مردی سرخ‌پوش با گونه‌های گل‌انداخته سوار بر سورتمه‌ای در آسمان که گوزن‌ها آن را می‌کشند، در تاریخ آیین‌های مسیحی راه درازی پیموده است؛ سفری که از جایی در ترکیه امروزی آغاز شد.

بابا نوئل (در انگلیسی سانتا کلاوس) که با نام سنت نیکلاس یا کریس کرینگل نیز شناخته می‌شود، تاریخچه‌ای طولانی دارد که با سنت‌های کریسمس گره خورده است. امروز بیشتر او را به عنوان پیرمرد مهربانی می‌شناسند که در شب میلاد مسیح، برای بچه‌های خوب اسباب‌بازی و هدیه می‌آورد؛ اما داستان بابا نوئل واقعی به قرن سوم پس از میلاد بازمی‌گردد؛ زمانی که سنت‌نیکلاس زندگی می‌کرد و قدیسی حامی کودکان بود.

افسانه سنت نیکلاس؛ سانتای واقعی

افسانه بابانوئل در قرن‌‌ها پیش ریشه دارد و به راهبی به نام سنت نیکلاس می‌رسد. اعتقاد بر این است که نیکلاس حدودا در سال ۲۸۰ پس از میلاد در پاتارا، نزدیک میرا در ترکیه امروزی، به دنیا آمد. سنت نیکلاس که به دلیل تقوا و مهربانی بسیار تحسین شده بود، موضوع افسانه‌های بسیاری شد. گفته می‌شود او تمام دارایی‌های موروثی خود را بخشید و به روستاها سفر می‌کرد و به فقرا و بیماران کمک می‌کرد. یکی از معروف‌ترین داستان‌های سنت نیکلاس ماجرای تهیه جهیزیه ازدواج سه خواهر فقیر است که آن‌ها را از فروخته شدن برای بردگی یا روسپی‌گری به دست پدرشان نجات می‌دهد.

محبوبیت نیکلاس در طول قرن‌ها افزایش یافت و عنوان محافظ کودکان و ملوانان شناخته شد. روز یادبود او، در سالگرد مرگش، ۶ دسامبر، برگزار می‌شود. این روز به طور سنتی یک روز خوش‌یمن برای خریدهای بزرگ یا ازدواج در نظر گرفته می‌شد.

در دوران رنسانس، سنت نیکلاس محبوب‌ترین قدیس اروپا بود. حتی پس از اصلاحات پروتستانی، زمانی که تکریم و تقدیس قدیسان منع می‌شد، سنت نیکلاس مخصوصا در هلند همچنان شهرتی مثبت داشت.

سنت نیکلاس در قامت بابا نوئل به دنیای مدرن وارد می‌شود

سنت نیکلاس نخستین بار در اواخر قرن ۱۸ به فرهنگ عامه آمریکا نفوذ کرد. نام «سانتا کلاوس» از نامی که هلندی‌ها نیکلاس را با آن می‌خواندند، یعنی سینتر کلاوس، شکل کوتاه‌شده سنت نیکلاس، شکل گرفت. در سال ۱۸۰۴، جان پینتارد، یکی از اعضای انجمن تاریخی نیویورک، در نشست سالانه این انجمن، طرحی از سنت نیکلاس روی چوب را توزیع کرد. در پس‌زمینه این حکاکی، تصاویری آشنا مربوط به بابا نوئل دیده می‌شود؛ از جمله جوراب‌های پر از اسباب‌بازی و میوه‌ که روی شومینه آویزان شده‌اند.

در سال ۱۸۰۹، واشنگتن ایروینگ، زمانی که در کتاب تاریخ نیویورک از سنت نیکلاس به عنوان قدیس حامی نیویورک یاد کرد، به محبوبیت داستان‌های بابا نوئل افزود.

کودکان رونق‌بخش بازار افسانه بابا نوئل

هدیه دادن که بیشتر سنتی با محوریت کودکان است، از زمان بازتعریف و به‌روزسازی تعطیلات میلاد مسیح در اوایل قرن نوزدهم بخش مهمی از جشن کریسمس بوده است.

فروشگاه‌ها برای جذب کودکان و والدین آن‌ها خیلی زود به حقه تماشای بابا نوئل زنده و نه عروسکی روی آوردند. اوایل دهه ۱۸۹۰، ارتش رستگاری برای پرداخت هزینه وعده‌های غذایی رایگان کریسمس که برای خانواده‌های نیازمند فراهم می‌کرد، به پول نیاز داشت. آن‌ها به مردان بیکار لباس‌ بابا نوئل پوشاندند و آنان را برای درخواست کمک‌ مالی به خیابان‌های نیویورک فرستادند. آن بابا نوئل‌های آشنای ارتش رستگاری از آن زمان تاکنون همچنان زنگ‌‌ها را در گوشه‌وکنار آمریکا به صدا درمی‌آورند.

بابانوئل در سراسر جهان

بابانوئل قرن هجدهم آمریکا تنها هدیه‌دهنده و الهام‌گرفته‌ از سنت نیکلاس نبود که در کریسمس ظاهر شد. در سرتاسر جهان، چهره‌ها و سنت‌های کریسمسی مشابهی وجود دارد. اعتقاد بر این بود که کریست‌کیند یا کریس کرینگل به کودکان سوییسی و آلمانی خوش‌رفتار هدیه می‌دهد. کریست‌کیند به معنای «فرزند مسیح»، شخصیتی فرشته‌گون است که اغلب سنت نیکلاس را در ماموریت‌های کریسمسی‌ همراهی می‌کند.

در اسکاندیناوی، تصور می‌شد که یک جن سرخوش و شاد به نام یولتومتن (Jultomten) با سورتمه‌ای که بزها آن را می‌کشند، هدایایی را به کودکان تحویل می‌دهد. یک افسانه انگلیسی توضیح می‌دهد که «پدر کریسمس» در شب کریسمس از هر خانه بازدید می‌کند تا جوراب بچه‌ها را با خوراکی‌های مخصوص این تعطیلات پر کند. بابا نوئل هم مسئول پرکردن کفش‌ کودکان فرانسوی است. در ایتالیا، داستان زنی به نام لا بفانا وجود دارد؛ جادوگری مهربان که سوار بر چوب جارو از دودکش‌ خانه‌ ایتالیایی‌ها پایین می‌رود تا اسباب‌بازی‌ها را در جوراب بچه‌های خوش‌شانس فرو کند.

در قصه‌های آمریکایی، سانتا کلاوس و همسرش، خانم کلاوس، در قطب شمال زندگی می‌کنند. بچه‌ها برای سانتا نامه می‌نویسند و می‌توانند در شب کریسمس مسیر او در سراسر جهان را دنبال کنند. کودکان اغلب در شب کریسمس برای بابا نوئل کلوچه و شیر و برای گوزن‌های شمالی او هویج می‌گذارند. بابا نوئل یک فهرست از بچه‌های خوب و بد دارد که مشخص می‌کند چه کسی در صبح کریسمس سزاوار دریافت هدیه است. والدین اغلب از وجود این لیست‌ها استفاده می‌کنند تا مطمئن شوند فرزندانشان بهترین رفتار را دارند.