تا حدود سه سال پیش ولودیمیر زلنسکی را فقط در اوکراین می‌شناختند؛ کمدینی که به عنوان بازیگر، نویسنده و تهیه‌کننده سینما و تلویزیون فعالیت می‌کرد. ولی حالا تقریبا همه دنیا او را می‌شناسد. به نماد مقاومت در برابر یکی از منفورترین سیاستمداران فعلی جهان تبدیل شده و رسانه‌های بین‌المللی او را تحسین می‌کنند و حتی با تام هنکس مقایسه می‌شود. اما تفاوت زلنسکی با هنرپیشه آمریکایی مشهور آن است که بازیگر سابق و رئیس جمهور فعلی اوکراین نقش بزرگ زندگی‌اش را نه در برداشت‌های قابل تکرار سینما و تلویزیون، بلکه به شکل زنده در دنیای واقعی بازی می‌کند.

دیدن همان قسمت اول سریال «خادم ملت» به شکل حیرت‌انگیزی شباهت شخصیت واسیلی پتروویچ گلوبرودکو -که زلنسکی نقشش را بازی می‌کند- با واقعیت روزهای اخیر را به نمایش می‌گذارد. واسیلی معلم تاریخ ساده‌ای است که در جامعه‌ای خموده و بی‌تفاوت، جور دیگری فکر می‌کند. او انسانی آرمانگراست که سیستم حاکم و مردم جدی‌اش نمی‌گیرند. اما اعتراضی ساده و مکالمه‌ای معمولی با یکی از همکارانش وقتی به شکل مخفیانه ضبط و در فضای مجازی پخش می‌شود، او را به قهرمان همان مردم تبدیل می‌کند.

پخش این سریال تلویزیونی کمدی سال ۲۰۱۵ آغاز شد و جالب این که زلنسکی چهار سال بعد با شیوه مشابهی، یعنی تکیه بر شبکه‌های اجتماعی و رای جوانان خسته از مناسبات سیاسی توانست رقیب قدرتمندش رئیس جمهور مستفر اوکراین را در انتخابات شکست دهد و به ششمین رئیس جمهور این کشور استقلال یافته از شوروی سابق تبدیل شود. اما این پایان ماجرا نبود.

نقش اول نمایش جنگ روایت‌ها

آنچه طی سه هفته گذشته در اوکراین رخ داده است، یعنی حمله یک کشور اروپایی به همسایه‌اش در قرن ۲۱ و هشدار درباره احتمال وقوع جنگ جهانی سوم بیشتر به فیلم‌ها و سریال‌های آخرالزمانی شباهت دارد. کمتر کسی فکر می‌کرد در این دوران تصاویر ویران شدن شهرهای اروپایی به برنامه روزانه شبکه‌های تلویزیونی تبدیل شود. اروپا طی دهه‌های اخیر خود را مصون از «جنگ» می‌دانست و به نظر می‌رسید این کلمه سه حرفی هراس‌انگیز برای اروپایی‌ها خاطره‌ای در کتاب‌های تاریخ یا تصاویر مخابره شده از خاورمیانه و آفریقا باشد.

آنچه وجه سینمایی ماجرا را تشدید کرده است، ظهور قهرمانی به نام ولودیمیر زلنسکی است. رئیس جمهوری جوان و کاریزماتیک که به جای فرار یا تسلیم، در پایتخت کشورش باقی مانده و فرمول ساده و ازلی-ابدی «بزرگ‌تر کوچک‌تر را می‌خورد» را به چالش کشیده است. او به عنوان بازیگر و نویسنده سابق به خوبی دوربین و قدرت تصویر را می‌شناسد و به همین دلیل یک تنه در جنگ روایت‌ها به نقش اول تبدیل شده است. در خیابان‌های کیف پرسه می‌زند و خبر از مقاومت می‌دهد. با وزیرانش مقابل دوربین موبایل سلفی می‌گیرد و اقتدار روسیه را به چالش می‌کشد و وقتی قرار است با خبرنگاران مصاحبه کند، به جای ایستادن پشت تریبون، صندلی می‌گذارد و نزدیک‌شان می‌نشیند و حس صمیمیت را به آنها و بینندگان کنفرانس خبری القا می‌کند.

طی سه هفته گذشته، گویی روح شخصیت واسیلی پتروویچ گلوبرودکو در زلنسکی ۴۴ ساله ظهور کرده و دیگر به سختی می‌توان مرز بین بازیگر و کاراکتر نمایشی، میان خالق و مخلوق نمایش را تشخیص داد. در دنیایی که سال‌ها است پست مدرنیسم را پشت سر گذاشته است، حالا سیاستمداری با پیشینه هنری ظهور کرده که تقریبا همه ویژگی‌های قهرمانان آثار سینمایی و نمایشی پست مدرن را دارد.

