یک روز پس از رسانه‌ای شدن گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد تغییرات ایجاد شده در دو آبشار از دستگاه‌های پیشرفته غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات فردو، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران، در روز پنجشنبه، ۱۳ بهمن ۱۴۰۱، نسبت به این گزارش واکنش نشان داد و نتیجه‌گیری آژانس در این زمینه را حاصل اشتباه سهوی یکی از بازرسان این نهاد بین‌المللی دانست.

خبرگزاری رویترز، روز چهارشنبه نوشت نسخه‌ای از جدیدترین گزارش آژانس در مورد تاسیسات فردو و فرایند غنی‌سازی در این مکان را ملاحظه کرده و بازرسان آژانس بر این باورند که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران، بدون اطلاع به این نهاد زیر مجموعه سازمان ملل متحد، تغییراتی در فرایند غنی‌سازی اورانیوم ایجاد کرده‌اند و در مورد ارتباط بین دو آبشار از سانتریفیوژهای آی.آر.۶ در تاسیسات فردو چنین نوشته‌اند:«این‌ها [یعنی دو آبشار مورد نظر] به‌گونه‌ای به یکدیگر وصل شده‌اند که اساسا با شیوه عملیاتی که [حکومت] ایران [به آژانس] اعلام کرده است، تفاوت دارد.»

از این‌رو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با انتشار بیانیه‌ای نگرانی خود را نسبت تغییرات ایجاد شده در تاسیسات فردو اعلام کرد و نوشت چنین اقدامی مطابق با تعهدات پادمانی جمهوری اسلامی ایران نیست.

اما محمد اسلامی در اظهارات روز پنجشنبه خود گفت پس از اطلاع از نگرانی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد تاسیسات فردو، بازرسان آژانس یکبار دیگر در فردو حضور پیدا کردند و پس از آنکه، به‌گفته اسلامی، بازرس مورد نظر به «سهو خود پی برد»، موضوع به اطلاع دبیرخانه آژانس رسید و اختلاف به‌وجود آمده «عملا حل شد.»

در عین‌حال رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی این بخش از اظهارات خود را با این عبارت تکمیل کرد:«امروز هم نامه‌ای از جانب دفتر پادمان سازمان انرژی اتمی ایران در پاسخ به نامه قبلی آژانس در این خصوص ارسال شده است.»

اختلاف‌های دو روز گذشته میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مقام‌های جمهوری اسلامی بر سر غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات فردو، در حالی رسانه‌ای شد که قدرت‌های بزرگ جهانی، بر پایه توافق هسته‌ای برجام، تهران را از غنی‌سازی اورانیوم در فردو، که تاسیساتی زیرزمینی است، منع کرده‌اند.

با این اوصاف نه تنها مقام‌های جمهوری اسلامی غنی‌سازی در تاسیسات فردو را ادامه می‌دهند، بلکه به‌صراحت اعلام می‌کنند سطح غنی‌سازی اورانیوم را ارتقا داده‌اند. به‌عنوان مثال محمد اسلامی در ۲۷ آذر ۱۴۰۱ گفت:«در حال حاضر ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم در کشور به بیش از دو برابر کل تاریخ این صنعت رسیده است.»

مذاکرات مربوط به احیای برجام از ماه آگوست سال گذشته میلادی به این‌سو، به‌ علت‌های مختلف، متوقف شده است. با این‌حال توقف این مذاکرات در ماه‌های اخیر دو دلیل عمده داشت: نخست شروع جنبش انقلابی «زن، زندگی، آزادی» در ایران و دوم آشکار شدن همکاری نظامی جمهوری اسلامی با روسیه در جنگ اوکراین. 

به این ترتیب چون افکار عمومی کشورهای غربی همدلی و همراهی بی‌سابقه‌ای با موج اخیر اعتراض‌های سراسری مردم ایران علیه جمهوری اسلامی نشان دادند، تلاش مقام‌های این کشورها به‌منظور ادامه مذاکرات با مقام‌های تهران، که از نظر افکار عمومی غرب به نقض گسترده حقوق بشر متهم‌اند، با مانعی جدی روبرو شد. 

از سوی دیگر همکاری نظامی جمهوری اسلامی ایران با روسیه در جنگ اوکراین موانع و اولویت‌های جدیدی بر سر مذاکرات احیای برجام قرار داده است. مقام‌های کشورهای غربی، که متحدان اوکراین به‌حساب می‌آیند، هشدار داده‌اند که همکاری نظامی تهران و مسکو یک اتحاد نظامی میان این دو کشور ایجاد کرده و روسیه در قبال کمک‌های نظامی حکومت ایران به خود، جنگ‌افزارهای پیشرفته‌ای در اختیار جمهوری اسلامی قرار می‌دهد که می‌تواند پیشرفت و توسعه برنامه هسته‌ای تهران را در پی داشته باشد. 

