گزارش جدید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد تعداد خانوارهای مستاجر درگیر فقر در ایران طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ رشدی ۴۸ درصدی داشته است. به طوری که در سال ۱۴۰۱، درآمد بیش از یک میلیون خانوار مستاجر در مناطق شهری پایین‌تر از خط فقر بوده است و ۲۳۳ هزار خانوار نیز با اضافه شدن هزینه تامین مسکن استیجاری به سبد هزینه‌هایشان، فقیر شده‌اند. در مناطق روستایی، تعداد گروه اول ۷۵ هزار خانوار و تعداد گروه دوم ۳۱ هزار خانوار بوده است.
این گزارش «فقر مستاجران» را بیشتر یک «پدیده شهری» خوانده است، زیرا تنها ۸ درصد از خانوارهایی که همزمان مستاجر و فقیرباشند در روستاها سکونت دارند. در روستاها عمده فقیران دست‌کم سرپناهی برای خود دارند. در مقابل، «محرومیت مسکونی» که با ویژگی‌های کالبدی مسکن تعریف می‌شود، چهره‌ای عمدتا روستایی دارد. به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۱، ۴۸ درصد (۲ میلیون خانوار) از خانوارهای درگیر محرومیت مسکونی در مناطق شهری و ۵۲ درصد (۲.۲ میلیون خانوار) در مناطق روستایی سکونت داشته‌اند.
گزارش اخیر وزارت رفاه نشان می‌دهد که وضعیت فقر و محرومیت مسکن در استان‌های مختلف تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. برای مثال، در استان‌هایی مانند البرز و قم، ۱۰۰ درصد مستاجران به دلیل درآمد ناکافی دچار درجاتی از فقر شده‌اند. در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی، هم نرخ فقر ناشی از هزینه‌های تامین مسکن استیجاری به ترتیب ۴۶ و ۳۶ درصد است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با وجود اسکان بیشترین تعداد خانوار مستاجر درگیر فقر در استان تهران، وزارت رفاه ادعا کرده است که نرخ محرومیت مسکونی در این استان پایین و ۵ درصد است. در حالی که این عدد در استانی مانند سیستان و بلوچستان به ۶۰ درصد می‌رسد.
بر اساس گزارش وزارت رفاه، در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۳۷ درصد از کل خانوارهای مستاجر در ایران درگیر فقر مطلق بوده‌اند. این عدد بزرگی است، زیرا گزارش اعلام کرده که ۴.۴۶ میلیون خانوار در ایران مستاجرند و از این تعداد، ۱.۴۳ میلیون خانوار زیر «خط فقر مطلق» قرار داشته‌اند.
برآوردها حاکی از آن است که از میان کل خانوارهای مستاجر در شهرها که درگیر فقر مطلق بوده‌اند، ۸۲ درصد به دلیل درآمد ناکافی و ۱۸ درصد به دلیل هزینه‌های بالای مسکن استیجاری در این وضعیت قرار گرفته‌اند. این نرخ برای مناطق روستایی به ترتیب ۷۱ درصد و ۲۹ درصد است.
به گزارش روزنامه اعتماد، نکته قابل‌اهمیت این است که بیشترین نرخ «محرومیت مسکونی» از حیث تعداد خانوار در استان سیستان و بلوچستان است؛ به‌گونه‌ای که نزدیک به ۵۹ درصد از خانوارهای این استان طی سال ۱۴۰۱ در محرومیت مسکونی به سر برده و ۴۶۰ هزار خانوار با محرومیت مسکونی مواجه بوده‌اند.
استان سیستان و بلوچستان از نظر «محرومیت شدید مسکونی» نیز رتبه اول را دارد؛ به طوری که نزدیک به ۳۲ درصد خانوارهای این استان، یعنی ۲۴۹ هزار خانوار، در محرومیت شدید مسکونی بوده‌اند که عدد بسیار بزرگی است.
جمهوری اسلامی تاکنون برنامه‌ها و سیاست‌های مختلفی را با ادعای خانه‌دار کردن فقرا اجرا کرده است. این سیاست‌ها از پروژه‌های پرهزینه‌ای چون طرح مسکن مهر یا احداث شهرهای جدید گرفته تا طرح‌هایی چون تعیین سقف اجاره‌بها و اعطای وام ودیعه مسکن در سال‌های اخیر هیچ‌یک نتوانسته‌اند مشکل فقر مسکن را رفع کنند.
وضعیت مسکن در ایران به‌قدری وخیم است که حتی نهادهای حاکمیتی مثل مرکز پژوهش‌های مجلس نیز شدت آن را تایید کرده‌اند. این مرکز در یکی از گزارش‌هایش از وضعیت مسکن در شهرهای بزرگ، به‌صراحت اعلام کرد سیاست‌هایی که طی سال‌ها و دهه‌های گذشته در حوزه مسکن اجرا شدند، نه‌تنها به ترقی خانواده‌های کم‌درآمد از نردبان مسکن منجر نشدند که سقوط طیف گسترده‌ای از مستاجران از این نردبان را در پی داشتند و به شیوع اشکال مختلف بی‌خانمانی دامن زدند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی دیگر با موضوع «تحلیل سیاست‌های مسکن» هم تصریح کرد که نتیجه ۴۴ سال برنامه‌ریزی مشترک دولت‌های جمهوری اسلامی برای تامین خانه، به اخراج شش دهک اول درآمدی از این بازار منجر شده است.
