برقراری سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در شرایط جنگی اوکراین و پیش از آن هنگام وقوع آتشفشان در تونگا که کابل‌های زیر اقیانوس آرام قطع شدند، نشان داد که سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند در هنگام بحران‌ها، کمک بسیار موثری برای مردم باشند.

استارلینک در روند توسعه خود، تنها مناطق محدودی را برای سرویس‌دهی در شروع کار انتخاب کرده‌بود. هم‌اکنون این سرویس در مرحله بتا در ۲۹ کشور ارایه می‌شود. اما ماهواره‌های آن از فراز بخش زیادی از دنیا عبور می‌کند. فعلا کمتر از دو هزار ماهواره در مدار قرار دارند که در آینده این تعداد به ۱۲هزار ماهواره و در فاز بعدی توسعه، به ۶۰هزار ماهواره خواهد رسید.

اینکه استارلینک می‌تواند به سرعت خود را با شرایط محلی متفاوت تطبیق بدهد و برای اوکراین یا تونگا سرویس ارائه دهد، ممکن است نکته خوشحال‌کننده‌ای برای کاربران ایرانی باشد. زیرا این امید را به‌وجود می‌آورد که در صورت تحقیق مسائلی که پشت طرح صیانت و شبکه ملی اطلاعات است، شهروندان می‌توانند برای رسیدن به حق طبیعی خود برای دسترسی به اطلاعات آزاد، به اینترنت ماهواره‌ای امید داشته‌باشند.

اما تفاوت‌هایی بین وضعیت ایران و اوکراین است که باید در این روند آنها را درنظر رفت.

خدمات استارلینک در اوکراین

اینترنت ماهواره‌ای همانند تلوزیون‌های ماهواره‌ای، روی زمین احتیاج به یک دیش (بشقابک) و یک رسیور (دریافت‌کننده) دارد. اما فرق مهم آن با تلویزیون این است که تلویزیون یک وسیله ارتباطی یک طرفه است، اما اینترنت یک ارتباط دو طرفه است. برای مثال در «وب» وقتی کاربر درخواست دارد که وارد سایتی شود، آدرس آن را وارد می‌کند و سپس سیستم با اتصال به سرورهایی، اطلاعات درخواستی کاربر را نمایش می‌دهد. بنابراین ما در اینجا به دریافت‌کننده و ارسال‌کننده هم‌زمان احتیاج داریم که در اینجا «ترمینال» نام دارد.

استارلینک برای ارائه خدماتش،‌ در هر کشور با بخش رگولاتوری آن کشور وارد مذاکره شده و پس از طی مراحل قانونی، ترمینال‌های خود را در آن کشور می‌فروشد. کاربرانی که علاقه‌مند به استفاده از این خدمات هستند، ترمینال (شامل دیش و سایر دستگاه‌ها) را تهیه می‌کنند که با استفاده از GPS فقط برای سرویس‌دهی در آن منطقه جغرافیایی محدود شده و اگر دستگاه جابه‌جا شود، امکان ارائه اینترنت را ندارد.

در اوکراین هم در دو محموله، ترمینال‌های استارلینک، با هماهنگی دولت این کشور وارد شد. مشخص نیست که این دستگاه‌ها چگونه توزیع شده یا می‌شوند اما به احتمال زیاد توسط دولت و در نقاطی که زیرساخت‌ها از بین رفته‌اند، استفاده می‌شود.

استارلینک می‌تواند به ایران سرویس بدهد

چند مشکل بر سر راه ارائه سرویس استارلینک در ایران وجود دارد که یک به یک آنها را بررسی می‌کنیم.

مشکل اول این است که جمهوری اسلامی اینترنت ماهواره‌ای را تهدیدی برای «نقض حکمرانی» خود در ایران می‌داند. بنابراین مجوز فعالیت آن در ایران به طریقی که استارلینک برای سایر کشورها سرویس می‌دهد، به‌هیچ وجه فراهم نیست.

اما این به معنی این نیست که این امکان به کلی منتفی است. اگر مسیرهای قانونی در ایالات متحده منجر به درخواست از استارلینک برای ارایه اینترنت ماهواره‌ای در ایران شود، این موضوع امکان‌پذیر است.

مشکل دوم تهیه ترمینال استارلینک برای کاربران ایرانی است. ممکن است این تجهیزات به‌صورت قاچاق وارد ایران شود. اما با استفاده از GPS، موقعیت آنها برای سیستم استارلینک مشخص است و سرویسی به آنها ارائه نمی‌شود.

این موضوع هم مانند مشکل اول قابل حل است و تنها به تصمیم فنی استارلینک وابسته است که به درخواست‌های که از لوکیشن ایران فرستاده می‌شود، در هرصورت پاسخ دهد.

مشکل سوم ارایه خدمات استارلینک در ایران است. بدیهی است که استارلینک یک شرکت خصوصی است و از فعالیت‌هایش به‌دنبال کسب سود است. از طرفی برای کسب درآمد در ایران احتیاج به مجوز اوفک دارد و از طرف دیگر عملا راه‌های انتقال پول برای خرید خدمات این شرکت، در ایران بسته ‌است.

