افغانستان شاید تنها کشوری در جهان باشد که در چهل سال گذشته هیچ‌گونه سرشماری جمعیتی دقیقی نداشته است. آخرین باری که در افغانستان سرشماری انجام شد، سال ۱۳۵۸ خورشیدی بود. اما همان سرشماری هم کامل انجام نگرفت و تنها ۶۷ درصد مردم در افغانستان سرشماری شدند. به همین دلیل، تمامی آماری که تا امروز در افغانستان ارائه می‌شود، تخمینی یا بر اساس شیوه‌های متداول قیاسی است. در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۴ خورشیدی نیز دولت وقت افغانستان کوشید سرشماری کاملی در کشور انجام دهد، اما آن روند نیز به دلیل تنش‌های قومی و درگیری‌های درونی درست پیش نرفت و در کنار آنکه چهار استان و ۱۱ شهرستان کاملا از سرشماری دور ماندند، در بقیه مناطق هم بر اساس فهرست‌برداری خانوارها سرشماری شد که آن هم به صورت قطعی نمی‌توانست شمار دقیق جمعیت افغانستان و ویژگی‌های آن را نشان دهد.
آخرین آماری که از نفوس افغانستان به دست رسیده است، مربوط به مارس سال جاری میلادی است. حسیب‌الله موحد، معاون اداره آمار افغانستان که اکنون زیر سلطه طالبان فعالیت می‌کند، در گزارشی که در ۳۱ مارس ۲۰۲۲ ارائه داد، گفت که بر اساس تخمین‌های اداره آمار، جمعیت این کشور در حدود ۳۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است. از آن تعداد، ۱۷میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرد، و ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن زن تشخیص داده شده‌اند. بر اساس این گزارش، ۷۰ درصد مردم افغانستان در روستاها زندگی می‌کنند، ۲۵ درصد در شهرها، و بقیه هم «کولی» و کوچ‌نشین‌اند که از بین نواحی مختلف در حرکتند. این گزارش ۴۹ درصد جمعیت افغانستان را «نسل جوان» آن می‌داند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اما آمار این گزارش با گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۹ که جمعیت افغانستان را در حدود ۳۸ میلیون تن تخمین زده بود، تفاوت زیادی دارد. البته بانک جهانی این آمار را با احتساب افغان‌های مهاجر در کشورهایی چون ایران و پاکستان ارائه داده بود. اما تنها چند ماه پس از انتشار آن، در ژوئن سال ۲۰۲۰، دولت افغانستان جمعیت کشور را در حدود ۳۳ میلیون تن (۳۲ میلیون و ۹۰۰ هزار) تخمین زد. به صورت معمول، اداره آمار افغانستان هر سال جمعیت کشور را بر اساس همان فهرست‌نگاری سال‌های ۸۲- ۸۴ خورشیدی تخمین می‌زند. البته در گزارش‌های آماری دولت‌های وقت افغانستان، اشاره‌ای به مهاجران افغان نشده است.
در مجموع، اعلام جمعیت افغانستان متاثر از شکل‌گیری مناسبات سیاسی، و همواره تحت‌الشعاع تنش‌های قومی بوده است؛ بدین معنا که اقوام پرجمعیت در افغانستان می‌کوشند که شمار افراد قوم خود را بیشتر نشان دهند. این مسئله به گونه‌ای بحران آماری در افغانستان تبدیل شده و باعث شده است که تا امروز، آمار قطعی در مورد جمعیت افغانستان و ویژگی‌های آن به نشر نرسد. مثلا پشتون‌ها جمعیت قومی خود را در افغانستان بیشتر از ۶۰ درصد معرفی می‌کنند و بر این مبنا، خود را «قوم اکثریت» در کشور می‌دانند، جمعیت تاجیک‌ها را بیش از از ۲۰ درصد، و بقیه جمعیت را هم به هزاره‌ها و ازبک‌ها و بقیه اقوام افغانستان متعلق می‌دانند.
از سوی دیگر، تاجیک‌ها ساختار قومی افغانستان را شامل نزدیک به ۵۰ درصد تاجیک، کمتر از ۴۰ درصد پشتون، و بقیه را اقوامی چون هزاره و ازبک و ترکمن و غیره می‌دانند. تاجیک‌ها همچنین باور دارند که گروه‌های قومی که در آمارهای دولت‌های افغانستان جزو اقوام کشور معرفی شده‌اند، مانند ایماق، قزلباش، سادات، پامیری، عرب و غیره، در اصل همه تاجیک‌اند، اما بر اساس ملاحظات دولت‌ها و برای از اکثریت انداختن تاجیک‌ها، اقوام دیگری عنوان شده‌اند.
جالب است که وب‌سایت «شورای جهانی هزاره» نیز ترکیب قومی در افغانستان را ۳۱ درصد پشتون، ۲۷ درصد هزاره، و ۲۱ درصد تاجیک می‌داند. به دلیل همین تنش‌های قومی، هنوز هیچ آماری در افغانستان نتوانسته است شمار قطعی جمعیت و ویژگی‌های دقیق و ساختار قومیتی آن را مشخص کند.
از لحاظ زبانی نیز بیش از ۶۰ درصد مردم افغانستان به فارسی دری صحبت می‌کنند. سخن گفتن اکثریت مردم به زبان فارسی، به معنای در اکثریت بودن تاجیک‌ها که خود را میراث‌دار زبان فارسی می‌دانند، نیست. تعداد زیادی از پشتون‌ها و اقوام دیگر که زبان خاص خود را دارند، نیز به فارسی صحبت می‌کنند. مثلا در غرب افغانستان پشتون‌هایی زندگی می‌کنند که اصلا به زبان پشتو سخن نمی‌گویند. در ۲۰ سال گذشته، با اینکه تلاش می‌شد که به صورت رسمی، جایگاه زبان فارسی و پشتو به صورت ۵۰-۵۰ و برابر حفظ شود، اما در مجموع شمار افرادی که به فارسی سخن می‌گفتند، بیشتر بود. پس از سقوط دولت جمهوری و سلطه طالبان، این گروه تلاش دارد تا زبان پشتو را به عنوان تنها زبان رسمی افغانستان، گسترش دهد. اکثریت مقام‌های گروه طالبان یا فقط به پشتو سخن می‌گویند، یا بسیار کم و فقط در صورت لزوم، به فارسی حرف می‌زنند.
شاخص اقتصادی افغانستان هم به دلیل بحران در این کشور، هرگز دقیق بررسی نشده است. اداره آمار افغانستان تولید ناخالص ملی کشور را در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۴ میلیارد دلار محاسبه کرده است، و نرخ تورم را نیز ۵.۱ درصد دانسته و آن را کمتر از سال ۲۰۲۰ عنوان کرده است. به علت دقیق نبودن بررسی‌ها، این آمار برای همه پذیرفتنی نیست.
در نزدیک به یک سال گذشته، سلطه طالبان بر افغانستان، بر تمام شئون زندگی مردم در این کشور تاثیر عمیقی گذاشته است. می‌توان با اطمینان کامل گفت که نرخ تورم به شدت بالا است و تولید ناخالص نیز کمتر از چیزی است که در ماه مارس اعلام شد. افغانستان در ۲۰ سال گذشته روند رو به رشد اقتصادی را آغاز کرد. این رشد در سال‌های دهه ۸۰ خورشیدی به شدت سریع بود، اما از نیمه دوم دهه ۹۰ سرعت رشد کاهش یافت و در مواردی حتی به روندی منفی رسید.
افغانستان کشوری به معنای واقعی بدون آمار است. نه کسی شمار دقیق جمعیت این کشور را می‌داند، و نه می‌توان در مورد شاخص‌های اقتصادی آن با دقت سخن گفت. بحران سیاسی ۴۰ سال گذشته، به بحران‌های اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی نیز انجامید. پس از آن، تنش‌های اجتماعی تا حدی افزایش یافت که ارائه هرگونه آماری را در این کشور ناممکن، و آمارهای موجود را باورناپذیر کرده است.
