در بازار لوازم و قطعات یدکی خودرو در ایران که گردش مالی آن سالانه ۱۳ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، ردپای چین، سپاه پاسداران و مافیای قطعه‌سازها دیده می‌شود.

سهم قاچاق در این بازار حدود چهار میلیارد دلار و سهم کالاهای تقلبی و بی‌کیفیت هم یک میلیارد دلار برآورد شده است. البته برآورد برخی مسئولان ستاد مقابله با قاچاق ارز و کالا و وزارت صمت بالاتر است و می‌گویند حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد کل بازار لوازم یدکی خودرو ایران یا حاصل قاچاق است یا کالاهای تقلبی است.

برآورد‌های این وزارتخانه در مورد سهم تخلف در قطعات مختلف خودرو نشان می‌دهد که بیشترین تخلف در این بازار با سهمی معادل ۷۲ درصد، مربوط به سیستم تعلیق و جلوبندی ماشین است. سهم لاستیک و موتور یا نیرو محرکه و گیربکس هر کدام به تفکیک پنج درصد تعیین و یک درصد هم به باتری خودرو مربوط دانسته شده است. 

مابقی یعنی سهم ۱۶ درصدی در اختیار سایر قطعات مرتبط با خودرو است که وزارت صمت طرح جمع‌آوری این لوازم قاچاق و تقلبی را از روز ۱۵ فروردین آغاز کرد. این وزارتخانه از ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ هم اعلام کرد ۵۵ مورد از لوازم یدکی که ۸۰ درصد قطعات مورد نیاز خوردرو‌ها را تشکیل می‌دهند، باید شناسنامه و کد رهگیری داشته باشند و توزیع و تولید این کالا‌ها بدون ثبت در سامانه جامع تجارت و دریافت کد رهگیری، قاچاق محسوب می‌شود و قرار است به‌شدت با آن برخورد شود.

این طرح وزارت صمت هر چند گامی مهم برای مقابله با قاچاق و تولید لوازم یدکی بی‌کیفیت در بازار است، بعید به نظر می‌رسد مقابله با چینی‌ها، نیرو‌های مسلح و مافیای این بازار با یک طرح و ابلاغیه امکان‌پذیر باشد.

آن‌طور که فعالان بازار لوازم یدکی می‌گویند، چینی‌ها در حال حاضر می‌توانند سه برابر ارزان‌تر از رقبای ایرانی لوازم یدکی تولید و وارد بازار کنند. همین برتری قیمتی است که به گفته میثم فرج‌اللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت، برخی شرکت‌های بزرگ به اسم دانش‌بنیان از چین قطعه وارد و به خودروسازان قالب می‌کنند.

فرج‌اللهی می‌افزاید: «قطعه‌سازان بزرگ به دلیل ارتباطات خوبی که با چینی‌ها دارند، اجازه نمی‌دهند مشکلات فنی صنعت خودرو دیده شود.»

واردات رسمی و غیررسمی از چین تنها بخشی از کارنامه مافیای قطعه‌سازی در ایران است که از تخلف آن‌ها در تولید قطعات بی‌کیفیت در داخل نیز گزارش‌های متعددی در دسترس است.

امیر حسین جلالی، نایب رئیس انجمن قطعه‌سازان، هم این مسئله را تایید می‌کند و می‌گوید: «وقتی قطعات یدکی در بازار کم باشد، تامین‌کنندگان به هر طریقی سعی می‌کنند تقاضا را پاسخ دهند؛ تا جایی که ممکن است حتی قطعات دست‌دوم را مجدد تعمیر و بسته‌بندی کنند یا آن قطعه را به اشکال مختلف به دست متقاضی برسانند.»

این‌گونه است که مدت‌ها است پای قطعات غیراستاندارد به خط تولید خودروساز‌ها باز شده است و از آنجا که شرکت‌های خودروسازی دنبال قطعه ارزان‌قیمت و نسیه‌اند، از رعایت استاندار‌ها چشم‌پوشی می‌کنند.

نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران که سپاه پاسداران از مشهور‌ترین آن‌ها است، از دیگر بازیگران بازار لوازم یدکی در ایران به شمار می‌روند. بازیگرانی که بسیاری در ایران از اینکه از این نیرو‌ها و میزان دخالت آن‌ها در قاچاق یا تولید قطعات غیراستاندارد خودرو‌ نام ببرند، واهمه دارند.

سایت تحریریه از معدود رسانه‌هایی است که ۱۷ مرداد گزارشی در این زمینه منتشر کرد و نوشت: «گروه‌های مسلح وابسته به قطعه سازان به خودروسازان قطعه بی‌کیفیت می‌فروشند که در نهایت به تولید خودرو با کیفیت پایین در ایران منجر می‌شود.»

تحریریه با انتقاد از این وضعیت ادامه داد: «قطعه سازان نمی‌توانند با استخدام گروه‌های مسلح خودروسازان را به خرید وادار کنند.»

این سه بازیگر که بی‌تردید قدرتی بیشتر از وزارت صمت دارند، حتی به دستور ابراهیم رئیسی مبنی بر تولید و عرضه قطعات باکیفیت نیز اعتنایی ندارند و همچنان قطعات تقلبی را با نام تجاری شرکت‌های معتبر بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌کنند.