ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران قرار است روز شنبه ۲۳ فروردین درباره برنامه هسته‌ای تهران مذاکره کنند. در همین حال، بریتانیا، فرانسه و آلمان در حال بررسی این موضوع‌اند که آیا روند بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را پیش از غروب برجام در اکتبر ۲۰۲۵ را آغاز کنند یا خیر.

بسیاری از قدرت‌های جهانی جمهوری اسلامی ایران را به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای متهم می‌کنند اما تهران این اتهام را رد می‌کند.

جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۵ با بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایالات متحده، روسیه و چین (۱+۵) توافقی به نام «برنامه جامع اقدام مشترک» موسوم به «برجام» را امضا کرد که بر اساس آن، تحریم‌های سازمان ملل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا در قبال محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران، برداشته شد. شورای امنیت سازمان ملل هم این توافق را ژوییه ۲۰۱۵ طی قطعنامه‌ای تصویب کرد، اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، در سال ۲۰۱۸ برجام را «بدترین توافق تاریخ» خواند و از آن خارج شد و تمامی تحریم‌های آمریکا را علیه تهران بازگرداند. تهران هم در پاسخ به‌تدریج از تعهدات هسته‌ای خود در قالب برجام فاصله گرفت.

در ادامه، مذاکرات غیرمستقیم میان تهران و دولت جو بایدن، جانشین ترامپ، هم پیشرفت خاصی نداشت. در توافق ۲۰۱۵ آمده بود که ایران بازگرداندن تحریم‌ها را دلیلی برای توقف جزیی یا کامل اجرای تعهداتش در قالب برجام تلقی خواهد کرد.

ترامپ در ماه فوریه، در دوره جدید ریاست‌جمهوری خود، کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران را از سر گرفت و هم‌زمان که گفت آماده توافق است، اما جمهوری اسلامی را به استفاده از نیروی نظامی‌ــ در صورت پایان ندادن به برنامه هسته‌ای‌ آن‌ــ تهدید کرد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که ایران با سرعتی «قابل‌توجه» غنی‌سازی اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد و نزدیک به ۹۰ درصد که برای تولید سلاح هسته‌ای لازم خواهد بود، افزایش داده است. کشورهای غربی می‌گویند برای غنی‌سازی تا این سطح با اهداف غیرنظامی هیچ توجیهی وجود ندارد و هیچ کشوری جز با هدف ساخت بمب هسته‌ای، چنین نکرده است.

«اسنپ‌بک» یا «مکانیسم ماشه» چیست؟

به گزارش رویترز، بر اساس توافق ۲۰۱۵ فرایندی به نام «مکانیسم ماشه» یا «بازگشت خودکار تحریم‌ها» وجود دارد که در صورت بروز اختلاف بر سر اجرای تعهدات، امکان بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی را فراهم می‌کند. اگر طرف‌ها نتوانند بر سر نقض «قابل‌توجه» تعهدات ایران به توافق برسند، این روند می‌تواند در شورای امنیت سازمان ملل با حضور ۱۵ عضو آغاز شود.

پس از آغاز روند، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز درباره ادامه تعلیق تحریم‌های جمهوری اسلامی رای‌گیری کند. تصویب این قطعنامه به ۹ رای موافق و وتو نکردن آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا یا فرانسه نیاز دارد. اگر قطعنامه تصویب شود، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به‌طور خودکار بازمی‌گردند، مگر آنکه شورای امنیت اقدام دیگری انجام دهد.

واکنش قبلی آمریکا در سازمان ملل

با وجود خروج ترامپ از برجام، ایالات متحده در اوت ۲۰۲۰ با این استدلال که طبق قطعنامه ۲۰۱۵ همچنان یک‌طرف مشارکت‌کننده در برجام محسوب می‌شود، مدعی شد که فرایند مکانیسم ماشه را آغاز کرده است. با این حال تمامی طرف‌های باقی‌مانده در توافق یعنی جمهوری اسلامی، آلمان، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین، به شورای امنیت اعلام کردند که این اقدام آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسند.

اکثر اعضای شورای امنیت نیز با این اقدام مخالفت کردند و به‌طور رسمی پذیرفته نشده است. سایر طرف‌های باقی‌مانده در توافق از نظر فنی قادرند مکانیسم ماشه را فعال‌ کنند، اما در واقعیت تنها آلمان، فرانسه و بریتانیا به این موضوع علاقه‌مندند.

اکنون چه اتفاقی در حال رخ دادن است؟

با انقضای قطعنامه ۲۰۱۵ شورای امنیت در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، فرصت فعال‌سازی مکانیسم ماشه پایان می‌یابد. در نتیجه ترامپ به سفیر آمریکا در سازمان ملل دستور داده تا با متحدان برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران همکاری کند و بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز به شورای امنیت اعلام کرده‌اند که آماده پیگیری روند اسنپ‌بک‌اند.

آن‌ها همچنین خواستار گزارش جامع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی شده‌اند؛ اقدامی که می‌تواند زمینه را برای بازگرداندن تحریم‌ها مهیا کند. پیش از آن، باید روند حل اختلاف در چارچوب توافق طی شود، زیرا در ژانویه ۲۰۲۰ بریتانیا، فرانسه و آلمان آن را فعال کردند و روسیه با آن مخالفت کرد.

در برنامه‌ریزی برای اقدام احتمالی در شورای امنیت، این سه کشور در نظر خواهند داشت که ریاست شورای امنیت در ماه سپتامبر به عهده روسیه خواهد بود.

تحریم‌ها چه خواهند بود؟

در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، تحریم‌هایی که در قالب شش قطعنامه شورای امنیت بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ تصویب شدند، مجددا اعمال می‌شوند. این تحریم‌ها شامل موارد زیر خواهد بود؛

ــ تحریم تسلیحاتی

ــ ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت هسته‌ای

ــ ممنوعیت پرتاب موشک‌ها و سایر فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالیستیک که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند. ممنوعیت انتقال فناوری و کمک فنی در این زمینه هم جزئی از آن است.

ــ مسدود کردن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای ایرانی خاص در سطح جهانی

ــ اجازه به کشورها برای بازرسی محموله‌های شرکت‌های هواپیمایی ایران‌ایر و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به منظور کشف کالاهای ممنوعه