تاخیر در تعیین رهبر جدید سازمان تروریستی القاعده، این پرسش را مطرح کرده است که چرا به‌رغم گذشت بیش از دو ماه از زمان کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر پیشین شبکه تروریستی القاعده که در ماه اوت گذشته در کابل، پایتخت افغانستان، کشته شد، تاکنون از تعیین رهبری جدید سازمان القاعده خبری در دست نیست. افزون بر آن، در مورد نامزدهای احتمالی رهبری سازمان القاعده نیز ابهام‌های بسیاری در میان است.

از زمان حمله پهپادهای آمریکا و اعلام کشته شدن الظواهری ۷۱ ساله در ماه اوت گذشته در کابل، این سازمان تروریستی هنوز بدون رهبر است، اما پیوسته این پرسش مطرح می‌شود که رهبر جدید سازمانی که اسامه بن لادن تاسیس کرد، چه کسی خواهد بود.

پس از کشته شدن الظواهری، از افراد متعددی سخن به میان آمد که احتمال می‌رفت به رهبری القاعده برگزیده شوند و بسیاری انتظار داشتند که جانشین الظواهری به سرعت اعلام شود، اما القاعده تاکنون نام رهبر جدیدش را اعلام نکرده است.

البته سیف العدل مصری، از برجسته‌ترین نامزدهای احتمالی برای جانشینی الظواهری است. گفته می‌شود که او حدود ۶۰ سال سن دارد و به دلیل تجربه جنگی و تروریستی بسیاری که دارد، از عمده‌ترین کهنه‌سربازان سازمان تروریستی القاعده به شمار می‌رود. اداره تحقیقات فدرال ایالات متحده او را یکی از خطرناک‌ترین تروریست‌های تحت تعقیب طبقه‌بندی کرده و در ازای دریافت هرگونه اطلاعاتی درباره او، ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است. ماه گذشته عکسی از سیف العدل منتشر شد؛ با این احتمال که او ممکن است به رهبری القاعده گمارده شود.

در همین راستا، احمد سلطان، کارشناس مصری متخصص در امور جنبش‌های اسلامی و تروریسم، در گفت‌وگویی با الشرق‌الاوسط گفت: «تاخیر در اعلام رهبر جدید القاعده، عوامل متعددی دارد و نخستین مورد آن این است که سازمان القاعده پس از مرگ الظواهری با چالش‌های بسیاری روبه‌رو شده است که مهم‌ترین آن‌ها، رابطه این سازمان با گروه طالبان است؛ به ویژه که در میان طالبان گرایش‌های مختلفی به القاعده وجود دارد و به استثنای شبکه حقانی، سایر طالبان با القاعده‌ مخالف‌اند و از پذیرش حضور رسمی این سازمان در افغانستان خودداری می‌کنند. شکی نیست که اگر القاعده اعلام کند که رهبرش در افغانستان کشته شده است، جنبش طالبان با دردسرهای بسیاری مواجه می‌شود.

منیر ادیب، کارشناس دیگر مصری متخصص در امور جنبش‌های افراطی و تروریسم بین‌المللی، نیز در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط گفت: «جنبش طالبان ممکن است از القاعده خواسته باشد که رهبر جدیدش را معرفی نکند، زیرا این اعلامیه به این معنی است که القاعده کشته شدن رهبر قبلی‌اش را پذیرفته است، اما این سازمان هنوز نمی‌خواهد به کشته شدن ایمن‌الظواهری اذعان کند.»

ادیب افزود: «سخنگوی طالبان اعلام کرد که جنبش طالبان جسد الظواهری را پیدا نکرده است. افزون بر این، جنبش طالبان در برابر جامعه جهانی به فراهم کردن پناهگاه امن برای القاعده متهم است و اعلام تعیین رهبر جدید القاعده، طالبان را در معرض بحران‌های متعددی قرار می‌دهد.»

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در اوت گذشته اعلام کرد که «طالبان جسد الظواهری را پیدا نکرده است و تحقیقات در این زمینه همچنان دارد». سپس، گروه طالبان در بیانیه‌ای دیگری اعلام کرد که «هیچ اطلاعی درباره ورود و اقامت الظواهری در کابل ندارد».

احمد سلطان خاطرنشان کرد: «بر سر جانشینی الظواهری اختلافات بسیاری میان رهبران القاعده وجود دارد، به ویژه از این رو ‌که رهبران این سازمان تروریستی در گذشته توافق کرده بودند که در صورت کشته شدن ایمن‌الظواهری، ابوالخیر المصری (که در سال ۲۰۱۷ در سوریه کشته شد)، یا ابوبصیر ناصر الوحشی (کشته شده در یمن در سال ۲۰۱۵)، یا ابومحمد المصری (کشته شده در تهران در سال ۲۰۲۰)، و یا سیف‌العدل را به رهبری سازمان القاعده منصوب کنند.» او افزود: «دلیل اصلی اختلاف بر سر سیف‌العدل این است که او در تهران است، و علاوه براین، عبدالرحمن مغربی که احتمال می‌رود به رهبری القاعده گماشته شود، نیز در ایران به سر می‌برد.»

