کامران دیبا، استاد برجسته شهرسازی و معماری، در گفت‌وگو با کاملیا انتخابی‌فرد، سردبیر ایندیپندنت فارسی، پیامدهای تخریب بافت تاریخی شیراز را تشریح کرد و گفت کارهایی که دولت جمهوری اسلامی ایران انجام می‌دهد، در «ضدیت با مذهب» است. او با اشاره به «منافع اقتصادی قابل‌ملاحظه» تخریب بافت تاریخی شیراز، آن را «جنایت تاریخی» خواند و از مردم این شهر خواست با ایجاد حلقه انسانی اجازه ندهند بولدوزرها به جان حریم تاریخی شیراز بیفتند.

دولت جمهوری اسلامی ایران قصد دارد در محدوده بین حرم شاهچراغ و دیگر امامزاده‌های مدفون در شیراز مسیر ارتباطی ایجاد کند. نام این طرح را نیز حرم تا حرم یا «بین‌الحرمین» گذاشته‌ است و ادعا می‌کند با پایان اجرای آن، شیراز «بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه» می‌شود.

کامران دیبا قبل از انقلاب مسئولیت مرمت و بازسازی حرم شاهچراغ در شیراز را برعهده گرفت و قصد داشت ضمن حفظ حریم تاریخی این شهر، محدوده حرم را توسعه دهد اما این طرح پس از انقلاب ۵۷ متوقف شد.او در توضیح پیامدهای از بین رفتن تاریخ معماری شهر، ابتدا به سابقه تخریب بافت‌ تاریخی شهرهای یزد، مشهد و شیراز طی دهه‌های گذشته اشاره کرد و گفت: «اولین تخریب عمده‌ای که انجام شد، در خیابان گلسرخ یزد بود که قسمتی از بافت تاریخی را تخریب کردند. من آن زمان در دانشگاه شهرسازی تدریس می‌کردم. به همراه آقای برامکی که بیشتر تئوریسین در این حوزه بود، خیلی سروصدا کردیم. فرح پهلوی به یزد رفت و از ما پشتیبانی کرد و گفت نمی‌توانید شهر را خراب کنید که خیابانی را از چپ به راست یا شرق به غرب بزنید. بعد از آن هم شنیدیم که می‌خواهند تمام اطراف حرم امام رضا در مشهد را خراب کنند.»   

دوره‌ای که کامران دیبا از آن سخن می‌گوید، به سال‌های اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ اشاره دارد؛ وقتی‌ اسدالله علم وزیر دربار بود و طرح توسعه حرم امام رضا در دستور کار قرار گرفت. بر این مبنا، قرار شد حریم سنتی و تاریخی اطراف حرم که از زمان قاجار به جا مانده بود، تخریب شود.

بافت تاریخی اطراف حرم امام رضا بر اساس معماری ایرانی و اسلامی دوره قاجار ساخته شده بود و برخلاف معماری اروپایی، نمای ظاهری نداشت و نمای اصلی آن اندرونی بود. این موضوع بهانه‌ای به دست مدافعان تخریب محیط پیرامون حرم می‌داد؛ حال‌ آنکه به گفته کامران دیبا، هر معمار درجه ۵ و کم‌سوادی هم می‌داند که نمای داخلی ویژگی معماری ایرانی است.

در نهایت کامران دیبا و دکتر نصر از سوی شهبانو فرح پهلوی، برای بررسی این موضوع مامور شدند و به مشهد رفتند. دیبا در جلسه با مقام‌های استانی برای آنان توضیح داد که راه‌حل ساماندهی حریم اطراف حرم امام‌ رضا تخریب بناها و کاروانسراها نیست بلکه مرمت و بازسازی آن‌ها است.

کامران دیبا در ادامه، به سابقه طرح توسعه حرم شاهچراغ در دهه‌های گذشته پرداخت و گفت وقتی قبل از انقلاب این طرح را به او سپردند، تصمیم داشت حرم شاهچراغ، حرم امامزاده ابراهیم و دو مسجد نزدیک به آن‌ها را به شکل پیاده‌راه به هم وصل و خیابان را زیرگذر کند؛ بدون اینکه حریم تاریخی شهر آسیب ببینند اما وقوع انقلاب اسلامی این فرصت را به او نداد.

