به‌رغم گذشت ده‌ها روز از آغاز حمله روسیه به اوکراین که تاکنون دو طرف جنگ را متحمل تلفات جانی و زیان‌های سنگین مالی کرده است، هنوز هیچ نشانه‌ای از سرنوشت جنگ و آینده بحران در افق پدیدار نیست و چنین به نظر می‌رسد که مسکو در محاسباتش دچار اشتباه شده است. روسیه با ‌عنوان ابرقدرت شرق که نسبت به اوکراین برتری نظامی، سیاسی و اقتصادی دارد، هرگز تصور نمی‌کرد که نبرد در اوکراین به درازا بکشد و با موانع بی‌شمار و غیرمنتظره روبه‌رو ‌شود.

در همین راستا، روزنامه الشرق الاوسط، ماهیت و ویژگی‌های جنگ اوکراین را مورد مطالعه و بررسی قرار داده و نوشته است که ماهیت جنگ از گذشته‌های دور تاکنون تغییر نکرده و انگیزه اصلی هر درگیری، تلاش برای برآورده کردن اهداف سیاسی است. به همین دلیل کارل فون کلاوزویتس، اندیشمند برجسته نظامی روسیه می‌گوید «جنگ ابزار و روشی متفاوت برای دستیابی به اهداف سیاسی است».

درواقع ویژگی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تنها تفاوتی است که جنگ‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند و این واقعیت ما را به تئوری «دایره و پیکان» می‌رساند. بر اساس این تئوری، همه چیز در زندگی ازجمله جنگ تکرار می‌شود، اما ماهیت و ویژگی جنگ را عامل زمان و تحولات تعیین می‌‌کنند.

به‌طور معمول ویژگی‌های هر جنگ‌، محصول نوآوری‌های انسانی مانند فناوری، ثروت، برتری نظامی و ایده‌های راهبردی و ژئوپلیتیکی است که در مقطع خاصی از زمان به وجود می‌آید. برای مثال، آمریکا راهبرد مهار اتحاد جماهیر شوروی را بر اساس چندین نظریه ازجمله نظریه «هارتلند» هالفورد مکیندر، نظریه ریملند اسپایکمن یا حتی نظریه جرج کنان اتخاذ کرد.

از سوی دیگر، هر جنگی سامانه جنگ‌افزاری ویژه‌ای دارد که در آن یکی از طرف‌های درگیر در جنگ بر دیگران برتری دارد. البته داشتن جنگ‌افزارهای بیشتر برای رسیدن به اهداف موردنظر کافی نیست و بنا به گفته استفان بیدل، کارشناس برجسته نظامی آمریکا «کیفیت» استفاده از جنگ‌افزارها اهمیت دارد نه «کمیت» آن‌ها. عوامل دیگری که سرنوشت جنگ را رقم می‌زنند عبارتند از: دکترین نظامی، اهداف سیاسی موردنظر و شرایط محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی که نبرد در آن به وقوع می‌پیوندد.

درگذشته، وایکینگ‌ها درصدد تسخیر کشورهای اطراف خود بودند و چنان به پیشروی ادامه دادند تا این‌که به اوکراین امروزی رسیدند. حتی ریشه اصلی واژه «روسیه» به سرزمین وایکینگ‌ها بازمی‌گردد و به معنای «مردی که پارو می‌زند» است.

پس از جنگ جهانی اول و جنگ خندق‌ها در سال ۱۹۱۷، فرانسوی‌ها بر این باور بودند که جنگ بعدی، جنگ دفاعی برتر خواهد بود؛ به همین دلیل آن‌ها خط دفاعی ماژینو را ساختند. با این حال زمانی که آلمانی‌ها با استفاده از روش حمله رعدآسا از خط دفاعی ماژینو عبور کردند، فرانسوی‌ها ازنظر راهبردی غافل‌گیر شدند. البته سامانه جنگ‌افزاری آلمانی‌ها بر یک راهبرد سه جانبه استوار بود، به‌گونه‌ای که تانک برای نفوذ و پیش‌روی زمینی، هواپیما برای باز کردن حریم هوایی و ابزارهای رادیویی و بی‌سیم برای اطلاع‌رسانی و حفظ برتری در جبهه جنگ مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اکنون اوکراین در کدام موقعیت سامانه جنگ‌افزاری قرار دارد؟