به گفته منیر ادیب، «همه رهبرانی که برای تصدی رهبری القاعده نامزد شده‌اند، در ایران به سر می‌برند». آمریکا در گذشته ایران را متهم به میزبانی ابوالخیر مصری و ابو محمد المصری کرده و گفته است که دو فرد یادشده در ایران حضور دارند، اما تهران این موضوع را تکذیب کرده است. سیف العدل نیز در ایران به سر می‌برد و پیش‌بینی می‌شود که ایران را به مقصد افغانستان ترک کند. با این حال، احمد سلطان معتقد است که «جنبش طالبان به احتمال زیاد از میزبانی سیف‌العدل خودداری خواهد کرد».

از سوی دیگر، احمد سلطان خاطرنشان کرد که «منابع غربی دو نام دیگر را برای رهبری سازمان القاعده مطرح کرده‌اند که عبارتند از احمد دیری (ابو عبیده)، رهبر جنبش «الشباب»، و ابوعبیده یوسف العنابی، رهبر گروه تروریستی القاعده در مغرب اسلامی. با این حال، درباره نامزدی آن‌ها نیز اختلاف نظر وجود دارد، زیرا احمد دیری که آفریقایی است، برای همه قابل پذیرش نیست، و العنابی هم در طول دو سال گذشته با شماری از کشورهای منطقه روابطی برقرار کرده و با آن‌ها در ارتباط است، و این امر با سیاست‌های القاعده در تضاد است. اما به باور منابع غربی، العنابی از بخت بیشتری برای رسیدن به رهبری سازمان القاعده برخوردار است.

او افزود که به تازگی ابوهمام الشامی، رهبر گروه «حراس‌الدین»، شاخه سازمان القاعده در سوریه، و ابوعبدالکریم مصری (که نام‌های هر دو نفر در فهرست افراد و سازمان‌های تروریستی آمریکا درج است) نیز برای تصدی رهبری القاعده مطرح شده‌اند. با این حال، ابوعبدالکریم شخصی پیر و بیمار است و نقش موثری در سازمان القاعده ندارد، و ابوهمام نیز، با اینکه در اردوگاه الفاروق در افغانستان مربی نظامی بوده است، اختلافات زیادی با سیف‌العدل دارد.

احمد سلطان تاکید کرد: «هرچند سیف‌العدل بخت زیادی برای رسیدن به رهبری سازمان القاعده دارد، ممکن است به دلیل اینکه شخصی متعصب و خشک‌اندیش است و برخلاف تبیلغاتی که به نفع او شده است، از محبوبیت لازم در درون سازمان القاعده برخوردار نیست، این امکان را از دست بدهد. علاوه بر این، ممکن است سیف‌العدل به دلیل وحشتش از ترور شدن، ایران را به مقصد افغانستان ترک نکند».

کارشناسان متخصص در امور گروه‌های بنیادگرا، به پیام‌های سابق اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده، اشاره می‌کنند که در آن‌ها خاطرنشان کرده است که «سیف‌العدل در قیاس با همتایانش، شایستگی کمتری برای تصدی رهبری دارد و انتخاب او به رهبری القاعده تاثیر منفی بر این سازمان در سوریه و عراق خواهد داشت».

منیر ادیب گفت: «شاید تاخیر در معرفی رهبر جدید القاعده ناشی از انتظار برای فراهم شدن زمینه انتقال سیف‌العدل از ایران به افغانستان باشد و این امر ممکن است ماه‌ها طول بکشد، به ویژه که برخی معتقدند که باید قبل از هر اقدام دیگری، سیف‌العدل از ایران خارج شود تا در صورت انتصاب به سمت رهبری سازمان القاعده، با هیچ گونه اعتراض و مخالفتی مواجه نشود.»

احمد سلطان اظهار داشت: «در حال حاضر، القاعده با بحران شدیدی روبه‌رو است و نمی‌تواند چالش رقابت بر سر رهبری این سازمان را حل کند. به همین دلیل، منابع نزدیک به این سازمان پیش‌بینی می‌کنند که اعلام رهبری جدید ممکن است چندین ماه به تعویق افتد و این امر با اندیشه سازمان القاعده در تضاد است، زیرا بر اساس آموزه‌های ایدئولوژیک گروه‌های جهادی، مرگ هیچ رهبری نباید کتمان شود و پس از مرگ هر رهبر، بلافاصله رهبر جدیدی برای سازمان انتخاب شود.»

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط