بودجه ستاد بازسازی عتبات و عالیات در سال ۱۴۰۱ با افزایشی ۹۲ درصدی، به ۱۳۰۰ میلیارد تومان رسید. این افزایش اعتبار چشمگیر در واقع پول پاشیدن دولت سیزدهم برای مجموعه‌ای است که خود را متولی بازسازی آرامگاه امامان شیعه در کشورهای عراق و سوریه می‌داند.
ستاد بازسازی عتبات و عالیات را که در سال ۱۳۸۲ به فرمان علی خامنه‌ای و به منظور حفاظت و مرمت حرم امامان شیعه در عراق تشکیل شد، می‌توان زیرمجموعه غیررسمی سپاه قدس در سال‌های اخیر دانست. این ستاد که فرصت حضور گسترده ایرانیان در عراق را فراهم کرد، سال‌ها عملا زیر نظر قاسم سلیمانی اداره می‌شد و مهم‌ترین بستر کادرسازی عمرانی برای سپاه قدس در عراق به شمار می‌رفت.
با شروع تحولات در سوریه این ستاد دامنه فعالیت خود را به این کشور هم گسترش داد. گفته می‌شود عنوان «مدافعان حرم» هم برگرفته از همین استراتژی پوششی بود تا هدف از حضور نیروهای ایرانی در سوریه را حفاظت از حرم خواهر امام سوم شیعیان در سوریه نشان دهد. شاید به همین دلیل است که بودجه این سازمان همواره محل کنجکاوی است. بودجه‌ای که از ۷۵۰ هزار میلیارد به ۱۳۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت تا به گفته مدیران این ستاد، پروژه ۲۰ساله طرح‌ریزی‌شده برای بازسازی و توسعه اماکن مذهبی سرعت بگیرد.
در سال ۱۳۹۸ و زمانی که جلال‌مآب با حکم مستقیم قاسم سلیمانی جانشین حسن پلارک در ریاست این ستاد شد، دیگر جای تردیدی نماند که این ستاد با نظارت فرمانده سپاه قدس فعالیت می‌کند. حسن پلارک از هم‌رزمان سابق قاسم سلیمانی بود که پس از برکناری، به‌عنوان دستیار ویژه او به فعالیتش ادامه داد.
یوسف افضلی، معاون فرهنگی ستاد بازسازی عتبات، روند شکل‌گیری تشکیل این ستاد را به نقل از قاسم سلیمانی، این‌گونه بیان می‌کند: «سال ۱۳۸۲ برای ماموریتی به عراق رفتم. به‌محض اینکه برای رفتن به حرم هماهنگ کردیم، دیدم درها بسته است. خادمی که در آنجا بود، در را باز کرد. در حالی که آن در شکسته و صحن بسیار کثیف بود و بر ضریح، خاک زیادی نشسته بود. همان‌جا بود که غربت امام علی را متوجه شدم و تصمیم گرفتم افرادی را دورهم جمع کنم تا به این امور بپردازند.»
این ستاد امروز تحت عنوان تشکلی مردم‌نهاد در وزارت کشور ثبت شده است. به گفته افضلی، قاسم سلیمانی از همان آغاز با حکم علی خامنه‌ای مسئول مستقیم تشکیل ستاد و نظارت بر آن بود.
افضلی با استناد به خاطره‌ای دیگر، اهمیت این ستاد برای قاسم سلیمانی را بسیار بالا توصیف می‌کند و می‌گوید: «موقعی که بحث اعتراض‌های مردمی در عراق مطرح بود، حاج قاسم گفت که فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات عالیات در عراق در حرم‌ها به‌هیچ‌وج تعطیل نشود، چون بزرگ‌ترین و ماندگارترین کار جمهوری اسلامی در عراق است.»
طی دو دهه گذشته، همواره از این ستاد به‌عنوان قرارگاه اصلی فعالیت‌های سپاه قدس در عراق و سوریه یاد شده است. مقام‌های عراقی و نیروهای آمریکایی کاروان‌های زیارتی را پوششی برای جابه‌جایی نیروها و مهمات، نذورات مردمی را پوششی برای جابه‌جایی پول و فعالان مردمی برای بازسازی را پوششی برای حضور گسترده نیروهای ایرانی می‌دانند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
آنچه تشکیل این ستاد و فعالیت‌هایش را حساس کرده، این است که از دیرباز در ایران، سازمان حج و زیارت مسئول مستقیم امور زیارتی بود و اگر هدف حکومت واقعا بازسازی و کمک به نگهداری این اماکن بود، می‌توانست از طریق همین سازمان به بازسازی و نگهداری حرم مقدسان شیعیان در عراق و سوریه کمک کند.
ستاد بازسازی عتبات عالیات در بسیاری شهرهای عراق مانند نجف، کربلا، کاظمین، کوفه، سامرا، مسیب و شهر بلد فعالیت دارد و از سال ۱۳۹۳، فعالیت‌های خود را در سوریه هم شروع کرده است و علاوه بر این ایران در عراق و سوریه هم دفتر دارد.
تا سال ۱۳۹۹، گمان می‌رفت که نزدیک به سه هزار نفر تحت عنوان نیروهای جهادی این ستاد در این دو کشور فعالیت کنند که جدا از دریافت نذورات، بودجه‌ای مستقل در بودجه دولت هم به آن اختصاص یافته بود.
از اواخر دهه ۸۰ طرحی تحت عنوان پروژه ۲۰ ساله بازسازی عتبات اعلام شد که همان زمان این سوال را مطرح کرد که چرا پروژه مرمت و بازسازی چند مکان باید به ۲۰ سال زمان نیاز داشته باشد؟ حالا در حالی که این دوره ۲۰ ساله به پایان نزدیک می‌شود، مجید نامجو، جانشین رئیس ستاد، اعلام کرده است که «اتمام کار در عراق و سوریه ۲۰ سال زمان نیاز دارد». نامجو مسئولیت جابه‌جایی زائران به عراق و سوریه و تقبل تمامی هزینه‌های آنان را جزو وظایف ستاد دانسته تا بودجه‌ای را که مجلس برای آن در نظر گرفته است، طبیعی جلوه دهد.
در یک دهه گذشته، مناسک نوظهوری همچون راهپیمایی اربعین که جمعیتی سه تا پنج میلیونی را از ایران به عراق می‌برد، از پرهزینه‌ترین برنامه‌های تبلیغی جمهوری اسلامی بود که نه‌تنها بودجه ستاد که امکانات برخی استان‌های جنوبی نیز به آن اختصاص می‌یابد.
افزایش بودجه این ستاد در زمانی که دولت عراق بر ممنوعیت حضور نظامی و دخالت سیاسی ایران در این کشور اصرار دارد، می‌تواند به معنای آن باشد که جمهوری اسلامی تلاش می‌کند نفوذ خود در این کشور را حفظ کند.
از سوی دیگر اوضاع بحرانی اقتصاد و معیشت مردم ایران و مشکلات مالی بسیاری از پروژه‌های عمرانی در مناطق محروم شرایطی را ایجاد کرده که تخصیص بودجه به ستاد توسعه و بازسازی عتبات، بنیاد و ستادهای مذهبی از این دست، حساسیت جامعه را برانگیخته است. اختصاص بودجه برای بازسازی اماکن زیارتی در کشورهای دیگر سوالی است که مقام‌های حکومت همواره آن را با این ادعا که «این حکومت به مدد امام حسین پابرجا مانده است»، بی‌پاسخ گذاشته‌اند.
