مردم استان سیستان و بلوچستان همچنان با بحران کمبود سوخت دست‌وپنجه نرم می‌کنند و برای تامین بنزین موردنیاز خودرو‌های خود، باید ساعت‌ها در صف پمپ بنزین وقت و عمر خود را تلف کنند.

سیستان و بلوچستان از جمله استان‌های توسعه‌نیافته ایران است که ساکنان آن سال‌ها است با پدیده صف‌های طولانی در جایگاه‌های سوخت مواجه‌اند. این صف‌ها در شهر زاهدان پس از هشتم مهر، باز هم طولانی‌تر شدند و مقام‌های استانی ادعا می‌کنند علت شلوغ شدن سایر پمپ‌بنزین‌ها تعطیلی جایگاه سوخت بعثت در پی آسیب‌های ناشی از ناآرامی‌های اخیر است.

ایرنا، خبرگزاری دولتی، هم گزارش مفصلی از این بحران در زاهدان منتشر کرد و به نقل از مقام‌های مسئول نوشت که «قاچاق سوخت» از دیگر عوامل شکل‌گیری این صف‌های طولانی در زاهدان است. به نوشته این خبرگزاری، «بالا رفتن سرسام‌آور قیمت بنزین، نفت و گازوئیل در بازار آزاد بسیاری از مردم را به فروش سهمیه‌ سوختشان ترغیب کرده است».

آن‌طور که ایرنا نوشته است، در حال حاضر «یک گالن ۲۰ لیتری بنزین و گازوئیل در زاهدان بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان در بازار آزاد به فروش می‌رسد». ابراهیم پوریزدانی، مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه زاهدان، به این خبرگزاری گفت که افزایش قیمت هر لیتر بنزین در پاکستان تا ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان، به افزایش «قاچاق» و «تقاضا» در استان سیستان و بلوچستان منجر شده است.

بنا بر ادعای پوریزدانی، این مسئله باعث شد «بعضی مردم کارت سهمیه سه هزار تومانی خود را بفروشند» که همین موضوع  باعث شد افرادی به جایگاه‌ها مراجعه کنند که پنج کارت سوخت دارند. این مقام مسئول «مراجعه افراد برای خالی کردن کارت سوخت بنزین سه هزار تومانی» را از دیگر عوامل فشار بر پمپ‌بنزین‌های زاهدان برشمرد.

حسین مدرس خیابانی، استاندار سیستان و بلوچستان، هم با تایید بخشی از گفته‌های پوریزدانی، فاصله ۱۲۰ کیلومتری جایگاه‌های سوخت در این استان را از دیگر عوامل شلوغی پمپ‌بنزین‌ها در این استان اعلام کرد.

به گفته مدرس خیابانی، افزایش نیافتن تعداد جایگاه‌های سوخت متناسب با افزایش جمعیت در استان سیستان و بلوچستان از دیگر عوامل فشار بر جایگاه‌ها و تشدید معضل صف در برخی شهر‌های این استان است.

ابوذرمهدی نخعی، فرماندار زاهدان، از دیگر مقام‌هایی است که «تخلف» افراد و جایگاه‌داران را در شکل‌گیری صف‌ در جایگاه‌های سوخت موثر می‌داند.

به گفته نخعی، پایش تنها یک جایگاه سوخت در زاهدان نشان داده که «۱۳ هزار کارت سوخت در اختیار ۳۱ دستگاه وانت بار است».

او همچنین گفت: «پرونده‌های تخلف از حدود ۱۴ تا ۴۶ میلیارد تومان برای جایگاه‌های متخلف سوخت در زاهدان تشکیل و جایگاه‌دار متخلف خلع ید شد.»

معضل تشکیل صف‌های طولانی سوخت در پمپ‌بنزین‌ها و ساعت‌ها انتظار مردم سیستان و بلوچستان در این مکان‌ها موضوع جدیدی نیست و به محض اینکه قیمت سوخت در پاکستان افزایش می‌یابد، این معضل هم در این استان تشدید می‌شود؛ پدیده‌ای که به دلیل نرخ بالای فقر و بیکاری در استان سیستان و بلوچستان و همسایگی آن با پاکستان، بیشتر از استان‌‌های دیگر است.

فارغ از توسعه نیافتگی سازمان‌یافته این استان سنی‌نشین ایران، نرخ بالای بیکاری هم بخش قابل توجهی از ساکنان این استان را به سوخت‌بری و دلالی و فروش سهمیه بنزین واداشته است و با وجود اینکه قاچاق سوخت از ایران در اختیار باند‌های متصل به قدرت است، مقام‌های جمهوری اسلامی برخورد با سوخت‌بران جزء را در دستور کار قرار داده‌اند.

سوخت‌بری در سیستان و بلوچستان و کولبری در کردستان از نگاه رسمی و گزارش‌های کارشناسی قاچاق محسوب می‌شوند اما در واقع، تنها راه امرار معاش مردمانی‌اند که با وجود ثروت‌های فراوان کشور، در چنبره سخت‌ترین نوع فقر و فلاکت گرفتار شده‌اند. 

خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون و قطع آب رودخانه هیرمند در سرزمینی که صیادی، کشاورزی و صنایع‌دستی مشاغل سنتی آن بودند، باعث شد تنها ممر درآمد مردم دادوستد با همسایگان پاکستانی و افغانی باشد. در این شرایط، سوخت‌بری مهم‌ترین تجارت مردم سیستان و بلوچستان با همسایگان شرقی ایران است. تجارتی که «دادوستد مرگ است»؛ کسب‌وکاری نیم‌بند که در ماه‌های اخیر به دلیل کاهش سهمیه سوخت بنزین خودروهای سواری از ۲۰۰ لیتر به ۱۵۰ لیتر نگرانی شدید مردم استان سیستان و بلوچستان را در پی داشته است.

سایت محلی بلوچ پرس شهریور ۱۴۰۱ گزارش داد که این کاهش در حالی است که در استان سیستان و بلوچستان به بهانه قاچاق سوخت در جایگاه‌ها، «کارت مادر وجود ندارد و مردم حق استفاده از کارت مادر را ندارند».

معین‌الدین سعیدی و عبدالناصر درخشان، دو نماینده سیستان و بلوچستان، هم در صحن علنی مجلس از این کاهش سهمیه انتقاد و آن را اقدامی «ناعادلانه» خوانده‌اند. سعیدی از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی پرسید سهمیه بنزین استان سیستان و بلوچستان بر اساس کدام موازین قانونی را کاهش یافت و درخشان هم گفت: «در حالی که هیچ شبکه مناسب حمل‌ونقل عمومی شهری و جاده‌ای برای مردم تعبیه و تامین نشده، سهمیه سوخت خودروهای شخصی چرا کاهش پیدا کرده است؟»

کاهش سهمیه سوخت، مقدمه طرح کلان دولت برای حذف همیشگی سهمیه‌بندی بنزین است و در ماه‌های اخیر، گزارش‌های متعددی در این زمینه در برخی رسانه‌ها منتشر شده است. طرحی که در صورت اجرا بی‌تردید با اعتراض‌های تازه‌ای در جامعه همراه خواهد شد و فقر و فلاکت مردم ایران را بیشتر از گذشته خواهد کرد.