هرچند نبرد بین نیروهای روسیه و اوکراینی در سراسر قلمرو اوکراین ادامه دارد، روسیه این اواخر عملیات نظامی خود را بر مناطق شرقی اوکراین از جمله شهرهای صنعتی خارکیف و استان دونباس که به «منطقه زغال‌سنگ» معروف است، متمرکز کرده است.

بر اساس گزارش‌ رسانه‌های غربی، پس از تصمیم مسکو برای تغییر محور جنگ از غرب به شرق اوکراین، درگیری‌های خشونت‌آمیز بین ارتش اوکراین و روسیه بار دیگر در خارکیف و دونباس از سر گرفته شد؛ زیرا روسیه این منطقه را در کانون توجه خود قرار داده و مصمم است آن را تصرف کند؛ صرف‌نظر از اینکه رسیدن به این هدف چه هزینه‌های هنگفتی در پی خواهد داشت.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که مناطق شرقی اوکراین برای روسیه چه اهمیت ویژه‌ای دارند؟ در پاسخ می‌توان گفت که ویژگی‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی این منطقه علاوه بر مجاورت با مرزهای روسیه که دسترسی به آن را آسان می‌کند، توجه مسکو را به خود جلب کرده است؛ به‌ویژه اینکه روسیه در طول بیش از سه ماه گذشته، آن‌گونه که تصور می‌کرد نتوانست پایتخت اوکراین را تصرف کند و به دولت ولودیمیر زلنسکی پایان دهد.

خارکیف دومین شهر پرجمعیت اوکراین است که در شمال شرقی این کشور و در ۴۰ کیلومتری مرز روسیه واقع شده است. بر پایه سرشماری سال ۲۰۰۱، حدود ۶۸ درصد ساکنان این منطقه، اوکراینی و ۳۲ درصد دیگر اصالتا روس‌اند و به زبان روسی صحبت می‌کنند. خارکیف به دلیل داشتن بیش از ۳۰۰ کارخانه صنعتی به «شهر شعله» شهرت یافته است. این شهر قطب صنایع نظامی اوکراین است که در آن، اغلب تجهیزات نظامی مانند تانک‌ها، خودروهای زرهی، صنایع مرتبط با فضا، تجهیزات نیروگاه‌های هسته‌ای و هواپیماهای غول‌پیکر ساخته می‌شوند.

الکساندر دوگین، نظریه‌پرداز و فیلسوف معاصر روسی، به اسکای‌نیوز عربی گفت که عملیات نظامی روسیه در اوکراین یک درگیری محلی نیست، بلکه «روسیه برای استفاده از تمام گزینه‌ها برای مقابله با هژمونی مطلق غرب در اوکراین آماده است؛ بنابراین مسکو جز پیروزی در این جنگ چاره‌ای دیگری ندارد».

او افزود: «غرب گزینه‌های متعددی در دست دارد؛ در حالی‌ که روسیه جز تلاش برای رسیدن به پیروزی گزینه دیگری ندارد و شکست در این جنگ به این معنی است که ما در سایه اقدام‌های پیوسته و تحریک‌آمیز غرب، جهان را به سمتی مجهول سوق خواهیم داد.»

الکساندر دوگین گفت: «شرق اوکراین در اشغال غرب است؛ به همین دلیل روسیه درصدد آزادی آن برآمد؛ یعنی آزادسازی مناطقی که از خارکیف تا اودسا از طریق خرسون، زاپوریژیا و میکولایف امتداد دارند؛ اما این پیروزی با توجه به تحولات عملیات نظامی در جبهه نبرد ناکافی است؛ زیرا بقای رژیم نازی حاکم در اوکراین برای روسیه به معنای جنگی جدید در آینده است.»

منطقه دونباس که به‌عنوان «ذخیره‌گاه زغال‌سنگ و جیوه» شناخته می‌شود، از هشت سال پیش شاهد درگیری‌های خشونت‌آمیز بین نیروهای دولتی و جدایی‌طلبان است و کی‌یف همواره مسکو را به حمایت از جدایی‌طلبان متهم می‌کند. در بخش جداشده از منطقه دونباس که مناطق دونتسک و لوهانسک را هم شامل می‌شود، حدود چهار میلیون نفر زندگی می‌کنند.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، قبل از آغاز عملیات نظامی در ۲۴ فوریه گذشته، استقلال دو منطقه یادشده در شرق اوکراین را به رسمیت شناخت. اغلب ساکنان این سرزمین مانند شهروندان ساکن مناطق مجاور همچون زاپوریژیا و خارکیف و اودسا که در سواحل دریای سیاه واقع‌اند، روس‌تبارند.

گیدو هاسمن، کارشناس سیاسی و مورخ اروپایی، می‌گوید: «به دنبال کشف مقدار فراوانی زغال‌سنگ در دونباس این منطقه به مرکز انقلاب صنعتی شوروی تبدیل شد و زبان روسی بیشتر رواج پیدا کرد؛ علاوه بر این، شمار زیادی از شهروندان روسیه برای یافتن فرصت کاری به این منطقه آمدند و آنجا ساکن شدند. «در طول دوره کوتاه استقلال در سال ۱۹۱۸، دونباس جزو قلمرو اوکراین نبود و در دوران اتحاد جماهیر شوروی، شمار دیگری از شهروندان روسیه به این منطقه مهاجرت کردند؛ بنابراین بسیاری از ساکنان دونباس احساس می‌کنند با روسیه یا حتی اتحاد جماهیر شوروی وابستگی دارند.»

نام دونباس از کوتاه‌سازی اصطلاح «حوزه زغال‌سنگ دونتس» گرفته شده است. این منطقه از نظر تاریخی به‌عنوان مرکز معدن‌چیان زغال‌سنگ، بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه آهن و فولاد در اوکراین و یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های صنایع سنگین و متالوژی در جهان شناخته می‌شود. افزون بر موارد یادشده، عنصر جیوه نیز یکی دیگر از ذخایر طبیعی این منطقه به شمار می‌رود. در نتیجه، دونباس به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و دارا بودن منابع طبیعی و صنایع سبک و سنگین مصرفی اهمیت بالایی دارد.

در همین راستا، اشرف صباغ، کارشناس امور روسیه، در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز عربی، گفت: «دونباس یک منطقه فراملی و بخشی از استان روستوف روسیه و همچنین شامل حوزه زغال‌سنگ دونتسک است که از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منطقه مهمی برای روسیه محسوب می‌شود.»

او افزود: «در آغاز حمله به اوکراین، روسیه توانست همه را بر این تصور متقاعد کند که مسکو توان اشغال سراسر اوکراین را دارد اما غرب نگذاشت که این امر همان‌گونه که در شبه‌جزیره کریمه، سواستوپل و شهرهای دونتسک و لوهانسک اتفاق افتاد، تکرار شود. غرب با استفاده از همه گزینه‌ها در مقابل روسیه ایستاد و رویایی که مسکو در سر داشت، نقش بر آب کرد؛ در حالی‌ که روسیه تصور می‌کرد که همه‌چیز به‌راحتی به دست خواهد آمد.»