با توجه به این دو مورد، غربی‌ها، خاصه مقام‌های ایالات متحده آمریکا، در اظهارات متعددی در ماه‌های اخیر اعلام کرده‌اند که احیای برجام دیگر اولویت‌شان محسوب نمی‌شود و در شرایط فعلی تمرکز آنها بر همکاری نظامی جمهوری اسلامی با روسیه و همچنین مقابله با نقض گسترده حقوق مردم ایران قرار دارد.

با تمامی این اوصاف، به‌نظر می‌رسد برخی تحولات هفته‌های اخیر حاکی از تمایل طرفین به آغاز مذاکرات باشد. به‌عنوان مثال پس از رای قاطعانه پارلمان اروپا مبنی بر ضرورت قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست نیروهای تروریستی، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، موضعی کاملا مخالف گرفت و به نمایندگی از اتحادیه اروپا مانع تروریستی اعلام شدن سپاه پاسدران انقلاب اسلامی شد. 

از سوی دیگر وزیر خارجه قطر در روز ۹ بهمن به تهران آمد و در دیدار با وزیر خارجه جمهوری اسلامی، ضمن تاکید بر اهمیت احیای برجام و نقش این امر در ارتقای «امنیت منطقه و کاهش تنش‌ها»، اعلام کرد حامل پیامی از سوی آمریکایی‌ها در مورد مذاکرات مربوط به برجام است. 

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، نیز در همین دیدار گفت تلاش‌های وزیر خارجه قطر جزو «گام‌های پایانی» در راستای رساندن همه طرفین به توافق نهایی به‌حساب می‌آید. 

در پیوند با این موضوع می‌توان به اظهارات اخیر آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، و همچنین اظهارنظر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، نیز اشاره کرد. 

بلینکن در نخستین روز سفرش به خاورمیانه، در مصاحبه‌ای با وبسایت العربیه، ضمن تاکید بر این امر که دولت فدرال آمریکا «تغییر حکومت [در ایران] را به مردم ایران واگذار» می‌کند، در مورد مذاکرات احیای برجام چنین گفت:«[حکومت] ایران پیشنهاد بازگشت به برجام را رد کرده است. [با این‌حال] ما هنوز باور داریم که دیپلماسی موثرترین راه برخورد با ایران هسته‌ای است.»

دو روز پس از این اظهارات بلینکن، رابرت مالی نیز ضمن آنکه به‌صراحت اعلام کرد «وظیفه آمریکا تغییر حکومت در ایران نیست»، در ارتباط با چشم‌انداز مذاکرات احیای برجام چنین گفت:«به‌صورت علنی گفته‌ایم آماده ادامه مذاکرات غیرمستقیم [با جمهوری اسلامی ایران] هستیم اما در برداشتن گام‌های دیگر برای متوقف ساختن رفتار تهاجمی [حکومت] ایران و مهار برنامه اتمی آن تردید نداریم.»

تمایل کشورهای غربی به ادامه مذاکرات با جمهوری اسلامی ایران در حالی ادامه دارد که به‌نظر می‌رسد مقام‌های تهران نه تنها با خریدن زمان در پی گسترش برنامه هسته‌ای خود هستند بلکه دارند به‌واسطه کمک‌های روسیه بنیه نظامی خود را نیز تقویت می‌کنند.

به‌عنوان مثال وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در اظهارات خود در روز دوم بهمن ۱۴۰۱ گفت در صورتی که اروپایی‌ها سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در فهرست نیروهای تروریستی قرار دهند، حکومت ایران نیز از «پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» خارج خواهد شد؛ تهدیدی که به گمان برخی ناظران سیاسی می‌تواند در صورت تحقق آن پیش درآمد آزمایش‌ سلاح‌های هسته‌ای ساخت جمهوری اسلامی ایران باشد. 

جدای از این موضوع آنتونی بلینکن در نشست خبری مشترک روز سه‌شنبه خود با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، گفت همکاری نظامی تهران و مسکو در جنگ اوکراین موجب شده تا روسیه سلاح‌هایی پیشرفته در اختیار حکومتی بگذارد که از بدو تاسیس خود تاکنون حامی تروریسم است.