دادگاهی در عراق یک شهروند بریتانیایی را به جرم قاچاق آثار باستانی این کشور به ۱۵ سال زندان محکوم کرد؛ خانواده این زمین‌شناس می‌گویند این حکم «به منزله حکم اعدام است.»

حکم دادگاه باعث بهت جیم فیتون، زمین‌شناس بازنشسته، و وکیل مدافعش در بغداد شده است. ثائر مسعود، وکیل مدافع این شهروند ۶۶ ساله بریتانیایی، گفته بود که او هیچ قصد مجرمانه‌ای نداشته است. او در پی صدور حکم موکل خود گفت: «فکر می‌کردم بدترین وضعیت احتمالی ممکن یک سال حبس تعلیقی باشد.»

جیم فیتون روز ۲۰ مارس سال جاری همراه با فولکر والدمان، شهروند آلمانی، در فرودگاه بغداد دستگیر شد. نیروهای امنیتی فرودگاه اشیای مشکوکی در وسایل این دو پیدا کردند. فیتون و والدمان پیش از این مشغول سفر به سراسر عراق و بازدید از اماکن باستانی این کشور بودند. 

راهنمای سفر این دو، شهروند دیگری از بریتانیا با بیش از ۸۰ سال سن و وضعیت بد سلامتی بود. او پس از بازداشت درگذشت، اما گفته می‌شود که مرگ او ربطی به شرایط دستگیری‌اش نداشته است. این مرد بیش از ۲۰ اثر باستانی با خود داشت. 

والدمان تبرئه شده است و آزاد می‌شود و رسانه‌های عراقی با تیترهایی مثل «تبرئه آلمانی، محکومیت بریتانیایی»‌ از حکم دادگاه خبر دادند.

سم تسکر ۲۷ ساله، داماد جیم فیتون، با انتقاد شدید از دولت بریتانیا گفت که لندن تاکنون هیچ اقدامی در پیوند با این پرونده انجام نداده است. 

تسکر گفت: «این خبر ما را بهت‌زده کرده است. برای مردی در سن و سال جیم، ۱۵ سال حبس در عراق به منزله حکم اعدام است. آن هم برای جرمی اینقدر پیش‌پا‌افتاده و پرسش‌برانگیز؛ جرمی که جیم هنگام ارتکاب اصلا از آن باخبر نبود.»

او افزود: «از دولت می‌خواهیم از تمام راه‌های ممکن از ما پشتیبانی کند و در سطوح بالا با ما ارتباط بگیرد.»

در شرایطی که عراق می‌کوشد بر شمار گردشگران خود بیفزاید، این پرونده تیتر رسانه‌های مختلف جهان شده است و موضوع گزارش مفصلی در روزنامه «گاردین» بود. این دو مرد آلمانی و بریتانیایی اولین بار در روز ۱۵ مه با لباس فرم زندانیان در عراق در دادگاه ظاهر شدند و به قضات گفتند که نیت مجرمانه نداشتند و اصلا نمی‌دانستند که اعمال‌شان خلاف برخی قوانین محلی بوده است. 

فیتون گفت حدس می‌زده است که قطعاتی که جمع‌آوری کرده آثار تاریخی بودند، و افزود که «اما در آن هنگام از قوانین عراق با خبر نبودم.» او گفت به عنوان زمین‌شناس عادت دارد چنین قطعاتی را جمع کند و قصد فروش آن‌ها را نداشته است. 

ثائر مسعود در دفاع از موکلش گفت که او پس از چند هفته حضور در زندان دست به استخدام وکیل زده است و این نشان می‌دهد که اصلا متوجه جدی بودن پرونده علیه خود و ارزش قطعاتی که در اختیار داشته، نبوده است. 

قاضی اما به استدلال‌های وکیل مدافع در مورد بی‌خبری فیتون از قوانین عراق و ارزش اقلامی که در اختیار داشت، توجهی نکرد. 

خانواده جیم فیتون که از بی‌عملی وزارت خارجه بریتانیا گلایه‌ دارند، توماری برای آزادی او تهیه کرده‌اند که بیش از ۱۰۰ هزار امضا دارد. سفارت بریتانیا در بغداد اظهارنظری در مورد این پرونده نکرده است. کنسول بریتانیا در دادگاه در روز دوشنبه حضور یافت، اما پس از صادر شدن حکم، دادگاه را ترک کرد و با رسانه‌ها سخن نگفت. 

ورا هابهاوس، نماینده حوزه بات در مجلس بریتانیا از حزب لیبرال دموکرات، گفت: «اکنون دیگر گزینه‌ای نیست مگر دخالت وزیر خارجه؛ وزیر خارجه باید با دولت عراق تماس بگیرد. این هم نمونه دیگری است از پرونده‌ای که در آن دولت بریتانیا به شهروندی بریتانیایی که در خارج از کشور به مشکل برخورده است، کمکی نمی‌کند.»

در مجموع ۱۲ قطعه کوچک که بیشتر آن‌ها سفالی هستند، نزد فیتون پیدا شدند. به گفته خانواده فیتون، او تمام این‌ها را به عنوان یادگاری در طول سفر خود به منطقه اریدو در استان ذی‌قار واقع در جنوب عراق جمع کرده است. این منطقه باستان‌شناسی را بازمانده یکی از قدیمی‌ترین شهرهای تمدن جنوب بین‌النهرین می‌دانند؛ جنوبی‌ترین شهر در مجموعه‌ای از شهرهای تمدن سومری که بابت معابد خشتی‌اش شهرت دارد. در افسانه‌های سومری، اریدو را خانه «انکی»، خدای آب، دانش و خلقت می‌دانند که بعدها در مذهب عکادی‌ها و کنعانی‌ها با نام‌های دیگری چون «ائا» و «ایا» شناخته شد. 

اما به نظر می‌رسد اشیایی که فیتون به همراه داشته است، ارتباط مستقیمی با این تمدن باستانی ندارند. گزارش وزرات فرهنگ عراق می‌گوید که این اشیا بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارند، اما هیچ توضیح دیگری در مورد آن‌ها نمی‌دهد. اما اصطلاح «آثار باستانی» معمولا تنها به اشیایی اطلاق می‌شود که حداقل ۱۵۰۰ سال قدمت داشته باشند؛ یعنی مربوط به دوران پیش از قرن پنجم میلادی شوند که در دوره‌بندی معمول تاریخی به «دوران باستان» معروف است.  

اشیای فوق در دادگاه نشان داده نشدند و دولت عراق نیز هنوز اظهارنظر رسمی نکرده است.

تیم دفاعی والدمان گفتند که این گردشگر دو قطعه را برای فیتون حمل می‌کرده، اما خودش آن‌ها را جمع‌آوری نکرده بوده است. والدمان و فیتون هر دو ذیل قانون آثار باستانی عراق متهم به قاچاق شده بودند که مجازاتش می‌تواند اعدام باشد. مقام‌های مسئول البته گفته بودند که احتمال صدور چنین حکمی بسیار کم است. 

ثائر مسعود گفت که بلافاصله به این حکم اعتراض می‌کند. از آنجا که بریتانیا و عراق قرارداد دوجانبه ندارند، معلوم نیست فیتون گزینه گذراندن دوران زندان خود در بریتانیا را داشته باشد یا نه. 

حکم زندان برای این شهروند بریتانیایی که به وضوح ارتباطی با شبکه قاچاق آثار باستانی نداشته است، در حالی صادر می‌شود که اخیرا شاهد متهم شدن مقام‌های عالی‌رتبه در این زمینه بوده‌ایم. 

دادستانی فرانسه حدود دو هفته پیش اعلام کرد که مدیر سابق موزه لوور پاریس متهم به مشارکت در جعل و پولشویی در جریان قاچاق آثار باستانی مصری در دهه اخیر شده است. ژان لوک مارتینز، مدیر و رئیس لوور در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱، فعلا آزاد شده است و ادامه روند قضایی را انتظار می‌کشد؛ روندی که می‌تواند سال‌ها طول بکشد و شاید اصلا به محاکمه مارتینز هم نرسد. آقای مارتینز در حال حاضر سفیر رسمی فرانسه در موضوع همکاری بین‌المللی در زمینه میراث فرهنگی است و در زمان حضورش در لوور، به تلاش برای حفظ آثار باستانی در مناطق جنگی معروف بود. 

از جمله آثاری که گفته می‌شود در محور این تحقیقات جنایی قرار دارند، سنگ یادبودی مربوط به توت‌عنخ‌آمون، فرعون افسانه‌ای مصر از قرن چهاردهم قبل از میلاد، است که در موزه لوور ابوظبی قرار دارد. این موزه اما تاکید کرد که مطابق توافق بین ابوظبی و فرانسه که در سال ۲۰۰۷ امضا شده است، «لوور ابوظبی از یک پروتکل بین‌المللی در زمینه آثار هنری تبعیت می‌کند… که اکیدا مطابق با کنوانسیون ۱۹۷۰ یونسکو است و از مقیدترین موازین موزه‌های عمده جهان پیروی می‌کند.»