این موضوع نیز ممکن است چندان بزرگ نباشد. بخش زیادی از دارایی‌های مردم ایران که از طریق مسیرهای غیرقانونی در معاملات جهانی درگردش بوده، مانند ارسال بنزین برای ونزوئلا، هم‌اکنون در ایالات متحده مسدود است. راه‌اندازی کمپین و بردن این موضوع به دادگاه‌های فدرال در آمریکا یا راه‌اندازی پویش‌هایی برای کمک به مردم ایران برای رسیدن به حق بدیهی‌شان یعنی «دسترسی آزاد به اطلاعات» می‌تواند بنیه مالی برای چنین درخواستی از استارلینک را فراهم کند. همچنین راه‌های دیگری برای تامین مالی مانند کنترل پهنای باند و نمایش تبلیغات وجود دارد.

هرچند هم‌اکنون سرویس استارلینک در اوکراین از طریق ایستگاه‌های زمینی در لهستان پشتیبانی می‌شود اما این مشکلات فنی مانند ایستگاه‌های زمینی هم به مرور قابل حل هستند. زیرا با افزایش ماهواره‌ها، مساله ضعف سیگنال حل می‌شود.

مساله دیگر ارسال پارازیت از سوی حکومت است. شناسایی ترمینال، با استفاده از سیگنال آن، تقریبا ممکن نیست. زیرا فرستنده، اطلاعات را مستقیما در جهتی که ماهواره قرار دارد می‌فرستد و امواج را به جهت‌های دیگر ارسال نمی‌کند.

اما برخلاف تجربه ارسال پارازیت به سمت ماهواره‌های تلویزیونی، در اینجا این امکان نیز برای حکومت وجود ندارد. زیرا ماهواره‌های تلویزیونی، در مدار ۳۶هزار کیلومتری بالای سطح زمین، در مداری قرار دارند که به آن مدار زمین‌آهنگ (GEO) گفته می‌شود. ویژگی این مدار این است که هر جسمی که در آن قرار می‌گیرد، هر ۲۴ ساعت یک‌بار به‌دور زمین می‌چرخد. این یعنی ماهواره‌های تلویزیونی همواره در یک موقعیت ثابت نسبت به مکانی روی زمین قرار دارند. برای همین است که در هنگام وقوع توفان یا هر نوع جابه‌جایی کوچک در دیش ماهواره‌های تلویزیونی، تنظیم آن به هم خورده و باید مجددا تنظیم شود.

اما ماهواره‌های استارلینک در مدار پایین حدود ۳۵۰ تا ۶۰۰ کیلومتر از سطح زمین فاصله دارند و هر ۹۰ دقیقه یک‌بار به‌دور زمین می‌چرخند. جهت ارسال و دریافت سیگنال، در دیش‌های اینترنت ماهواره‌ای برخلاف دیش‌های تلوزیون ماهواره‌ای، هر چند دقیقه تغییر کرده و ماهواره‌ای که به آن متصل هستند عوض می‌شود.

البته همچنان این امکان برای جمهوری اسلامی وجود دارد که امواجی با شدت بالا را در سطح زمین ارسال کند تا پارازیت زمینی ایجاد کند. اما شدت این امواج باید به حدی زیاد باشد که از استانداردهای مجاز قرارگیری تحت اشعه امواج رادیویی بالاتر بوده و سرطان‌زا خواهد بود؛ نه فقط برای دارندگان اینترنت ماهواره‌ای بلکه برای همه جمعیتی که تحت تاثیر آن اشعه هستند.

مشکل دیگر محدودیت است. هر ماهواره به تعدادی نزدیک ۱۰هزار کاربر سرویس می‌دهد. البته این از مشخصات ماهواره‌های فعلی است و با توسعه فناوری این مقدار هم افزایش خواهد یافت. اما به این معنی نیست که مانند اینترنت موبایل، همه‌جا در دسترس است. بنابراین در صورت قطعی اینترنت در ایران، به شبکه‌های غیرمتمرکز از گوشی‌ها و روترهای شبکه نیاز است که با اتصال به هم و ارتباط با ترمینالی که به استارلینک وصل است، به شبکه جهانی وصل باشند.

نکته دیگر این است که با ورود اینترنت ماهواره‌ای به اوکراین، روسیه هم بیکار نخواهد نشست و فناوری‌های را توسعه خواهد داد که از طریق آسمان بتواند نقاطی که این ترمینال‌ها قرار دارند را شناسایی کند. روسیه سابقه چنین فعالیت‌هایی را در زمان کشف مکان جوهر دودایف، رئیس جمهوری چچن دارد. در سال ۱۹۹۶، روس‌ها مکان او را با سیگنال تلفن ماهواره‌ای پیدا کردند و با حمله هوایی او را از بین بردند.

و نکته دلگرم کننده نهایی اینکه تنها استارلینک نیست که اینترنت ماهواره‌ای ارائه می‌دهد. چندین پروژه مشابه دیگر در ایالات متحده و اروپا در دست بررسی است و حتی بعضی از آنها به فازهای اجرایی هم رسیده‌اند؛ از جمله پروژه آمازون و وان‌وب. هرکدام از این پروژه‌ها می‌توانند بخشی از راه‌حل مردم ایران برای حق بدیهی «دسترسی به اطلاعات آزاد» باشند.