طی روزهای اخیر، شمار زیادی از کنشگران فرهنگی به شکل فردی و گروهی هشدار دادند که باورها و تعصب‌های مذهبی و منافع مالی نباید به تخریب یادگارهای تاریخی شهرها منجر شود. کامران دیبا هم تاثیر این دو عامل را در تخریب بافت تاریخی شهرها قبول دارد اما آن‌طور که این استاد شهرسازی می‌گوید، در مسائلی مانند تخریب بافت تاریخی شیراز، همواره «یک بعد اقتصادی هم وجود دارد که انتهای آن به فساد و سودجویی وصل می‌شود».

پیش‌تر، کنشگران میراث فرهنگی نیز به سود مالی سرشار تخریب بافت تاریخی شیراز اشاره کرده بودند.

کامران دیبا در ادامه، به دخالت‌های حکومتی در معماری شهرها به نام مذهب پرداخت و با انتقاد از اینکه «سیاست شهری» و «سیاست مذهبی» با هم مخلوط شده‌اند، این سوال‌ها را مطرح کرد: «آیا مذهب ضد تاریخ شهری است؟ آیا شهری مانند شیراز که زادگاه حافظ و سعدی است و به شعر و ادب شناخته می‌شود، ارزش آن را ندارد که بافت تاریخی‌اش حفظ شود؟ آیا حکومت اسلامی درصدد تخریب تاریخ شهر است؟ آیا مذهب در ضدیت با خواسته‌های شهروندان است؟ آیا هزینه‌ها و منافع اقتصادی این طرح مشخص است؟»

این استاد برجسته شهرسازی و معماری با تاکید بر اینکه هر انسان صادقی می‌تواند به این سوال‌ها پاسخ بدهد، تایید کرد در پس تخریب بافت تاریخی شیراز به نام توسعه حرم شاهچراغ، منافع اقتصادی قابل‌ملاحظه‌ای وجود دارد.

کامران دیبا با انتقاد شدید از اجرای این طرح به‌صراحت گفت که طراحان این پروژه جانی‌اند و مرتکب جنایت تاریخی می‌شوند زیرا بخشی از تاریخ یک شهر را تخریب می‌کنند که جبران‌ناپذیر است.

مدافعان تخریب بافت تاریخی شیراز ادعا می‌کنند این کار را به نام دین انجام می‌دهند؛ حال‌ آنکه به گفته کنشگران میراث فرهنگی، تاریخی مذهبی شهر شیراز در داخل بافت تاریخی آن معنا می‌شود و بدون آن هویت ندارد.

کامران دیبا بر این باور است تمام اقدام‌هایی که جمهوری اسلامی ایران در طول چهار دهه گذشته به نام دین انجام داد، دین‌گریزی جوانان را در پی داشت و این حکومت زیر پرچم اسلام نسلی را تربیت کرده که «بی‌دین و اعتقاد» است که به گفته او، این عین خیانت به اسلام است.

این استاد شهرسازی در مصاحبه‌اش، به ترس‌های حکومت از جنبش‌های جوانان و زنان در ایران اشاره کرد و گفت مملکتی که در راس آن «روحانیون» قرار گرفته‌اند و ادعای مذهب دارند، به روسیه سلاح می‌فروشد تا زنان و کودکان بی‌گناه در اوکراین را بکشد، برای اینکه می‌خواهد پول دربیاورد. به گفته او، تخریب بافت تاریخی شیراز به بهانه ساختن شهر زیارتی هم هدف اقتصادی دارد و برای پول درآوردن انجام می‌شود.

کامران دیبا به مسئولان جمهوری اسلامی ایران کنایه زد و گفت: «اگر عرضه دارید بروید بیرون شهر شیراز یک شهرک مدرن مذهبی بسازید که از واتیکان و مکه هم بزرگ‌تر باشد. بعد هم با ترن برقی مسافران آن را به شاهچراغ ببرید. اسمش را هم بگذارید کربلای ۲.»

این استاد شهرسازی با ابراز تاسف از اینکه اداره کشور به دست عده‌ای نادان افتاده است، از مردم شهر شیراز دعوت کرد با ایجاد حلقه انسانی در حریم تاریخی این شهر اجازه ندهند بولدوزرها خانه‌ها را خراب کنند. او از مقام‌های حکومتی نیز خواست به‌طور شفاف برای مردم روشن کنند اجرای این طرح چه منافعی به دنبال دارد.

در پایان، سردبیر ایندیپندنت فارسی هم ابراز امیدواری کرد مردم شیراز به‌خصوص جوان‌ها همت کنند و مانع تخریب بافت تاریخی این شهر شوند تا این شهر پررمزوراز همچنان برای مردم ایران باقی بماند.