغ بلورین گرفت که یکی از آن‌ها جایزه بهترین فیلم‌نامه بود. نسخه‌ای از فیلم به شکل غیرقانونی هم‌زمان با برگزاری جشنواره پخش شد، و به همین دلیل، سازندگان قصد دارند آن را به سرعت اکران کنند. اما حتی فیلم تحسین شده جشنواره هم از سانسور و سخت‌گیری مدیران جدید وزارت ارشاد در امان نیست و شایعه حذف شدن آن از اکران نوروزی به گوش می‌رسد.

نبود کمدی خبرساز شد

در چهار دهه گذشته، ریزش مخاطب سینمای ایران امری تدریجی و البته قطعی بوده که در دهه ۱۳۹۰ به اوج رسیده است. در این دهه، فقط فیلم‌های کمدی تا حدی این روند را تعدیل می‌کردند. حتی امسال، فیلم پرسروصدایی مثل «قهرمان» اصغر فرهادی نتوانست باعث رونق گیشه شود و بیشترین سهم در جذب مخاطب را دو کمدی «دینامیت» و «گشت ارشاد ۳» داشتند. اوایل بهمن امسال، سینماداران تهدید کردند که اگر بعد از جشنواره فیلم کمدی جدید و پرفروشی اکران نشود، کرکره سالن‌ها را پایین می‌کشند، و به این ترتیب یادآوری کردند که در اکران سینمایی کم‌تنوع ایران، ژانر کمدی چه جایگاه ویژه‌ای به دست آورده است.

البته این تهدید عملی نشد و پنج فیلمی که بلافاصله بعد از جشنواره اکران شدند، شکست سختی خوردند و تعداد تماشاگران آن‌ها تا امروز حتی به صد هزار نفر هم نرسیده است. این وضع، یادآور این نکته شد که گیشه ضعیف شده سینما بر اثر سانسور و سخت‌گیری و دو سال شیوع کرونا، بدون فیلم کمدی عامه‌پسند می‌تواند در وضعیت رکود بماند. با این حال، در ترکیب هفت فیلم پیشنهاد شده شورای صنفی نمایش، هیچ کمدی پرامیدی برای فتح گیشه وجود نداشت، و این حتی باعث شد که مدیران سازمان سینمایی نیز نگران شوند. محمدرضا فرجی در همین مصاحبه اخیر خود از نبود «فیلم‌های شاد و کمدی» در ترکیب هفت فیلم نمایش نوروزی انتقاد کرد و گفت هر فیلمی مجوز نمایش گرفته باشد، می‌تواند گزینه اکران نوروزی باشد. به این ترتیب، شاید دولت به شکل آشکار در اکران ابتدای سال آینده دخالت کند و شورای صنفی نمایش که در یک دهه گذشته مرجعی غیردولتی و صنفی برای شکل دادن به نمایش‌های سینمایی بوده است، بیش از پیش ضعیف شود.

تاثیر موج ششم کرونا و ماه رمضان بر گیشه

در یک هفته گذشته، شیوع شدید اومیکرون در ایران شایعه دیگری را نیز رقم زد که بر اساس آن، سازندگان برخی فیلم‌های متقاضی اکران فیلم، از تصمیم خود پشیمان شده‌اند. آن‌ها تجربه اکران نوروز ۱۴۰۰ را دارند که موج پنجم کرونا در ایران باعث شد حتی نام‌هایی مانند مسعود کیمیایی و مجید مجیدی قربانی شوند. فیلم‌های «خون شد» و «خورشید» ساخته این دو کارگردان، در کنار فیلم از توقیف درآمده «لاله» و دو کمدی «تک‌خال» و «هفته‌ای یک بار آدم باش» یکی از بدترین اکران‌های نوروزی دو دهه اخیر را از لحاظ تعداد تماشاگر رقم زدند.

از سوی دیگر، اکران نوروزی هر سال به شکل سنتی بعد از تعطیلات دو هفته اول فروردین رونق می‌گیرد، که در سال ۱۴۰۱ با آغاز ماه رمضان هم‌زمان است، و رمق گیشه را خواهد گرفت. چند سال طرح اکران «از افطار تا سحر» در ایران اجرا شد تا نمایش‌های خالی از تماشاچی پیش از غروب را جبران کند. اما به‌جز یکی دو سال، این تصمیم تاثیر چندانی بر فروش فیلم‌ها نگذاشت و به همین دلیل صاحبان فیلم‌های صاحب بخت برای موفقیت در گیشه، از اکران آثار خود در این ماه ابا دارند. در چنین شرایطی، بعید نیست که سازندگان برخی فیلم‌ها از اکران نوروزی امسال انصراف دهند.

اما نکته دیگر آن است که تعدادی از فیلم‌های اعلام شده، تهیه کننده دولتی دارند، و میزان موفقیت آن‌ها در گیشه برای نهادهای تامین کننده بودجه اهمیتی ندارد. فیلم «موقعیت مهدی» که پروانه نمایش هم گرفته است و اکرانش قطعی به نظر می‌رسد، محصول سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی و نسخه سینمایی یک مجموعه تلویزیونی است. فیلم «روز صفر» که دو سال پیش تولید شده است، بدون سرمایه‌گذاری و کمک‌ نهادهای اطلاعاتی امکان تولید نداشت، و بعید است آن‌ها هم چشم به بازگشت سرمایه داشته باشند.

مجموعه این مسائل، معادله پیچیده‌ای را شکل داده است که حل شدن آن تا لحظه آخر بعید به نظر می‌رسد. قرار است فیلم‌های اکران نوروزی ۱۴۰۱ از ۱۸ اسفند ۱۴۰۰ به روی پرده روند و وقتی یکی از مدیران دستگاه ممیزی سازمان سینمایی می‌گوید همه ۲۱ فیلم متقاضی بخت اکران دارند و هنوز چیزی نهایی نشده است، یعنی ترکیب همه‌گیری کرونا، سانسور، و ملاحظات دیگر، هر ترکیبی را محتمل می‌کند؛ حتی اگر خلاف میل سینماداران و صنف‌های سینمایی دیگر باشد.