همسایگان ایران در حال توافق و اقدام‌های بزرگ اقتصادی‌اند و جمهوری اسلامی هم مشغول سرکوب خون‌بار مردم و قطع اینترنت و شاخ‌وشانه کشیدن برای کل جهان است. وضیعتی که ایران را روزبه‌روز منزوی‌تر می‌کند و مردم این کشور را در شرایط اقتصادی وخیم‌تری قرار می‌دهد.

با فروکش کردن اعتراض‌های خیابانی، آمار‌ها و شاخص‌ها و گزارش‌های اقتصادی بار دیگر موردتوجه قرار گرفتند و گزارش‌های رسمی از وخیم‌تر شدن اوضاع در ایران خبر دادند. بر اساس این گزارش‌ها، هیچ امری در ایران بسامان و قابل‌قبول نیست و بسیاری از شاخص‌ها در تمام حوزه‌ها رو به وخیم‌تر شدن‌اند و زندگی مردم ایران را هر روز سخت‌تر می‌کنند.

از تورم، گرانی، بیکاری و آلودگی هوا که این روز‌ها بیش از گذشته زندگی مردم ایران را تحت تاثیر قرار داده است که بگذریم، حال و روز وضعیت شاخص‌های کلان اقتصادی هم چندان خوب نیست. صادرات یکی از همین شاخص‌ها است که تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، آشکار می‌کند تطبیق‌پذیری کالاهای صادراتی ایران با نیاز وارداتی شرکای تجاری رضایت‌بخش نیست. 

گزینش شاخص‌های مربوط به بازرگانی خارجی در این گزارش بر اساس چارچوب بانک جهانی برای تحليل رقابت‌پذیری صورت گرفته است.  باز بودن تجاری، اکمال تجاری، پتانسيل تجاری، شدت تجاری، شاخص تمرکز صادرات، شاخص نفوذ بازار، مهارت فناورانه در صادرات و ماندگاری صادرات از مهم‌ترین این شاخص‌ها به شمار می‌روند.

شاخص اکمال تجاری (تی‌سی‌آی) یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها برای بررسی امکان گسترش همکاری‌های تجاری است که نشان ‌می‌دهد ترکيب کالاهای صادراتی یک کشور تا چه اندازه با ترکيب کالاهای وارداتی کشور شریک تجاری مطابقت دارد یا مکمل آن است. بر اساس این گزارش، بالاترین اکمال تجاری در صادرات ایران طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به‌ ترتيب با کشورهای کره‌جنوبی، عراق و چين بوده است و کشورهای ترکيه و روسيه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 

این گزارش نشان می‌دهد که در سال‌های بررسی‌شده، در جهت افزایش میزان تطابق کالاهای متنوع صادراتی ایران با نيازهای متنوع وارداتی طرف‌های عمده تجاری روند مناسب و رضایت‌بخشی شکل نگرفته است. در بخش دیگری از این گزارش هم آمده که بالاترین ميزان پتانسيل تجاری ایران طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به‌ ترتيب در صادرات به کشورهای چين، کره‌جنوبی و ترکيه بوده است و کشورهای عراق و روسيه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 

در سال ۲۰۱۸ هم بيشترین شدت تجاری ایران به عنوان نمونه در زمينه ميوه‌های خوراکی، به ترتيب با کشورهای قزاقستان، بحرین، قطر، ترکمنستان و قرقيزستان بوده و شدت تجاری صادرات ميوه‌های خوراکی ایران در سال ۲۰۱۸ در سطح جهان نزدیک به صفر گزارش شده است.

نتایج بررسی شاخص تنوع و تمرکز کالاهای صادراتی هم حاکی از آن است که به‌رغم متنوع‌تر شدن سبد صادراتی ایران، طی ۱۷ سال بررسی‌شده، متوسط رشد ساليانه این سبد حدود ۱.۸  درصد بوده است. این گزارش آشکار می‌کند که با وجود چهار هزار و ۶۲ نوع محصول صادراتی در سال ۱۳۹۹، ارزش صادرات اغلب کالاها ناچيز و زیر ۱۰ هزار دلار بوده است.

نتایج محاسبه شاخص نفوذ در برخی از بازارهای صادراتی طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ هم حاکی از سطح پایين‌تر این شاخص برای ایران در مقایسه با کشورهایی مانند چين، کره جنوبی، ترکيه و روسيه، است.

تحليل‌ها همچنین نشان می‌دهد بيش از نيمی از ارزش صادرات ایران مربوط به کالاهای فاقد فناوری و پيچيدگی بالا بوده است و طی سال‌های موردبررسی، کالاهای دارای فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای ایران را به خود اختصاص داده‌اند.

هم‌زمان با روند روبه‌افول تجارت خارجی ایران، همسایگان جمهوری اسلامی برای انعقاد توافق‌های بازرگانی و اقتصادی در جهان گام‌های بلندی برداشته‌اند. تغییر راهبرد چین، توافق عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان برای ایجاد شورای تجاری مشترک، تلاش ترکیه و عراق برای افزایش تجارت به بیش از ۲۰ میلیارد دلار و فعال‌ شدن پاکستان در کریدور اقتصادی چین از مهم‌ترین تحولات اخیر منطقه‌اند که ایران در آن‌ها هیچ نقشی ندارد.

تازه‌ترین آمار‌ها و اظهار‌نظر‌های مقام‌های اقتصادی در ایران هم تایید می‌‌کند که وضعیت تجارت خارجی جمهوری اسلامی در مقایسه با همسایگانش شرایط مطلوبی ندارد. مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران، به‌تازگی اعلام کرد که در حال حاضر، اقتصاد ایران از ترکیه حدود ۵۰۰ میلیارد دلار عقب مانده و رشد سرمایه‌گذاری نسبت به استهلاک کاهش پیدا کرده است.

خوانساری افزود: «نبود فروش نفت بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار به اقتصاد ایران ضرر وارد کرده است.»

در کنار این اظهار‌نظر، آماری دیگر هم نشان می‌دهد که صادرات ایران به هند در ۱۰ ماهه سال ۲۰۲۲،  حدود ۱.۴ میلیارد دلار بوده که این مقدار ایران را با سهم ۰.۲۳ درصد از بازار هند، در رتبه ۵۰ قرار داده است. این در حالی است که امارات طی همین مدت دومین کشور پس از چین بوده که بیشترین صادرات به هند را داشته است. عربستان سعودی هم در این گزارش، در رتبه چهارم قرار گرفته است.

نتایج بررسی روند‌ها و روش‌ها و سیاست‌های جمهوری اسلامی آشکار می‌کند ایران که روزگاری یکی از قدرتمند‌ترین کشور‌های منطقه بود، طی چهار دهه به‌تدریج به کشوری منزوی تبدیل شده است و این روند روز‌به‌روز هم تشدید می‌شود.