با فروریختن بخشی از طاق تیسفون و نگرانی از احتمال تخریب بخش وسیع‌تری از این بنا، فعالان فرهنگی و شهروندان عراقی از مقامات بین‌المللی و کشورهای همسایه کمک خواسته‌اند. بخش بزرگی از این نگاه‌ها البته به‌جانب ایران است.
بنای تاریخی ایوان مدائن در عراق، معروف به طاق کسری، بخش بازمانده از کاخ‌های شهر تاریخی تیسفون، در دوران ساسانیان است.
در ادامه این درخواست‌ها، گروهی از هنرمندان ایرانی نیز با انتشار نامه‌ای با بیان این‌که «بنای تاریخی ایوان طاق کسری در خطر جدی است»، از مقامات ایران و عراق خواستند تا برای نجات این میراث مشترک جهانی، اقدامات لازم همچون احیا، حفاظت، مرمت و برنامه‌ریزی برای نگهداری دائمی را انجام دهند.
علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اشاره به مبلغ ۶۰۰ هزار دلاری برای انجام مرمت این اثر گفت: «با آقای نوبخت در دولت صحبت‌هایی انجام و موافقت ایشان برای پرداخت هزینه مرمت اعلام شد. قرار است پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه‌وبودجه اعتباراتی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.»
رئیس پیشین پژوهشگاه میراث فرهنگی می‌گوید که در گذشته ایران بارها برای مرمت این اثر اعلام آمادگی کرده اما «به نظر می‌رسد در این میان، دولت‌های مقابل مانع هستند، زیرا اختیار این آثار تاریخی در دستان دولت‌های مقابل است.»
محمد بهشتی، همچون برخی دیگر از مقامات میراث فرهنگی ایران، از عدم همکاری دولت عراق گلایه می‌کند اما در سال‌های اخیر، بناهای دیگری در عراق با توافق دو طرف ترمیم، نوسازی یا بازسازی و تزیین شده‌اند و هیچ‌گاه از «عدم همکاری دولت عراق» سخنی به میان نیامده است.
ایران و بازسازی بناهای مذهبی شیعیان در عراق
ستاد بازسازی عتبات عالیات در ایران باهدف «بازسازی و توسعه حرم‌های مطهر ائمه معصومین علیهم‌السلام و رسیدگی به اماکن مذهبی در کشور عراق و دیگر کشورها» در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد. تنها یکی از پروژه‌های این ستاد، تهیه و خرید ۱۷ هزار خشت طلا برای ساخت و مرمت گنبد حرم امام سوم شیعیان است.
یکی دیگر از پروژه‌های این ستاد، ساخت صحن و شبستان حضرت زهرا به مساحت ۲۲۰ هزار مترمربع در نجف است.
به گفته رئیس وقت این ستاد، تا سال ۱۳۹۸ پنج هزار نفر در قالب گروه‌های کارشناسی و فنی برای بازسازی عتبات عالیات از کشورمان عازم عراق شدند.
این ستاد با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، تفاهم‌نامه‌های همکاری امضا کرده است تا در جهت «احیای هنر‌های سنتی و صنایع‌دستی» تلاش کند و در بخش بناهای تاریخی نیز چندین مورد، از جمله مرمت مناره تاریخی نجف را، در کارنامه خود دارد.
با توجه به رفت‌وآمد مداوم کارشناسان، هنرمندان و معماران مربوط به پروژه‌های ستاد بازسازی به عراق و انجام صدها کار عمرانی کوچک و بزرگ در عراق، مشخص نیست «عدم همکاری و تمایل عراقی‌ها» که مقامات ایرانی به آن اشاره می‌کنند، به چه صورت بوده است؛ آیا دولت عراق صرفا کمک ایران را در بخش مربوط به «بناهای مربوط به شیعیان» مجاز می‌داند و تنها در این حوزه به ایران آزادی عمل داده است و یا این که تمایل مشخص و روشنی از جانب طرف ایرانی برای کمک به عراق در ترمیم و بازسازی و حفاظت از بناهای تاریخی به خصوص سایت‌های دوره ساسانی در عراق وجود ندارد و این ابراز تمایل‌های مقطعی، صرفا ابزار تبلیغات و عرض‌اندام فرهنگی در کشور همسایه است؟
چراغی نیم‌سوز که به خانه روا است
هم‌زمان با اعلام مواضع مقامات ایرانی درباره تمایل به اعزام گروه کارشناسی به عراق، جامعه باستان‌شناسی ایران با واکنش به این موضوع، نسبت به «وضعیت ناگوار» محوطه‌های باستانی در ایران که در سایه «انفعال و آشفتگی این وزارتخانه» در وضعیتی «مایوس‌کننده و دلهره‌آور، بی‌پناه مانده‌اند و به یغما می‌روند»، هشدار داده است. به نظر این جامعه، «سال‌ها است کارشناسان از شرایط نامناسب حفاظتی طاق کسری در کشور عراق سخن گفته و از مدیران مربوطه تنها وعده‌های بی‌سرانجام، شعار و مصاحبه شنیده‌اند.»
بودجه ۶۰۰ هزار دلاری که وزیر از آن سخن می‌گوید می‌تواند محوطه‌های تاریخی بسیاری را در ایران از خطر غارت و نابودی نجات دهد.
ترمیم آثار باستانی یا تخریب بناهای تاریخی
در سال‌های گذشته، بارها شیوه مرمت آثار تاریخی و بناهای باستانی در ایران مورد اعتراض کارشناسان قرارگرفته است. از نمونه‌های اخیر این موضوع، مرمتِ دیواره قلعه پرتغالی‌ها بود که با شیوه و مصالح نامربوط، «سنگ و سیمان، روی مرجان‌ها و سنگ‌های قدیمی قلعه و خاکِ قرمز را پوشاندند».
بنای دیگری که قربانی مرمت غیراصولی شد، معبد هندوهای بندرعباس بود که در ترمیم آن از گچ به جای ساروج استفاده کردند و به گفته برخی کارشناسان، بنا بیشتر از آن که تعمیر شود، تخریب شد.
طاق کسری یکی از نمونه‌های منحصربه‌فرد در سطح جهانی است و تعمیر، بازسازی، مرمت، نگهداری و مراقبت از آن، نیاز به سال‌ها مطالعه و استفاده از خبره‌ترین کارشناسان مرمت آثار تاریخی در بناهای خشتی و آجری دارد.
ایران با دارا بودن بسیاری از مهم‌ترین آثار خشتی ایران می‌توانست یکی از گزینه‌های مطرح و مناسب در این زمینه باشد؛ اما روند بازسازی «ارگ بم»، نگهداری و مرمت از «برج قابوس» و نمونه‌های مشابه، این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا ایران توان کارشناسی لازم برای مرمت یکی از مهم‌ترین بناهای آجری جهان را دارد؟
سرنوشت طاق در دست «الف»
تا مقامات ایرانی در حال مصاحبه و درخواست «دعوت رسمی» از سوی عراقی‌ها بودند، «بنیاد الف» اعلام کرد برای شروع عملیات امداد و نجات در اولین فرصت ممکن درست به کار خواهد شد.
نهم بهمن ۹۹، بنیاد بین‌المللی الف در ژنو اعلام کرد که کار مرمت و حفاظت از طاق کسری را به انجام می‌رساند. این بنیاد که برای نجات بناهای تاریخی در کشورهای جنگ‌زده در سراسر دنیا فعالیت می‌کند، در حال حاضر با صرف بودجه هشت میلیون دلاری، پروژه‌های مشابهی را در عراق در دست اقدام دارد.
گردشگری فرهنگی، زیر سایه گردشگری ایدئولوژیک
بخش بزرگی از میراث تاریخی امپراتوری ایران امروزه در محدوده جغرافیایی کشور عراق واقع شده‌اند؛ مجموعه‌ای از بناهای ساسانی، راه شاهی، کاخ‌ها و گورها که می‌توانند ازنظر گردشگری برای کشور آسیب‌دیده عراق، درآمدزایی زیادی داشته باشند و درعین‌حال برای گردشگران ایرانی نیز به آسانی در دسترس باشند. فاصله اغلب این آثار تاریخی تا مرز ایران، دو تا سه ساعت رانندگی است. به‌راحتی می‌توان تورهای گردشگری فرهنگی بر پایه شناخت تمدن میان‌رودان و خوزستان را در یک محدوده جغرافیایی کوچک اما غنی، برای علاقه‌مندان ترتیب داد.
اما در سال‌های پس از سقوط حکومت صدام در عراق، تهران بیشتر از آن که دغدغه عادی‌سازی روابط دو سوی مرز را داشته باشد، تلاش کرده است با تکیه بر ریشه‌های مشترک شیعی، توان خود را بر نزدیکی مذهبی بگذارد و به عراق به چشم حیاط خلوت ایدئولوژیک خود نگریسته است. در انبوه تبلیغات تورهای مذهبی کربلا، نجف و سامرا، نشانی از وعده بازدید از سایت‌های تاریخی دیده نمی‌شود. طاق کسری در جنوب بغداد، به‌راحتی می‌تواند در مسیر تورهای گردشگری ایرانی قرار گیرد اما نه اراده‌ای برای آن وجود دارد و نه مقامات در ایران علاقه‌ای به توجه به آثار تاریخی مشترک در عراق نشان می‌دهند.
ابراز تمایل ایران به شرکت در پروژه مرمت طاق کسری را می‌توان یکی دیگر از عرض‌اندام‌های تبلیغاتی تهران نامید که با توجه به مواردی که برشمردیم، احتمالا نه در میان شهروندان عراق خریداری خواهد داشت و نه کارشناسان محلی را دلگرم خواهد کرد.
