حمله خونینی که پاریس در شب ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ شاهد بود، نخستین ظهور خارجی داعش از زمان اعلام «دولت» آن در سال ۲۰۱۴ در سوریه و عراق، نبود؛ زیرا اعضای این سازمان و حامیان آن قبل از حمله مرگبار پاریس هم در نقاط مختلف جهان، حملات متعدد دیگری انجام داده بودند. اما آنچه در آن زمان در پایتخت فرانسه اتفاق افتاد، روشن‌ترین دلیل و حجت بر این خطر بود که به داعش اجازه داده شده بود گستره جغرافیایی وسیعی به وسعت خاک بریتانیا را در کنترل خود داشته باشد. آری! به‌زودی مشخص شد که این حمله از یکی از پایگاه‌های داعش در شمال سوریه سازماندهی شده بود و برخی از مهاجمان انتحاری که در این حمله مرگبار شرکت داشتند، قبل از رفتن به فرانسه، در سوریه بوده‌اند.

حمله به پایتخت فرانسه جنبش بین‌المللی برای مقابله و از بین بردن پدیده داعش را تسریع کرد و ایالات متحده با کمک متحدان محلی از جمله کردهای سوریه، نیروهای دولت عراق و پیشمرگه‌های کرد، رهبری ائتلاف بین‌المللی مبارزه علیه داعش را در دست گرفت. این مبارزه سال‌ها به طول انجامید و طی آن، هزاران نفر از اعضای داعش  کشته شدند. سپس داعش از پایگاه‌های اصلی‌ خود مانند موصل و رقه بیرون رانده شد؛ تا اینکه سرانجام در سال ۲۰۱۹، آخرین پایگاه داعش در شهر باغوز واقع در شرق سوریه هم سقوط کرد و دولت داعش به پایان رسید.

داعش در مقابله با جنگ بزرگی که علیه آن راه‌اندازی شد، به دو گزینه متوسل شد. مورد نخست این بود که هوادارانش در سراسر جهان را تحریک کرد هرکجا که می‌توانند، حمله‌ای انجام دهند. همین راهبرد با گذشت زمان، به ظهور پدیده «گرگ‌های تنها» منجر شد. این گرگ‌های تنها به «بمب‌های انسانی» تبدیل شدند که پیوسته می‌کوشند از طریق حملات تروریستی بی‌رویه و استفاده از هر سلاحی که در دسترس باشد از جمله ماشین‌ها، کامیون‌ها و حتی چاقوهای آشپزخانه، شمار قربانیان حملات خود را افزایش دهند.

داعش موفق شد «گرگ‌های تنهای» بسیاری را جذب کند که آماده انتحار بودند. این امر تا حد زیادی با بسته شدن مرز ترکیه با سوریه مرتبط بود؛ چون پیش از آن، هزاران جنگجوی خارجی که تصمیم داشتند به داعش بپیوندند، از طریق این مرز وارد سوریه و عراق می‌شدند. به‌ویژه پس از آنکه ابوبکر البغدادی، رهبر داعش، هواداران این سازمان را به زندگی در قلمرو دولت داعش فراخواند. در نتیجه، این «گرگ‌ها» کسانی‌اند که به دلایل متعدد از جمله بسته شدن مرز ترکیه، نتوانستند خود را به سنگرهای اصلی داعش در عراق و سوریه برسانند.

گزینه دوم داعش تلاش برای توسعه ساختار این سازمان در خارج از سوریه و عراق بود. در همین چارچوب، داعش موفق شد در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی شاخه‌هایی از سازمانش ایجاد کند که از آن‌ها به نام «ولایات داعش» یاد می‌شوند. این شاخه‌های تازه‌تاسیس پس از اجرای حملات گسترده و به دست گرفتن کنترل مناطق وسیعی از قلمرو برخی کشورها، بار دیگر تهدید داعش را احیا کردند.

البته گسترش فعالیت داعش به‌زودی با شکست‌های پی‌درپی مواجه شد. دولتی که داعش در شهر سرت لیبی ایجاد کرده بود، نابود شد. در مصر، نیروهای امنیتی این کشور موفق شدند کنترل سراسر استان سینا را به دست بگیرند و جنگجویان وابسته به داعش را از پایگاه‌های آن‌ بیرون برانند و شمار زیادی از اعضا و رهبران این سازمان را از بین ببرند. حتی در کشور موزامبیک در شرق آفریقا هم که داعش در استان کابو دلگادو آن، به پیشرفت قابل‌توجهی دست یافته بود، در پی ضدحمله نیروهای دولتی، دستاوردهایش را از دست داد. در افغانستان نیز «ولایت داعش خراسان» موفق شد فعالیت‌هایش را توسه دهد و پیوسته در حال درگیری و کشمکش با دولت «طالبان» است.

اکنون در سالگرد حملات پاریس، چنین به نظر می‌رسد که داعش توانایی خود برای سازماندهی و اجرای حملات گسترده در سراسر جهان از قلمرو سوریه و عراق از دست داده است. در حال حاضر، حضور جنگجویان وابسته به داعش به مناطق دورافتاده‌ای مانند صحرای انبار و کوه‌های حمرین در عراق و بادیه سوریه محدود شده است. این گروه‌های کوچک اغلب به طور مستقل فعالیت می‌کند و با استفاده از تاکتیک «بزن‌، دررو» حملات کوچکی را ترتیب می‌دهد.

کشته شدن ابوبکر البغدادی، رهبر داعش، و جانشین او، ابوابراهیم قریشی، و خودداری رهبر کنونی این سازمان از حضور در رسانه‌ها، ممکن است به کاهش پیوندی که در گذشته بین این سازمان و «گرگ‌های تنها» در نقاط مختلف جهان وجود داشت، کمک کرده باشد. اما این بدان معنا نیست که فعالیت «گرگ‌های تنها» به طور کامل پایان یافته است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند هرازگاهی سر بلند کنند و حمله‌ای انجام دهند. ادامه حملات تروریستی که آخرین مورد آن حمله با چاقو در بروکسل بود که یک افراطی شناخته‌شده انجام داد، می‌تواند مصداق این مدعا باشد.

خطر اجرای حملات تروریستی از مناطق تحت کنترل شاخه‌های داعش در سراسر جهان همچنان وجود دارد؛ بنابراین، سرویس‌های امنیتی در همه‌جا باید این تهدید را جدی بگیرند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط