تجاوز روسیه به اوکراین چشم‌انداز سیاسی- جغرافیایی و اقتصادی بین‌المللی را به‌طور بنیادی تغییر داده و خصوصا به کشورهای جداشده از اتحاد جماهیر شوروی به شدت ضربه زده است.

متاسفانه بیشتر این کشورها ناظران بی‌گناه‌اند. آن‌ها در مورد کی‌یف قاطعانه بی‌طرف یا حتی موافق باقی مانده‌اند. با این حال، بدبختانه تحریم‌های قابل توجیه اعمال‌ شده علیه روسیه چیزی از سختی‌های آن‌ها کم نمی‌کند.

نمونه‌های واضح را می‌توان در آسیای مرکزی دید، جایی که چندین کشور جداشده از اتحاد جماهیر شوروی، شرکای اقتصادی روسیه پیش از جنگ بودند. روابط تاریخی و اقتصادی درازمدتی به‌طور فعال در جریان است. سه کشور قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی‌اند و درعین‌حال قزاقستان و قرقیزستان‌ نیز به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعلق دارند. برخلاف این ارتباط تنگاتنگ، هیچ‌یک از رهبران آن‌ها از نقشه‌های مسکو برای حمله به اوکراین خبر نداشتند. درنتیجه همه آن‌ها یا کاملا اعمال روسیه را محکوم کردند یا قاطعانه بی‌طرف باقی ماندند و درعین‌حال سعی کردند واسطه‌ای برای پایان خصومت‌ها شوند.

برخلاف اعمال شجاعانه آن‌ها در روزهای اول جنگ، مصیبت‌های اقتصادی آسیای مرکزی با روسیه برابری می‌کرد؛ پول رایج قزاقستان بین ۲۰ فوریه تا ۱۰ مارس، ۱۹ درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و ارزش پول رایج قرقیزستان ۱۹.۵ درصد کاهش یافت. در حالی که هیچ کشوری از آسیای مرکزی محدودیت‌های مالی را مانند آنچه در روسیه اعمال شد اجرا نکرد، اما همه مجبور به تشدید کنترل سرمایه و محدود کردن انتقال پول نقد به خارج از کشور شدند.

همه این‌ها این احتمال را تقویت می‌کند که آن‌ها امسال با سختی‌های اقتصادی زیادی روبه‌رو شوند.

یکی از دلایل روشن این بحران در حال شکل‌گیری، ارسال حواله‌ها است. حواله‌هایی که از حساب‌های روسیه می‌آیند که ۲۳ درصد تولید ناخالص داخلی در تاجیکستان، ۲۱ درصد در قرقیزستان و ۱۱ درصد در ازبکستان را تشکیل می‌دهند. این حواله‌ها نه‌تنها به‌طور مستقیم تحت تاثیر هرج‌ومرج اقتصادی در روسیه قرار گرفته‌اند، بلکه کنترل سرمایه در روسیه، بیشتر مانع جریان حواله‌های برگشتی به آسیای مرکزی شده است. علاوه بر این سهم روسیه از گردش مالی تجارت خارجی تاجیکستان به میزان ۲۱.۳ درصد، قزاقستان ۲۳.۹ درصد و قرقیزستان ۳۱.۶ درصد است. چنین وابستگی اقتصادی، به روسیه اهرم قدرت باورنکردنی در منطقه می‌دهد.

قزاقستان نمونه خوبی از این تنش است.

این کشور به‌طور خوشایندی دنیا را با رد کردن یوغ روسیه متحیر کرد و ترجیح داد سیاست خارجی مستقلی را حفظ کند. آسان نیست؛ روسیه بارها گفته که سرزمین‌های شمالی قزاقستان را دولت اتحاد جماهیر شوروی بدون هیچ دلیل موجهی به آستانه «پیشکش» کرده است و این تکرار لفاظی‌هایی است که در مورد انتقال کریمه به اوکراین در سال ۱۹۵۴ گفته شده بود. تجارت روسیه همچنان وابسته به اقتصاد قزاقستان است؛ اما این کشور هم از این هراس دارد که همکاری با روسیه ممکن است به تحریم‌ها از طرف دولت‌های غربی منجر شود. بیشتر نفت این کشور به کشورهای اتحادیه اروپا و سوئیس ارسال می‌شود.

همه دولت‌های آسیای مرکزی اعلام کرده‌اند که از تحریم‌های اعمال‌شده از سوی غرب تبعیت می‌کنند و طوری عمل نمی‌کنند که به محلی برای دور زدن تحریم‌ها از سوی روسیه تبدیل شوند.

 امنیت غذایی منطقه موضوع مهم دیگری است. قزاقستان شش میلیون تن گندم را در سال ۲۰۲۱ صادر کرد و دوازدهمین صادرکننده بزرگ گندم در دنیا است. روسیه روز ۱۵ مارس محدودیت موقت خود را در مورد صادرات گندم، چاودار، جو و ذرت اعلام کرد. در حالی که این ضرب‌الاجل صادراتی قرار است تا ۳۰ ژوئن به پایان برسد، قزاقستان مجبور شده است که با اعمال این سهمیه صادراتی از این‌ روند پیروی کند. پیامد این ‌رویداد در بازارهای سراسر آسیای مرکزی، افزایش چشمگیر بهای مواد غذایی بود. امام علی رحمانف، رئیس‌جمهوری تاجیکستان حتی به شهروندان پیشنهاد داد به سرعت برای دو سال خود ذخیره غذایی تهیه کنند تا گرسنه نمانند!

قزاقستان ممکن است در بازار جهانی گندم بازیگر کلیدی شود و طوری عمل کند که وابستگی جهانی به گندم روسیه کاهش یابد و در همین حال با همکاری با نیروهای غربی و کشورهای مشتری قیمت‌های سراسری را تثبیت کند.

تهاجم روسیه به اوکراین در زمانی حساس که آسیای مرکزی در حال مدرنیزه شدن بود، آغاز شد. قزاقستان و ازبکستان پیش از آن‌هم اصلاحات موفقیت‌آمیز بسیاری را در راه رسیدن به آزادی‌های سیاسی و اقتصادی انجام داده بودند. از این‌رو تحریم‌هایی که یک کشور خاطی را نشانه رفته است حالا باعث پیامدهای بشردوستانه و اثرهای نامطلوب سیاسی-اقتصادی شده است.

برای اطلاع از آخرین نظرها و دیدگاه‌ها در خبرنامه هفتگی رایگان ما، ویسس دیسپچز، با کلیک کردن در اینجا عضو شوید.

برخلاف فشار مسکو، قزاقستان و آسیای مرکزی به‌طور کلی بر سیاست‌های بدبینانه خود در مورد روسیه پافشاری می‌کنند. ضروری است که اداره خزانه‌داری ایالات متحده، صادرات نفت خام قزاقستان را از طریق روسیه از فهرست تحریم‌های فعلی علیه مسکو خارج کند. اتحادیه اروپا باید همان معافیت را در مورد بسته تحریم‌های ششم آتی خود علیه تامین انرژی کشورهای اتحادیه اروپا از طرف روسیه اعمال کند.

نیروهای غربی باید تلاش‌های کشورهای آسیای مرکزی را در مورد ایستادگی در مقابل جنگ تهاجمی روسیه در اوکراین و تبعیت از تحریم‌های اعمال‌شده، مورد قدردانی قرار دهند.

غرب باید راهکار سیاسی-جغرافیایی معقولی برای گریز از فشار مضاعف بر آسیای مرکزی داشته باشد، چرا که [این فشارها] فقط باعث تقویت نفوذ روسیه یا چین است. به جای آن به تسهیلات مفید دوجانبه و منطقی نیازمند است. آسیای مرکزی فرصت راهبردی بی‌نظیری را در دست غرب گذاشته است، استفاده نکردن از آن کوته‌بینی است.

ولادیسلاو اینوزمتسو، مدیر مرکز مطالعات پساصنعتی (مسکو) و مشاور مخصوص موسسه تحقیقاتی ایست مدیا (واشینگتن دی‌سی) است.