در حالی‌ که از آغاز جنگ اوکراین حدود سه ماه می‌گذرد و رویارویی بین روسیه و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، که کشورهای جدیدی مانند سوئد و فنلاند نیز قصد پیوستن به آن را دارند، شدت یافته است، مسکو روز دوشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱، میزبان نشست سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی بود.

ناظران بر این باورند که این نشست در چارچوب تلاش‌های روسیه برای ایجاد تعادل با ناتو و یافتن گزینه‌ای موازی از طریق فعال‌سازی و توسعه سازمان پیمان امنیت جمعی، برگزار شده است. ناظران معتقدند که مسکو سعی دارد در آینده نزدیک، پیمان امنیت جمعی را به اتحادی بزرگ‌تر و فراگیرتر مشابه «پیمان ورشو» تبدیل کند، که کشورهای کمونیستی دوره جنگ سرد و قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را شامل می‌شد.

سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در نشست اخیر سران کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی، مبنی بر اینکه کشورهای عضو این سازمان به‌زودی رزمایش‌های مشترکی انجام خواهند داد، می‌تواند اشاره‌ای به این تصمیم تلقی شود. در واقع، هدف مسکو از توجه ویژه‌ به پیمان امنیت جمعی تلاش برای نشان دادن برگه‌های قدرت و گستره وسیع نفوذ روسیه در مقابل ناتو است تا از گسترش ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه جلوگیری کند.

رائد عزاوی، رئیس مرکز مطالعات راهبردی و اقتصادی الامصار، در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز عربی درباره اهداف و پیام‌های این نشست، گفت: «تردیدی نیست که هدف اصلی از برگزاری نشست سران کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی تدوین و توسعه سیاست‌های امنیتی جدید میان کشورهای این سازمان است که در سال ۱۹۹۲، موافقت‌نامه تاسیس آن را در تاشکند، پایتخت ازبکستان، امضا کردند.»

او در ادامه افزود: «البته جنگ اوکراین و گسترش روزافزون دامنه ناتو به‌دنبال درخواست سوئد و فنلاند برای پیوستن به این پیمان، کشورهای عضو پیمان امنیت جمعیتی را واداشته است تا در تلاش برای توسعه و فعال‌سازی این سازمان باشند. هرچند پیمان امنیت جمعی در مقایسه با پیمان ورشو به رهبری اتحاد جماهیر شوروی، توانایی نظامی چندانی ندارد، در نهایت یک چتر نظامی و امنیتی تشکیل می‌دهد که نمی‌توان آن را دست‌کم گرفت.»

رائد عزاوی گفت: «با توجه به تنش‌های اخیر بین‌المللی و تشدید درگیری در اوکراین که عملیات نظامی روسیه را با چالش مواجه کرده است، کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی از این پس، تلاش‌های خود را بر مقابله با ناتو و جلوگیری از گسترش نفوذ آن در منطقه متمرکز می‌کنند. البته پیمان امنیت جمعی بخشی از چشم‌انداز جدید روسیه برای بازگردان توازن قدرت و حفظ تعادل در سطح بین‌المللی است.»

مسلم شعیتو، مدیر مرکز گفت‌وگوی روسی و عربی، نیز در مصاحبه‌ای با اسکای‌نیوز عربی، در این زمینه گفت: «پیمان امنیت جمعی یک سازمان امنیتی سیاسی برای دفاع مشترک است که شماری از جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق در چارچوب آن فعالیت و همکاری دارند. این سازمان در چند دهه گذشته توسعه یافته و مهارت‌های جنگی و نظامی کافی به دست آورده است و مداخله نظامی آن برای حفظ آرامش در قزاقستان و جلوگیری از ناآرامی‌هایی که چندی پیش در آن کشور به وقوع پیوست، بیانگر موفقیت این سازمان است. در آن زمان، مداخله نظامی پیمان امنیت جمعی در قزاقستان با خشم و سوءظن غرب و پیمان ناتو مواجه شد. در نتیجه، واشنگتن کی‌یف را به اقدام‌های تحریک‌آمیزی واداشت که به برانگیخته شدن خشم و نگرانی مسکو منجر شد و در نهایت، روسیه به اوکراین حمله کرد.»

اکنون علاوه بر اینکه کشورهای غربی اوکراین را در برابر روسیه مسلح می‌کنند و اروپا با خطر گسترش دامنه جنگ روبه‌رو شده است، کشورهای دیگری مانند گرجستان، فنلاند و سوئد قصد دارند به پیمان ناتو ملحق شوند، تصمیمی که برای روسیه پذیرفتنی نیست. بنابراین، پیمان امنیت جمعی با اقدام به توسعه این سازمان و اعطای عضویت به کشورهایی مانند آبخازیا و جمهوری‌های خودخوانده لوهانسک و دونتسک، به دنبال تدوین راهبرد امنیتی جدیدی است که توان مقابله با غرب را داشته باشد، به‌ویژه اینکه احتمال می‌رود در گام‌های بعدی کشور بزرگی مانند چین نیز به عضویت این پیمان درآید و عرصه نفوذ و قدرت پیمان امنیت جمعی تنها به گستره اتحاد جماهیر شوروی سابق محدود نماند.

علاوه بر این، روسیه از طریق توسعه و فعال‌سازی پیمان امنیت جمعی، درصدد گسترش و تقویت چارچوب همکاری‌های امنیتی و سیاسی بین کشورهای اوراسیا از بلاروس در شمال و قفقاز و آسیای مرکزی تا منطقه اقیانوس آرام و اقیانوس هند است. مسکو قصد دارد با جذب قدرت‌های دیگر به پیمان امنیت جمعی و شروع فعالیت در حوزه‌های جدید مشارکت، از محدوده سنتی شوروی سابق خارج شود.

نشست اخیر مسکو به‌مناسبت سی‌امین سالگرد انعقاد پیمان امنیت جمعی برگزار شد، که در ۱۵ مه ۱۹۹۲، اندکی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در تاشکند، پایتخت ازبکستان، به امضای روسای جمهوری روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان رسید تا برای حفظ امنیت و توسعه همکاری‌های نظامی، امنیتی و سیاسی کشورهای عضو این پیمان تلاش کنند.