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه با ذهنیتی فرسوده که مبتنی بر برتری تاریخی روسیه بر اوکراین در همه ابعاد است، به اوکراین لشکرکشی کرد و تصور می‌کرد که ارتش روسیه با یک حمله سریع و رعدآسا به اهداف موردنظر در اوکراین می‌رسد. در مقابل، ارتش اوکراین از راه‌اندازی نبردهای متعارف خودداری و به سمت شهرها که شمار آن‌ها بسیار است، عقب‌نشینی کرد.

ارتش روسیه به دلایل زیادی با چالش‌های سختی ازجمله ناتوانی نیروهای روسی در سازگاری با تغییرات نظامی ناگهانی در میدان نبرد و ساختار نامناسب واحدهای رزمی روسیه مواجه شد که در آن تانک‌ها و تجهیزات جنگی نسبت به شمار سربازان بیشتر است. درنتیجه، کمبود شمار سربازان می‌تواند مدیریت تدارکات، زنجیره تامین و حمایت از نیروهای جنگی را با چالش و خطر روبه‌رو ‌کند. همین ناهنجاری باعث تسهیل ماموریت نیروهای اوکراینی که در کمین کاروان‌های نظامی روسیه قرار گرفته بودند، شد و آن‌ها توانستند مانع پیشروی ارتش روسیه به درون کشور، به‌ویژه به سمت کی‌یف شوند.

شاخص‌های سامانه جنگ‌افزاری اوکراین را چگونه می‌توان مورد بررسی قرار داد؟

پاسخ به این پرسش بسیار ساده است و کافی‌ست به چگونگی کمک‌های نظامی غرب و آمریکا به ارتش اوکراین نگاه کنیم تا بدانیم که با جنگ‌افزارهایی که اوکراینی‌ها در دست دارند، به چه نتیجه‌ای می‌توانند برسند.

هنوز هیچ هواپیمای جنگی در دسترس ارتش اوکراین قرار نداده‌اند و تاکنون نیز تصمیمی برای اعلام منطقه پروازممنوع گرفته نشده است. ارتش اوکراین با دریافت موشک‌‌های ضد تانک «جاولین»، به پیشرفته‌ترین سلاح ضد زره دست یافته، با دریافت موشک‌های «استینگر» به سلاح ضد هوایی به‌ویژه در برابر بالگردها و هواپیماهای جنگی در ارتفاع پایین مجهز شده و از همه مهم‌تر این‌که ایالات متحده، پهپادهای پیشرفته «سوئیچ بلید» را در دسترس این ارتش قرار داده است.

درواقع پس از گذشت بیش از سه هفته از آغاز حمله روسیه، سامانه جنگ‌افزاری اوکراین با دریافت موشک‌های ضدتانک، ضد هوایی و پهپادهای پیشرفته، مجهز شده و مقابله با دشمن را آغاز کرده است. البته در صورت موفقیت و کارایی سامانه کنونی، ارتش اوکراین به تجهیزات بیشتری دست نخواهد یافت و جز تغییر در شیوه مبارزه و دگرگونی در راهبرد نظامی، شاهد تحول دیگری نخواهد بود.

تا زمانی که روسیه آماده حمله سرنوشت‌ساز برای تصرف کی‌یف نشود، جنگ همچنان در بیرون از شهرها بین دو طرف جریان خواهد داشت. البته در صورت اتخاذ تصمیم برای حمله نهایی، ارتش روسیه ممکن است از راهبرد «زمین سوخته» برای جبران تجهیزات و تدارکات استفاده کند. با این حال در بسیاری از جنگ‌ها پیش‌بینی نتیجه نهایی دشوار است و طرفی که بخواهد همه چیز را به‌دست آورد، ممکن است به‌رغم فراهم کردن تجهیزات جنگی و داشتن آمادگی در همه زمینه‌ها، سرانجام در میدان نبرد با شکست روبه‌رو شود.

برگرفته از الشرق الاوسط