زلنسکی فارغ‌التحصیل رشته حقوق است، اما خیلی زود و از ۱۷ سالگی به عنوان کمدین آماتور کارش را آغاز کرد. او این روزها حاضرجوابی و رندی استندآپ کمدین‌های حرفه‌ای را در سخنرانی‌هایش به رخ می‌کشد و حتی اگر به عنوان سیاستمدار دچار اشتباه شده باشد، در «پرفورمنس» طوری عمل می‌کند که بیشتر مخاطبانش را قانع می‌کند. بی‌جهت نیست که در همین مدت کوتاه بعد از آغاز جنگ، او چند نوبت برای اوکراینی‌ها و طرفداران کشورش در چند کشور اروپایی که به خیابان آمده بودند، سخن گفت و به آنها شهامت داد و به وجد آورد. نقش آفرینی زلنسکی این بار روی صحنه‌ای است به بزرگی جهان.

از هنرمند معترض تا رهبر مقاومت

آوازه زلنسکی به عنوان بازیگر و نویسنده هرگز از مرزهای کشورش فراتر نرفت. مشهورترین کار او همان سریال «خادم ملت» است که او را ستاره تلویزیون اوکراین کرد و سپس زمینه‌ساز پیروزی‌اش در انتخابات ریاست جمهوری شد. اما او در دوران ریاست جمهوری پترو پروشنکو هنرمندی معترض بود که برای دولت وقت دردسرهای زیادی ساخت. به عنوان مثال وقتی وزارت فرهنگ اوکراین بعد از حمله روسیه به شبه جزیره کریمه ورود هنرمندان و آثار هنری روسیه را ممنوع کرد، زلنسکی به این تصمیم اعتراض کرد.

او پیش از به قدرت رسیدن قربانی سانسور هم بود. به دلیل مواضع سیاسی‌اش، پخش سریال کمدی «اقوام سببی» به تهیه‌کنندگی او در سال ۲۰۱۷ در اوکراین ممنوع شد و قسمت دوم فیلم کمدی «عشق در شهر بزرگ» با بازی در سال ۲۰۱۸ توقیف شد. نکته جالب آن که زلنسکی در بخش روسی زبان اوکراین متولد شده است و زبان اصلی او روسی بوده و سپس اوکراینی را فرا گرفته است. با این حال خصومت روسیه با او به دوران ریاست جمهوری‌اش محدود نیست. در جریان جنگ روسیه و اوکراین بر سر دونباس در سال ۲۰۱۴ وقتی شرکت متعلق به زلنسکی به ارتش اوکراین کمک مالی کرد، سیاستمداران و برخی هنرمندان روس درخواستی برای ممنوع کردن آثار او در روسیه امضا کردند. با این حال زلنسکی همچنان مخالف ممنوعیت آثار روسیه در کشور خود بود.

نکته دیگر قابل توجه در کارنامه زلنسکی آن است که بیشتر آثار کارنامه او به زبان روسی بوده است. اولین فیلم سینمایی او در مقام کارگردان با نام «من. تو. آن زن. آن مرد» محصول ۲۰۱۸ نخستین کار زلنسکی به زبان اوکراینی بود که خودش هم در آن نقش اول مرد را بازی کرد.

ولودیمیر زلنسکی در طول زندگی‌اش در میانه فرهنگ و زبان روسی و اوکراینی ایستاده بود و حالا به عنوان سیاستمدار یکی از طرفین جنگی را رهبری می‌کند که علاوه بر سیاست، نوعی جدال فرهنگی بین روسیه و اوکراین هم به نظر می‌رسد. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه یکی از دلایلش برای حمله به اوکراین را «نازی زدایی» از این کشور اعلام کرد، در حالی که زلنسکی یهودی است و پدربزرگش را در آشوویتز از دست داده است.

عده‌ای از ناظران معتقدند که پوتین قصد دارد علاوه بر سیطره سیاسی و نظامی، فرهنگ اوکراین را هم تغییر دهد و این کشور بزرگ را به بخشی از امپراتوری جدید روسیه تبدیل کند. در این مسیر، میهن پرستی مردم اوکراین و ایستادگی زلنسکی به عنوان الهام بخش ملت مانع از این اتفاق بوده است. رئیس جمهور اوکراین بخشی از حرف‌هایش در سخنرانی‌های خود را به زبان روسی بیان می‌کند و به نظر می‌رسد مخاطب هدف او مردم روسیه باشد.

نگاهی کوتاه به زندگی زلنسکی نشان می‌دهد که این کار او فقط جنبه نمادین ندارد و بخشی از جنگ روانی موازی با میدان نبرد نیست. او به عنوان یک هنرمند اوکراینی سال‌ها به زبان روسی مردم را سرگرم می‌کرد و حالا به عنوان رئیس جمهور اوکراین می‌کوشد پیام جدیدی به مردم دو کشور برساند. پیامی که به به همان اندازه که سیاسی است، اخلاقی هم هست؛ مانند همان حکایت‌های آموزنده تاریخی که شخصیت واسیلی پتروویچ گلوبرودکو سریال «خادم ملت» در مقام معلم برای شاگردان کلاسش تعریف می‌کرد و آنها را تحت تاثیر قرار می‌داد. این جنس جدیدی از سیاست‌ورزی در قرن بیست و یکم است که فارغ از نتیجه جنگ در یادها می‌ماند و احتمالا تاریخ‌ساز می‌شود.